Refik Halid Karay’ın Hikâyelerinde Hayvanlar

Year 2024, Issue: 38, 456 - 472, 21.02.2024

Muhammet Can

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439661

Abstract

Edebiyat sanatında, hayvanların bir anlatım unsuru olarak kullanımı çok eskilere dayanmaktadır. Mitler, efsaneler, destanlar, fabllar, sözlü hikâyeler ve masallarda farklı işlevlerle anlatıya dâhil edilen bu canlılar modern edebî türlerde de yazarların rağbet ettiği önemli bir anlatma aracı olarak çeşitli roller üstlenmektedir. Romantik edebiyatın pastoral hayvanlarından realist edebiyatın tabii hayvanlarına kadar yeni kimlikler ve farklı görevler üstlenerek edebiyattaki varlığını sürdüren hayvanlar; sembolik, alegorik ve metaforik işlevlerle anlatılara temel ve yan anlamsal boyutlarda derinlik katmaktadır. Bu bağlamda Türk edebiyatının en velut yazarlarından Refik Halid Karay’ın Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı eserleri hayvanların farklı işlevlerle yer aldığı zengin bir örneklem olarak öne çıkmaktadır. Hicivlerinde, kaleminin keskinliği sebebiyle “Kirpi” müstearını kullanan, hayvanlar hakkında birçok köşe yazısı kaleme alan ve bu tür yazılarında insani meseleleri daha iyi anlatmak gayesiyle onlardan teşbih ve sembol aracı olarak yararlanan Refik Halid’in hikâyelerinde renkli ve işlevsel bir hayvan kadrosuyla karşılaşılmaktadır. Bunlara bazen kurgusal bazen de atmosfer yaratma, benzerlik kurma, ritim oluşturma ve temsil etme gibi farklı roller yüklendiği gözlemlenmektedir. Yazar, metin başlangıçlarında ve bölüm geçişlerinde atmosfer oluştururken veya kimi hikâye kişilerini veya mekânları tasvir ederken bir anlatım unsuru olarak hayvanlara başvurmaktadır. Onların hikâyelerdeki diğer bir işlevi de ritim oluşturmaktır. Yazarın, hayvan görünümleri veya seslerini kullanarak metnin gerilim düzeyini değiştirdiği ve zaman-mekân geçişlerini sağladığı görülmektedir. Bazı hikâyelerde ise hayvanlar sembolleştirilerek, onlardan sosyal ve beşerî sorunları anlatma vasıtası olarak yararlanılmaktadır. Refik Halid’in hikâyelerindeki hayvan varlığına odaklanan bu çalışmada, onların anlatıya katkıları ve işlevleri ele alınmış ve bu suretle yazarın edebiyat anlayışındaki yerleri ve önemi değerlendirilmiştir.

Keywords

Refik Halid Karay, hikâye, sembolik anlatım, hikâyede hayvanlar

References

• Ağın Dönmez, B. (2012). Ekoeleştiri ve Hayvan Çalışmaları: Avatar, Madagaskar ve Madagaskar 2: Afrika’ya Kaçış Filmlerinde Doğa ve Hayvan Temsilleri. Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat (Ed. S. Oppermann), Ankara: Phoenix Yayınevi, 273-322.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, Ş. (1986). Refik Hâlid Karay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Albayrak N. ve Pala İ. (1998). Hayvan. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi: 02.09.2023, https://islamansiklopedisi.org.tr/hayvan#5-edebiyat.
• Cambridge Dictionary (2018), Joujou. Erişim Tarihi: 29.08.2023, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/french-english/joujou.
• Cevizci. A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Demiryürek, M. (2013). Anadolu’ya Tantuna Giden Bir Kirpi: Refik Halit Karay. Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, 4/8, 57-78.
• Dilçin, C. (1999). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi (5 b.). Ankara: TDK Yayınları.
• Erişenler, S. (2008). Refik Halit Karay’ın Öyküleri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı-286 (2 b), 67-68.
• Forster, E. M. (2001). Roman Sanatı (3 b.) (çev: Ünal Aytur). İstanbul: Adam Yayınları.
• Issı, A. C. (2007). Refik Halid Karay’ın ‘Şeftali Bahçeleri’. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 670, 682-691.
• Karaismailoğlu, A. (2022). Kelîle ve Dimne. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim Tarihi: 07.08.2023, https://islamansiklopedisi.org.tr/kelile-ve-dimne.
• Karay, R. H. (1939) Keklik, Tan, 19 Mart 1939, 9.
• Karay, R. H. (1943). Sakın Aldanma, İnanma, Kanma! (2 b.) İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi.
• Karay, R. H. (2009a). Gurbet Hikâyeleri - Yeraltında Dünya Var. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2009b). Bir Ömür Boyunca. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2009c). Minelbab İlelmihrab. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2009d). Kirpinin Dedikleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2009e). Makyajlı Kadın. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2015a). Memleket Hikâyeleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Karay, R. H. (2015b). Ağaç ve Ahlak. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kıran Z. ve Kıran A. (2006). Dilbilime Giriş (3 b.). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Sürücü, B. (2021). Geyik ve Güvercin Destanında Hayvan Temsili: Duygudaşlık, Mucize ve İhtida. Nesir, 1/1, 129-160.
• Tanpınar, A. H. (2014). Edebiyat Dersleri (3 b.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekin, N. (2017). Edebiyatta Hayvan Temsili: Yokluk Olarak Varoluş. Doğu Batı Dergisi. 20/82, 245-252.
• Tosun, N. (2014). Doğu’nun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Tosun, N. (2018). Modern Öykü Kuramı (3 b.). Ankara: Hece Yayınları.
• Tosun, N. (2023). Öykü Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ketebe Yayınevi.
• Yıldırım, C. (2004). Ansiklopedik Çağdaş Felsefe Sözlüğü. Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Zengin, H. Z. (2013). Hikâyeci yönüyle Refik Halid Karay (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.