Emevî Dönemi Şiir Eleştirisine Genel Bir Bakış

Year 2024, Issue: 38, 1158 - 1171, 21.02.2024

İsmail Erken

https://doi.org/10.29000/rumelide.1440019

Abstract

Emevî dönemi şiir eleştirisi, Cahiliye dönemi şiir eleştirisinin temeller üzerine inşa edilmiştir. Bu dönemde de şiir, güzellik ve mükemmellik ölçütlerine göre değerlendirilmiştir. İslami dönemin özelliklerinin de kıstas olarak işlevsel olduğu bir nitelik taşımaktadır. Emevî döneminde şiir eleştirisinin ortaya çıkış sebepleri, siyasi, sosyal ve kültürel faktörlerden kaynaklanmaktadır. Bunlara dönemin edebi ürünleri ve ilmi ürünlerini de eklemek mümkün olmaktadır. Bu dönemdeki edebi eleştiri, daha önce görülmemiş bir şekilde gelişmiştir. Farklı ekoller ortaya çıkmıştır. Bu ekoller: Şam, Hicaz ve Irak’tır. Şam’ın hilafet merkezi olması sebebi ile şiir eleştiri de yüksek kademedeki devlet adamlarının baskınlığını yansıtmıştır. Hicaz ise içinde bulunduğu refah sayesinde sanatsal niteliklere odaklanmıştır. Siyasi kavgaların ve kabile çatışmalarının Irak’taki şiir eleştirilerine şekil verdiği dikkati çeker. Çalışma, Emevîler dönemindeki şiir eleştirisine genel bir değerlendirme amacını taşımaktadır. Çalışma dönemin siyasi gelişmeleri, kültürel özellikleri ve edebi ürünlerinin eleştiri üzerindeki etkisini de ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Bu sebeple giriş kısmında dönemin özellikleri üzerinde durulmaktadır. İlk bölümde eleştiriye sebep olan faktörlere yer verilmiş sonrasındaki bölümlerde eleştiri ekolleri, dönemin eleştirmenleri ve eleştiri örnekleri ile Emevî dönemi eleştirisi hakkında kapsamlı bilgiler sunulmuştur. Konu hakkında Türkiye’de yazılmış eserler son bölümde değerlendirilmektedir. Araştırma literatür değerlendirmesi ve tanımlayıcı bir mahiyet arz etmektedir. Çalışmanın kısıtlılığı sebebi ile örneklere az yer verilmiştir. Bu sayede konuyu farklı yönleri ile ele almak mümkün olmuştur. Farklı dönem özelliklerinin etkileri ile beraber kurumsal hale gelmemiş bir şiir eleştirisi olması sebebi Emevî dönemi sonraki dönemlerin temellerinin atıldığı bir nitelik taşımaktadır. Fakat aynı zamanda farklılığı ve çeşitliliği sebebi ile önemlidir.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı, Arap Şiiri, Şiir Eleştirisi, Emevî Dönemi

References

• Abdurrahman, Â. (t.y.). Sükeyne bintü’l-Ḥüseyn. Daru’l-Helâk.
• Abdurrahman İbrahim, M. (1998). Fî Nakdi’l-edebiyyi’l-kadîm inde’l-Arab. Küliiyetü’d-Dirasâti’l-İslamiyyeti ve’l-Arabiyyeti.
• Alshorbaji, N. (2021). Arap Edebiyatı Eleştiri Tarihi (Muhtasar) -Cahiliye Döneminden Modern Döneme Kadar- (Kırcı, Çev.). Fecr Yayınları.
• Altıkulaç, T. (1994). Ebû Amr b. Alâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10, ss. 94-96). TDV Yayınları.
• Bulut, A. (2013). Yûnus b. Habîb. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 43, ss. 606-607). TDV Yayınları.
• Câḥiẓ, E. ʿOs̱mân ʿAmr b. B. b. M. (1423/2002). El-Beyân ve’t-Tebyîn (1-3). Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
• Çuhadar, M. (2002). Küseyyir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 575-576). TDV Yayınları.
• Dayf, Ş. (1952). Et-Tatavvur ve’t-tecdîd fî Şi’ri’l-Emevi. Matbaatü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Tercüme ve’n-Neşr.
• Dayf, Ş. (1965). El-Belağ, Tetavvur ve Tarih (9. bs). Daru’l-Maarif.
• Dayf, Ş. (1968). El-Medârisu’n-nahviyye. Dâru’l-maârif.
• Demirayak, K. (2012). Arap Edebiyatı Tarihi-3 Emeviler Dönemi. Eser Ofset.
• Durmuş, İ. (1997). Halef el-Ahmer. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 15, ss. 234-236). TDV Yayınları.
• Durmuş, İ. (2001). İstişhad. DİA.
• Durmuş, İ. (2006). Nahiv. DİA.
• Ebû Hilâl el-ʿAskerî, E. H. el-Ḥasen b. ʿAbdullâh. (t.y.). Eṣ-Ṣınâʿateyn. y.y.
• Elmalı, H. (2005). Mufaddal ed-Dabbî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 30, s. 364). TDV Yayınları.
• Emin, A. (2012). En-Nakdü’l-Edebî. Hindavî.
• Er, R. (2002). Kümeyt el-Esedî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 551-552). TDV Yayınları.
• Ergin, A. Ş. (1999). İbn Kays er-Rukayyât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 20, ss. 108-109). TDV Yayınları.
• Ersönmez, H. (t.y.). Halefu’l-Ahmer: Şairliği, Râviliği ve Edebi Tenkitçiliği = Khalefu’l-Ahmer as Poet, Narrator and Literary Critic,. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X(1), 177-200.
• Ersönmez, H. (2023a). Hammâd er-Râviye:Râviliği ve Edebî Tenkitçiliği = Hammād al-Rāwiya: Narrator and Literature Criticism. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi = Journal of Social Sciences, 189-211.
• Ersönmez, H. (2023b). Merzübanî ve Arap Edebiyatındaki Yeri. İlahiyat Yayınları.
• Ezherî, el-Herevî. (2001). Tehẕîbu’l-Luğa (1-8). Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî.
• Gezek, A. (2021). Klasik Dönem Arap Edebî Tenkidinde Gelenekçi Ve Yenilikçi Yönelimler. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Arap Dili Ve Belagati Bilim Dalı.
• Görgün, H. (2010). Sükeyne bint Hüseyin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 38, ss. 45-46). TDV Yayınları.
• Günday, H. (t.y.). Sahabe Neslinin Yetkin Mizah Ustası: İbn Ebû ‘Atîk. Bilimname, XXII(2012/1), 159-188.
• İbn Abdurabbih, el-Endelûsî. (1983). El-Ikdu’l-ferîd. Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye.
• İbn Ḳuteybe, ʿAbdullâh b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. (t.y.). Eş-Şiʿr ve’ş-Şuʿarâʾ (1-2). Dâru’l-Ḫadîs̱.
• İbnü’l-Enbârî, E.-B. A. (1985). Nuzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ. Mektebetu’l-menâr.
• Ḳıfṭî, E.-Ḥasan ʿAlî b. Y. el-Ḳıfṭî el-. (1406/1982). İnbâhu’r-Ruvât ʿalâ ʾEnbâhi’n-Nuḥât (1-4). Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî.
• Kılıç, H. (1999). İbn Ebû İshak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 19, s. 435). TDV Yayınları.
• Koçak, İ. (1988). Ahfeş el-Evsat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, s. 526). TDV Yayınları.
• Merzübânî, E. A. M. b. I. b. M. (1995). el-Muvaşşah fî maâhızi’l-ulemâ ale’ş-şuarâ. Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye.
• Özbalıkçı, M. R. (2006). Kur’ân ve Hadîs’in Arap Gramerindeki Rolü. Yeni Akademi Yayınları.
• Özdoğan, M. A. (2021). Arap Edebiyatında Edebi Tenkit ve İbn Raşîk el-Kayravânî Örneği. Ensar.
• Râfiî, M. S. (1940). Târihu âdabi’l-Arab. Matbaatu’l-istikâme.
• Sami Yusuf, E.-Z. (2012). El-Edebü’l-İslamîyyü ve’l-Emeviyyü. Daru’l-Mesîra li’n-neşr.
• Sellâm, M. Z. (t.y.). Tarihu’n-Nakdi’l-edebi ve’l-belağa. Neş’etü’l-Maarif.
• Seller, Y. (2022). İbn Sellâm el-Cumahî’nin Arap Edebi Eleştirisine Katkısı: Tabakât Özelinde Bir Analiz. İslam Tetkikleri Dergisi, 12(1), 127-155.
• Seyyid Abderiyyeh ’Iyd. (2005). El-Mekayisu’l-Belağiyye ınde’l-Cahız. Mektebetü’l-Encülû el-Mısriyye.
• Şeyh Muhammed Abdülmun’ım el-Aryân) (Ed.). (1987). Eş-Şi’r ve’ş-şuarâ. Dâru ihyâi’l-ulûm.
• Tüccar, Z. (1997). Hammâd er-Râviye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 15, ss. 486-488). TDV Yayınları.
• Tülücü, S. (1991). Asmaî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 3, ss. 499-500). TDV Yayınları.
• Tülücü, S. (2003). Ma‘mer b. Müsennâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 27, ss. 551-552). TDV Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1988). Abdülmelik b. Mervân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 266-270). TDV Yayınları.
• Yılmaz, N. (2021). Arap Şiir Tenkidi Tarihinde Farklı Bir Kimlik: Sükeyne. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 66, 1-15.
• Yiğit, İ. (1995). Emevîler (Siyasî Tarih). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 87-104). TDV Yayınları.