Guremâ Method and Wealth-Debt Relationship According to Tereke Records: Bursa Case (1703-1710)

Year 2024, Volume: 11 Issue: 29, 205 - 223, 27.03.2024

Muazzez Gündüz Oğul

Abstract

The examination of the social and economic relationships established by people in Ottoman society is crucial in order to realize the period. In this context, using the guremâ method, this study aims to reveal the debt-indebtedness relationship, or in other words, the wealth-debt relationship, which constitutes only a part of these relationships. The primary sources for this study are the heritage records of the Bursa şeriye records from the early 18th century and the fatwa collections related to the same time. In Ottoman historical literature, studies focusing on inheritances generally involve an inventory and evaluation of individuals' wealth. In this article, different from the existing studies, the guremâ method is analyzed in terms of what it is and how its application is carried out based on fatwa collections and şeriye records. The analyses indicate that the debts of individuals recorded in the documents were not fully paid regardless of the amount of individuals' wealth. Within the evaluation of title-status scope, it is also observed that individuals from various social classes did not live in isolated worlds in their societal relationships, and they had connections with people of different ethnicities, regardless of their class.

Keywords

Bursa, Debt, Guremâ, Ottoman History, Tereke Records, 18th century, Wealth

TEREKE KAYITLARINA GÖRE GUREMÂ USULÜ VE SERVET-BORÇ İLİŞKİSİ: BURSA ÖRNEĞİ (1703-1710)

Abstract

Osmanlı toplumunda insanların kurduğu sosyal ve ekonomik ilişkilerin incelenmesi dönemin anlaşılabilmesi için önem arz etmektedir. Bu kapsamda bu çalışma söz konusu ilişkilerin yalnızca bir parçasını teşkil eden borç-borçlanma veyahut başka bir deyişle servet-borç ilişkisini guremâ usulü ile ortaya koymayı amaçlamaktadır. Sunulan çalışmanın temel kaynağını XVIII. yüzyıl başlarına ait Bursa şeriye sicilleri içerisinde yer alan terekeler ve yine aynı tarihlerle ilişkilenen fetva mecmuaları oluşturmaktadır. Osmanlı tarih literatüründe terekeleri merkeze alan çalışmalar genellikle kişilerin sahip olduğu mal varlıklarının bir envanteri ve değerlendirmesi şeklindedir. Bu makalede ise mevcut diğer çalışmalardan farklı olarak guremâ usulünün ne olduğu ve uygulamasının nasıl yapıldığı fetva mecmuaları ve şeriye sicilleri ekseninde analiz edilmektedir. Yapılan analizlerde, servet miktarları ne olursa olsun, kayıtlarda geçen kişilerin borçlarının tamamının ödenemediği tespit edilmiştir. Ünvan-statü kapsamında değerlendirildiğinde ise hangi sınıfa mensup olursa olsun, hemen her kesimden insanın toplumsal ilişkilerinde izole bir dünyada yaşamadığı, farklı etnisiteden kişilerle de ilişki ağı içerinde bulunduğu yapılan tespitler arasındadır.

Keywords

Bursa, Borç, Guremâ, Osmanlı Tarihi, Servet, Tereke Kayıtları, 18. yüzyıl

References

• Bursa Şeriye Sicilleri
• B.Ş.S., B-188.
• B.Ş.S., B-190.
• B.Ş.S., B-155.
• Abacı, Nurcan. Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulanması, (17. Yüzyıl). Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2001.
• Abacı, Zeynep Dörtok ve Boğaç Ergene. “The Price of Justice: Revenues Generated by Ottoman Courts of Law in the Late Seventeenth and Early Eighteenth Centuries”, Journal of Near Eastern Studies 81, 1 (2022): 25-52.
• Abacı, Zeynep Dörtok, Jun Akiba, Metin Coşgel ve Boğaç Ergene. “Judiciary and Wealth in the Ottoman Empire, 1689–1843”, Journal of the Economic and Social History of the Orient 66, ½ (2023): 43-84.
• Abacı, Zeynep Dörtok. “Bilgi Çağında Tarihçi Olmak: Sosyal Ağ Analizi Yaklaşımı ve Osmanlı Tarihi Çalışmaları”, Türk Tarihi Eğitim Dergisi 2, 2 (2013): 32-57.
• Afyoncu, Erhan. “İbrahim Müteferrika’nın Yeni Yayınlanan Terekesi ve Ölüm Tarihi Üzerine”, Türklük Araştırmaları Dergisi 15 (2004): 349-362.
• Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunun Osmanlı Tarihinde Tatbiki; Şer’iyye Mahkemeleri ve Şer’iyye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009): 13-48.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Yönetimi. İstanbul: Timaş Tarih, 2008.
• Akyüz, Jülide. “Osmanlı Ulemasından Üç Efendi’nin Terekeleri”, Akademik Araştırmalar Dergisi 36 (2008): 188–200.
• Alkan Günay, Nilüfer. “Bursa Kadı Sicilleri Işığında Yavuz Sultan Selim’in İpek Yasağı”, Yavuz Sultan Selim Dönemi ve Bursa. ed. Nilüfer Alkan Günay, Bursa: Gaye Kitapevi, 2018.
• Alkan Günay, Nilüfer. “18. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri Bursa Örneği” Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2010.
• Artan, Tülay. “Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp’te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış: Orta Halliliğin Aynası”, Eyüp’te Sosyal Yaşam-18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında. ed. Tülay Artan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Aydın, Bilgin. “Edirne Tereke Defterleri”, Balkan Ülkeleri Arşiv Kaynaklarında Edirne (21-23 Ekim 2010), Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, (2011): 176-183.
• BARKAN, Ömer Lütfi. “Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler III, 5-6, (1966): 1-479.
• Barkey, Karen. Eşkiyalar ve Devlet, çev. Zeynep Altok. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2015.
• Başarır, Özlem. “Diyarbekir Voyvodası Mustafa Ağa’nın Terekesi Üzerine Bazı Düşünceler” Bilig 65 (2013): 23-46.
• Başarır, Özlem. “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Taşrasında Statü-Servet İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, History Studies 3, 3 (2011): 49-67.
• Bay, Abdullah. “Ünye Âyanından Canikli Genç Mustafa Ağa’nın Siyasi ve İktisadi Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırmaları 7 (2005): 60-75.
• Bayram, Selahattin. Selanik Tereke Sicillerinde İlmiye Sınıfı-Sosyo-Ekonomik Tahlil (1790-1852. İstanbul: Libra, 2019.
• Bilgin, Arif ve Fatih Bozkurt. “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2010): 1-31.
• Bozkurt, Fatih. “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11, 22 (2013): 193-229.
• Bozkurt, Fatih. “Tereke Defterleri ve Osmanlı Demografi Araştırmaları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 54 (2011): 91-120.
• Bozkurt, Fatih. “Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği)” Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.
• Bozkurt, Fatih. “Yetimi Kolla, Malını Koru! Tereke Defterleri ve Yetim Malları (1785-1875)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2, 3 (2012): 69-90.
• Canbakal, Hülya ve Alpay Filiztekin. “Wealth and Demography in Ottoman Probate Inventories: A database in Very Long-Term Perspective”, Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History (2021): 1-34.
• Canbakal, Hülya. “Barkan’dan Bu Yana Tereke Çalışmaları”, Vefatının 30. Yıldönümünde Ömer Lütfü Barkan: Türkiye Tarihçiliğine Katkıları ve Etkileri Sempozyumu (2009): 1-7.
• Cebeci, İsmail. “Cerîde-i İlmiyye Fetvaları”. ed. Mustafa Demiray, İstanbul: Klasik, 2009.
• Cezar, Yavuz. “18. Yüzyılda Eyüp’te Para ve Kredi Konuları Üzerine Gözlemler” ed. Tülay Artan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cezar, Yavuz. “Bir Âyanın Muhallefatı: Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Musadere olayı ve terekenin incelenmesi)” Belleten 41, 161, (1977): 41-78.
• Çadırcı, Musa. “Hüseyin Avni Paşa’nın Terekesi”, Belgeler 11 (1986): 145-163.
• Çakır, İbrahim Etem. “Osmanlı Toplumunda Eş ve Çocuk Sayısı, Statü, Servet: 1671-1678 Sofya Örneği” OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi) 21 (2012): 41-60.
• Çatalcalı, Ali Efendi. Açıklamalı Osmanlı Fetvâları: Fetâvâ-yı Ali Efendi (1674-1686) Cild-i Sâni. Açıklayan: H. Necâti Demirtaş, İstanbul: Kubbealtı, İstanbul.
• Çelik, Kürşat. “Mısır Beylerbeyi Hayır Bey’in Muhallefâtı (1517-1522)” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi 33, 55 (2014): 163-182.
• Dalsar, Fahri. “Bursa Şer‘i Mahkeme Sicillerine Göre: Selim I.’in Dubrovnik Cumhuriyeti ile Yaptığı Muahede” Tarih Vesikaları 2 (1943): 410-414.
• Demirel, Ömer. “1700-1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin Niceliksel Yapısı” Belleten LIV, 211 (1990): 945-961.
• Demirel, Ömer. “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulamam Merkezi Dergisi 23 (2008): 85-100.
• Develioğlu, Ferit. “Guremâ”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitapevi, 2012.
• Develioğlu, Ferit. “Mehr-i müeccel”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2012.
• Develioğlu, Ferit. “Râcil”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2012.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm Hukuku (Şahıs, Âile ve Çözümlü Miras). Konya: Mistaş, 1977.
• Dörtok, Zeynep. “Bursa’nın Kent Dokusu Üzerine Tarihsel Bir İnceleme (17. yy.)” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2001.
• Efe, Mukaddes. “17. Yüzyıl Başlarında Ferman ve Beratlar Üzerinden Bursa Kazası’nın Devlet Merkezi ile İlişkileri (1600-1607)” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2019.
• Emecen, Feridun M. “Âyân ve Muhallefâtı: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa” CIEPO: Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi XIV. Sempozyumu (18-22 Eylül 2000 Çeşme) Bildirileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, (2004): 141-148.
• Emecen, Feridun. “Osmanlılar (Siyasi Tarih)” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul, 2007.
• Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Ankara: Turhan Kitabevi, 2001.
• Erdoğan, Meryem Kaçan. “Mülteci Bir Macar Prensi ve Terekesi Rakoczi Jozsef” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 23 (2011): 81-101.
• Erdoğan, Meryem Kaçan. “Tereke Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılın Ortalarında Rusçuk’ta Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayat” Akademik Araştırmalar Dergisi 12, 45 (2010): 181-212.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Klasik Dönemindeki “Eşraf ve A’yan” Üzerine Bazı Bilgiler” Osmanlı Araştırmaları 3, 3 (1982): 109-110.
• Ergenç, Özer. “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri” Journal of Turkish Studies 10 (1986): 87-96.
• Ergenç, Özer. XVI. Yüzyıl Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Ergene, Boğaç A. ve Ali Berker, “Inheritance and Intergenerational Wealth Transmission in Eighteenth Century Ottoman Kastamonu: An Empirical Investigation” Journal of Family History 34, (2009): 25-47.
• Ergene, Boğaç A. ve Ali Berker. “Wealth and Inequality in 18th-Century Kastamonu: Estimations for the Muslim Majority”, International Journal of Middle East Studies 40, 1 (2008): 23-46.
• Ergene, Boğaç ve Ali Berker. “Inheritance and Intergenerational Wealth Transmission in Eighteenth Century Ottoman Kastamonu: An Empirical Investigation”, Journal of Family History 34 (2009): 25-47.
• Ergene, Boğaç ve Ali Berker. “Wealth and Inequality in 18th-Century Kastamonu: Estimations for the Muslim Majority”, International Journal of Middle East Studies 40, 1 (2008): 23-46.
• Erünsal, İsmail E. ve Bilgin Aydın. “Tereke Kayıtlarına Göre Bursa’da Sahaflık” Türklük Bilgisi Araştırmaları (Journal of Turkish Studies) 39 (2013): 187-204.
• Faroqhi, Suraiya. Orta Halli Osmanlılar. çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Faroqhi, Suraiya. “18. Yüzyıl Bursa’sında Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim’in Serveti” Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Faroqhi, Suraiya. “Kumaş ve Deri Yığınları”, Osmanlılar Kültürel Tarih. Ankara: Akılçelen Kitaplar, 2018.
• Fekete, Lajos “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, çev. M. Tayyib Gökbilgin, 43, 170, (Belleten: 1979): 457-480.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşr􀵴yat, 2005.
• Gerber, Haim. Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700. Jerusalem: The Hebrew University Press, 1988.
• Göçek, Fatma Müge. Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change. New York: Oxford University Press, 1996.
• Güler, Ümit. “Osmanlı Sosyal Hayatında Mollalar: 18. Ve 19. YY. Diyarbekir Örneği” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11, 2, (2019): 860-895.
• Gülsoy, Ersin. “Kanunî Sultan Süleyman Dönemi Hudâvendigâr Livâsı Tahrîr Defterleri”, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ve Bursa. ed. Burcu Kurt, Bursa: Gaye Kitapevi, 2019.
• Gümüş, Ercan ve Veysel Gürkan. “18. Yüzyılın İkinci Yarısına Ait (M. 1787-1789) 3757 Numaralı Tereke Defterlerinin Amid’deki Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Düşündürdüğü Bazı Hususlar” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8, 1, (2016): 1-14.
• Gündüz, Muazzez. “Tereke Kayıtlarına Göre Bursa Şehri’nde Ekonomik ve Sosyal Hayat (1703-1710)” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2019.
• Gürhan, Veysel ve Ercan Gümüş. “Osmanlı Kadı Sicillerinde Bir Borç Ödeme Yöntemi Olarak ‘Guremâ Usulü’ ve Uygulanışı” Turkish Studies 11, 6 (2016): 61-74.
• Gürhan, Veysel ve Nazife Gürhan. Osmanlı Taşrasında Zengin Sınıf Diyarbekirli Zenginler (1750-1800). Ankara: Phoenix Yayınevi, 2018.
• İnalcık, Halil. “15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15, 1-4 (1953):51-75.
• İnalcık, Halil. “Bursa Şer‘iye Sicillerinde Fatih Sultan Mehmed’in Fermanları” Belleten XI (1947): 693-703.
• İnalcık, Halil, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahibi ve Kiracılar” Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Tarım, ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, çev. Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (1998): 15-35.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı İdare, Sosyal ve Ekonomik Tarihiyle İlgili Belgeler: Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler: III. Köy Sicil ve Terekeleri” Belgeler XV, 19 (1993): 23-167.
• İnalcık, Halil. “Saray Bosna Şer‘iyye Sicillerine Göre Viyana Bozgunundan Sonraki Harp Yıllarında Bosna” Tarih Vesikaları 2 (1942): 178-187.
• İslamoğlu, Huri. “16. Yüzyıl Anadolusu’nda Köylüler, Ticarileşme ve Devlet İktidarının Meşrulaştırılması,” Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, çev. Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, (1998): 57-81.
• İslamoğlu, Huri, Çağlar Keyder. “Osmanlı Tarihi Nasıl Yazılmalı? Bir Öneri” Toplum ve Bilim S. 1, (1988): 49-80.
• Jennings, Ronald. “Women in Early 17th Century Ottoman Judical Records: The Sharia Record of anatolian Kayseri Journal of the Economic and Social History of the Orient 18, 1 (1975): 53-114.
• Jennings, Ronald. “Zimmis (non-Müslim) in Early 17th Century Ottoman Judicial Records, The Sharia Court Anatolian Kayseri” JESHO 21 (1978): 225-293.
• Karataş, Ali İhsan. “Bursa’daki Uygulamalar Işığında Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Meskenleriyle İlgili Düzenlemeler” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, 2 (2007): 123-154.
• Karataş, Ali İhsan. “XVIII. Yüzyılda Bursa Halkının Ekonomik Yapısı Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12, 2 (2006): 231-264.
• Karataş, Ali İhsan. “Mahkeme Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Bursa’da Gayrimüslimler” Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.
• Kılıç, Orhan. “Harputlu Hacı Osman’ın 1752 Tarihli Terekesi ve Düşündürdükleri” Turkish Studies 2, 1 (2007): 17-28.
• Kul, Mustafa Enes. “70 Numaralı İstanbul Beledi Kassam Defterine Göre Gayrimüslim Tebaanın Refah Düzeyi (H.1169-1171/ M.1755-1758)” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2023.
• Kurt, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1998.
• Küpeli, Özer. “Yenişehir (Bursa) Âyanı Osman Ağa ve Muhallefatı” History Studies 3, 3 (2011): 245-263.
• Lewis, Bernard. İslam Dünyasında Yahudiler. Ankara: Akılçelen Kitaplar, 2018.
• Oğuz, Gülser. “Bir Osmanlı Kentinde Taşınır ve Taşınmaz Mal Varlığına Dayalı Servet Analizi: Edirne Örneği” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.
• Oğuz, Gülser. “Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18. Yüzyılın Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa” Milli Folklor 88 (2010): 91-100.
• Oğuz, Gülser. “Tereke Kayıtlarının Güvenilirliği ve Kadıların Mirastan Mal Kaçırma Yöntemleri” Turkish Studies 9, 2, (2014): 409-426.
• Oğuzoğlu, Yusuf. “Tereke Kayıtlarının Kültürel Malzeme Olarak Değeri” III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, (1985): 1-4.
• Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik Kitap, 2018.
• Özcan, Abdülkadir. “Karlofça”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Özcan, Tahsin. “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Özdeğer, Hüseyin. 1463-1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1988.
• Özkaya, Yücel. 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Öztürk, Sait. “Kassâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Öztürk, Sait. Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo Ekonomik Tahlil). İstanbul: OSAV, 1995.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. MEB Yayınları, İstanbul, 1983.
• Pamuk, Şevket. “Osmanlı Zenginleri Servetlerini Nasıl Kullanıyorlardı?” Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı-Türkiye İktisat Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Quataert, Donald. “Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922”. İstanbul: İletişim, 2016.
• Sarıkaya, Hüsey􀵴n. “Selef-Halef İk􀵴 Vakʻanüvîs Saʻdullah Enverî ve Halîl Nûrî’n􀵴n Terekeler􀵴 Mukayeseli Bir İnceleme” Belleten 86, 305 (2022): 177-217.
• Şahin, Tahsin. “Celali Kuşatması Altında Bursa” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2017.
• Taşkın, Mehtap Nasıroğlu. “Terekeler Işığında Osmanlı Diyarbakır’ında Toplumsal Hayata Dair Bazı Değerlendirmeler (1739-1760)” Osmanlı’da Sosyal Hayat, ed. Ümit Güler, Diyarbakır: Şarkiyat, 2022.
• Tuş, Muhittin. “Kayseri Tereke Defterleri Üzerine Bir Araştırma (1700-1730)” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (1999): 157-191.
• Uğur, Yunus. “Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 39 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2010.
• Uzun, Ahmet. “Tepedelenli Ali Paşa ve Mal Varlığı” Belleten, 65, 244 (2001): 1035-1077.
• Uzunçarşılı, İsma􀵴l Hakkı. “Şer’î Mahkeme Sı̇c􀵴ller􀵴” Ülkü Mecmuası IV, 29, (1935): 365-368.
• Yaşa, Fırat. Bahçesaray (1650-1675). Ankara: TTK, 2021.
• Yaşa, Fırat. “Efendi-Köle İlişkisi Bağlamında Şeyhülislam Fetvaları”, Osmanlı Devleti’nde Kölelik: Ticaret-Esaret-Yaşam. ed. Zübeyde Güneş Yağcı, Fırat Yaşa, Dilek İnan, İstanbul: Tezkire Yayınları, (2017): 209-226.
• Yaşa, Fırat. “Han’ın Mutfağından Bahçesaray’daki Kölelere: Toplumsal İlişkilerin Odağında Kilercibaşı Mehmed Ağa” Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 81 (2017): 27-49.
• Yaşa, Fırat. “Kanuni Dönemi Bursa Mahkemesinde Bir Hülle Vakası ve Düşündürdükleri”, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ve Bursa. ed. Burcu Kurt, Bursa: Gaye Kitapevi, (2019): 477-488.