EVLENDİRME VELAYETİ ve AİLE REİSLİĞİ KAVRAMLARININ GENDER TEORİSİ ve İSLAM HUKUKU ARASINDA MUKAYESESİ

Year 2023, Issue: 47, 183 - 210, 31.12.2023

Radhwan Hazım Khalıd Khalıd

https://doi.org/10.61904/sbe.1363249

Abstract

Yakın dönemde ortaya atılan toplumsal cinsiyet (Gender) teorisine göre bireyin cinsiyetinin ailedeki görevi üzerinde hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Toplumsal roller bireyin cinsiyetine göre dağıtılamayacağı gibi biyolojik ve psikolojik yapılarına göre de dağıtılamaz. Tarih boyunca görevleri bireyler arasında bölüştüren, gelenek ve göreneklere dayalı kültürel çevredir. Bu teoriye göre insanlar kültürel çevrelerinin kendilerine verdiği rollere bağlı kalmak mecburiyetinde değildir. Toplumsal rollerin ve ailedeki görevlerin yeniden ele alınması ve çağın ruhuna uygun olarak yeniden biçimlendirilmesi gerekir. Bu teorinin kökleri Batı'nın materyalist ateizm felsefelerine kadar uzandığı için ağırlıklı olarak bu teoriyi benimseyenler dinlerin, cinsiyet rollerini belirlemek amacıyla ihdas edildiğine inanmaktadırlar. Bütün bunlara karşılık, İslam hukukunda cinsiyet, toplumsal rolleri belirlemek konusunda büyük bir etki ve yetkiye sahiptir. Toplumsal roller, bireylerin doğasına ve biyolojik psikolojik yapılarına göre dağıtılmıştır. Bu araştırmada İslam Aile Hukukundaki evlilik, velayet ve kavvamiyete ilişkin temel hükümler toplumsal cinsiyet teorisiyle mukayese edilmektedir. İslam hukukunda toplumsal cinsiyet teorisinin tam aksine, cinsiyetin toplumsal rolleri belirlemekte önemli ve etkin bir role sahip olduğu ortaya konulmaktadır.

Keywords

Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku, Evlilik, Velayet, Aile Reisliği, Gender Teorisi

الولاية في الزواج والقوامة بين الرؤية الجندرية والفقه الإسلامي

Abstract

يأتي هذا البحث الموسوم بالولاية في الزواج والقوامة بين الرؤية الجندرية والفقه الإسلامي لإبراز أثر الجنس -أو الذكورة والأنوثة- من عدمه على الأدوار الاجتماعية ووظائفها، وعلى وجه الخصوص الولاية في الزواج والقوامة. فالفقه الإسلامي يرى أن الجنس له دور فعال وأثر كبير في تحديد هذه الأدوار الاجتماعية؛ لأنها أدوار موزعة على الجنسين بناء على فطرتهما وتكوينهما البيولوجي والسيكولوجي. في حين تتجه الرؤية الجندرية إلى أن الجنس ليس له أي أثر ودور في تحديد هذه الأدوار، بل أن بيئة الإنسان الثقافية المبنية على أعراف وتقاليد هي التي تقسم هذه الأدوار بين الجنسين، وبالتالي ليس من الضرورة الاستمرار على هذا النمط، بل لا بد من إعادة النظر في هذه المفاهيم وصياغتها بما يتماشى مع روح العصر، وخروجًا من النظرة الفقهية الذكورية للمفاهيم المذكورة أعلاه.
وقد سلك البحث المنهج الاستقرائي في المادة العلمية، وكذلك التحليلي النقدي الفقهي؛ لنقض الادعاءات والمفاهيم التي تتباها الرؤية الجندرية حول الزواج والولاية والقوامة، وحول دعوى ذكورية الفقه الإسلامي.

Keywords

الفقه، الزواج، الولاية، القوامة، الرؤية الجندرية

References

• Abdulvahhab Hallâf, Ahkâmu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyyeti fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyyeti, Dâru’l-Kutubu’l-Mısrıyyeti, 2. Baskı, Kahire, 1990.
• Abdurrahman Abdulhalık, ez-Zevâcü fi Zilli’l-İslâm, Dâru Âfâki’l-Ğad, Kahire, yy., yt.
• Abdülkerîm Zeydân, el-Mufassal fi Ahkâmi’l-Mer’eti ve’l-Beytü’l-Müslimü fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyyeti, Müessesetü’r-Risâleti, 1. Baskı, Beyrut, 1993.
• Ahmed Ali el-Hatîb, vd., Şerhu Kanuni'l-Ahvali'ş-Şahsiyye, Vuzeratu’t-Ta’lîmi’l-Âlî ve’l-Bahsi’l-İlmiyyi, 1. Baskı Bağdat, 1980.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, Müessesetü’r-Risâleti, 1. Baskı, thk. Şuayb el-Arnâûd ve Âdil Mürşid vd., yy., 2001.
• Alemî, Müniyye, Âyâtun li’l-Ahkâmi’l-Muteallakati bi’l-Mer’eti, Doktora Tezi, Câmiatü‘z-Zaytûnah, Tûnus, 2010.
• Amânî Sâlih, “Kadiyyetü’n-Nevi fi’l-Kur’âni; Manzûmetü’z-Zevciyyeti beyne Kutbey: el-Cenderi ve’l-Kavâmeti”, el-Mer’etü ve’l-Hadâratü, Cemîatü Dirâsâti’l-Mer’eti ve’l-Hadârati, Kahire, 2002.
• Âmidî, Ali b. Ebî Ali, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Mektebetü’l-İslâmiyye, thk: Abdurrazzâk Afîfî, Beyrut, t.y.
• Amy Mastrine, “Patriarchy Protects Women Better Than Modern Feminism”, 2020, https://www.eviemagazine.com/post/patriarchy-protects-women-better-than-modern-feminism (19/02/2022).
• Arafa, İsmâîl, “el-İlhâd ve’l-Ahlâk”, 2020, https://www.aljazeera.net/midan/intellect/philosophy (19.09.2019).
• Bedrân Ebu el-Ayneyn, Târîhu’l-Fıkhı’l-İslâmiyyi, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyyeti, Beyrut, yt.,
• Bessâm el-Cerrâr, “el-Kıvâmetü li’l-Hakkı li’l-Mer’eti”, https://m.facebook.com/Jarrar2022 (11/06/2022).
• Brake, Elizabeth, “Marriage and Domestic Partnership”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edit. Edward N. Zalta, https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/marriage/ ve https://hekmah.org/%d8%a7%d9%84%d8%b2%d9%88%d8%a7%d8%ac/. p.4. (11.03.2023).
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, Sahih-i’l-Buhârî, Dâru Tavku’n-Necât 1. Baskı thk. Muhammed Zuheyr b. Nasır en-Nasır, yy., 2001.
• Cemâlüddîn Muhammed Mahmud, el-Mer’etü’l-Müslimetü fi Asri’l-Avlemeti, Dâru’l-Kitâbi’l-Elbânî, 1. Baskı, Beyrut, 2001.
• Ebu Zuhra, Muhammed, Muhâdarâtun fi Akdi’z-Zevâci ve Âsârihi, Dâru’l-Fikri’l-Arabiyyi, yy., ty.
• ed-Desûkî, Muhammed b. Ahmed, Hâşiye ʿale’ş-Şerhi’l-Kebîr, Dâru’l-Fikr, yy., ty.
• el-Adevî, Ali b. Ahmed b. Mükrim es-Saîdî, Haşiyetü’l-Adevî ale Kifayeti’t- Talibi’r-Rabbanî, Dâru’l-Fikr, yy., thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bukâî, Beyrut, 1994.
• el-Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd, Rûhu’l-Meânî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyyeti, 1. Baskı, thk. Ali Abdulbârî Atıyye, Beyrut, 1994.
• el-Aşkâr Ömer Süleyman, Ahkâmu’z-Zevâc fî Dâv’i’l-Kitâbi ve’s-Sünne, 3. Baskı, Dâru’n-Nefâis, Ummân, 2004.
• el-Beğavî, Abdullah b. Ahmed, Meâlimu’t-Tenzîl, Dâru’s-Selâm, 1. Baskı, Riyad, 1995.
• el-Buhûtî, er-Ravdu’l-Murbi’ biŞerhi Zadi’l-Mustakni’ Muhtasari’l-Mukni’, Dâru’r-Rakâiz, Kuveyt, 1. Baskı, 2016.
• -----------, Keşşâfü’l-Kınâʿ ʿan Metni’l-İknâʿ, Mektebetü’n-Nasri’l-Hadîseti, thk. Hilâl Musaylihî, Riyâd, ty.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim, Zâdü’l-Meâd, Müessesetü’r-Risâleti, 27. Baskı, Beyrut, 1994.
• el-Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed, el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbeâti, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, Beyrut, 2003.
• el-Derdîr, Ahmed b. Muhammed, Akrabu’l-Mesâliki li Mezhebi’l-İmâmi Mâlik, Mektebetü Eyyûb, Kano, 2000.
• el-Guryânî, Sâdık b. Abdurrahman, Mudevvenetu’l-Fıkhı’l-Mâlikiyyi ve Edilletuhu, Müessesetü'r-Reyyan, 1. Baskı Beyrut, 2002.
• el-İslâmbûlî, Sâmir, “Mefhûmu’r-Ricâli ve’n-Nisâi fi’l-Kur’âni”, https://samerislamboli.com/?p=3029 (06/05/2022).
• el-Kannevci, Ebü't-Tayyib Muhammed Sıddîk Han b. Hasan b. Ali, Fethu’l-Beyân fi Makâsıdi’l-Kur’ân, el-Mektebetü’l-Asriyyetü, Beyrut, 1992.
• el-Karadavî, Yusuf, Fıkhu’l-Usrati ve Kadâye’l-Mer’eti, yy., 1. Baskı, 2017.
• el-Karâfî, Ahmed b. İdrîs, Nefâisu’l-Usûl fi Şerhi’l-Mahsûl, Mektebü Nezâr el-Bâz, 1. Baskı, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvad, yy. 1995.
• el-Kâsânî, Ebu Bekr b. Mesûd, Bedâiu’s-Sanâiî fi Tertîbi’ş-Şeraiî, Matbaatu Şirketi’l-Metbûâti’l-İlmiyyeti ve Matbaatu’l-Cemâliyyeti, 1. Baskı, yy., 1910.
• el-Kebîsî, Ahmed, Felsefetü Nizâmi’l-Üsrati fi’l-İslâmi, Dâru’l-Kitâbi’l-Câmiî, 1. Baskı, el-Ayn, 2003.
• el-Kebîsî, Mahmûd Mecîd Suûd, “Kıvâmetu’r-Racüli ala’z-Zevceti ve’l-Âsâru’l-Müterattibeti aleyhâ”, Mecelletü’l-Mecmai’l-Fıkhiyi’l-İslâmiyyi, S. 19, 2004.
• el-Kürdistânî, Müsenna Emîn ve Kâmilyâ Hilmi, el-Gender, el-Menşe’, el-Medlûl, el-Eser, Cemîatu’l-Afâfi’l-Hayriyye, 1. Baskı, Umman, 2004.
• el-Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Muhammed, el-Hâvî’l-Kebîr, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyyeti, 1. Baskı, thk. Ali Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdulmevcud, Beyrut, 1999.
• -----------, Ali b. Muhammed b. Muhammed, en-Nuketü ve’l-Uyun, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyyeti, thk. es-Seyyid İbn Abdulmaksûd, Beyrut, yt.
• el-Merğînânî, Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâyetü fi Şerhi Bidâyetî’l-Mübtedî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, thk. Talâl Yûsuf, Beyrut, ty.
• el-Mernîsî, Fâtıma, Mâ Verâu’l-Hicâb: el-Cinsu ke Hendesetin İctimâiyyetin, el-Merkezu’s-Sekâfiyyu’l-Arabiyyu, 4. Baskı trc. Fâtıma ez-Zehra Azruvîl, ed-Dâru’l-Beydâu, 2005.
• el-Mukriî, Muhammed b. Sa’d b. Muhammed, “el-Kıvâmetü’z-Zevciyyetü: Esbâbuhu, Davêbituhu, Muktazâhu” Mecelletü’l-Adl, S. 32, 2006.
• el-Müftî, Şevkî İbrâhîm Allâm, Mezâhibu’l-Fukahâu fi’z-Zevâci’l-Müslimeti min ğayri’l-Müslimi, Fetva Tarihi: 18/11/2020, Fetva Numarası: 15719; Mevkıu Dâri’l-İftâi’l-Mısrıyyeti: https://www.dar-alifta.org/Home/ViewFatwa?ID=15719&title (20/04/2021).
• el-Nemer, Nemer Muhammed el-Halil, Ehlu’z-Zimmeti ve’l-Velâyâti’l-Âmmeti fi’l-Fıkhı’l-İslâmiyyi, el-Mektebetü’l-İslamiyyetü, 1. Baskı, Ummân, 1988.
• en-Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünenü’l-Kübra, Müessesetü’r-Risâleti, 1. Baskı, thk. Hasan Abdülmün’im Şiblî, Beyrut, 2001.
• en-Nevevî, Muhyiddîn Yahya b. Şeref, Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetü’l-Müftîn, el-Mektebül’l-İslamiyyü, 3. Baskı, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, Beyrut, 1991.
• er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hasen b. Hasen, el-Mahsûl, Müessesetü’r-Risâle, thk: Tâhâ Câbir el-Alvânî, 3. Baskı, yy., 1997.
• er-Remlî, Muhammed b. Ebu’l-Abbâs, Nihâyetü’l-Muhtâc ila Şerhi’l-Minhâc, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1984.
• es-Seadêvî, Nevâl, el-Ünsâ Hiye’l-Aslu, Müessesetü Hindâvî, Windsor, 2017.
• eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, el-Üm, Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, Beyrut, 1983.
• eş-Şîrâzî, İbrâhîm b. Ali b. Yûsuf, el-Muhezzeb fi Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, yy., ty.
• eş-Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Mugni’l-Muhtâc İlâ Ma’rifeti Ma’âni Elfâz’il-Minhâc, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, yy., 1994.
• et-Tâhir el-Haddâd, İmraetunâ fi’ş-Şerîati ve’l-Müctema’, Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Kahire, 2011.
• ez-Zemahşerî, Mahmud b. Amr, el-Keşşaf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, 3. Baskı, Beyrut, 1986.
• ez-Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Medhalu’l-Fıkhiyyi’l-Âm, Dâru’l-Kalem, 1. Baskı, Şam, 1998.
• ez-Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmiyyi ve Edilletuhu, Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, Dimeşk, 1985.
• Firuzabadi, Mecdü’d-Din Muhammed b. Yakub, Kamusu’l-Muhit, Dâru’l-Hadîs, thk. Enes Muhammed eş-Şâmî ve Zekeriyya Câbir Ahmed, Kahire, 2008.
• http://www.adnanibrahim.net/3/ (05.06.2022).
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-Muhtâr Ala’d-Durrü’l-Muhtâr Fî Şerhi Tenvîr'il-Ebsâr, Dâru Âlemi’l-Kütüp, Riyad, 2003.
• İbn Arefe, Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Verğamî, el-Muhtasar el-Fıkhî, Müessesetü Halef Ahmed Habtûr, 1. Baskı, yy. 2014.
• İbn Âşur, Muhammed Tâhir, Makâsıdu’ş-Şerîati’l-İslamiyyeti, Dâru’l-Kitâbi’l-Elbânî, Beyrut, 2011.
• İbn Düreyd, Ebu Bekr Muhammed, Cemheratü’l-Lüğati, Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 1. Baskı, nşr. Remzî Münîr el-Ba‘lebekkî, Beyrut, 1987.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyya, Mu’cemu’l-Mekayisi’l-Luğa, Daru’l-Fikr, thk. Abdusselam Muhammed Hârûn, yy., 1979.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer b. Kesîr, Tefsiru’l-Kur’âni’-Azîm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, thk: Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut, 1998.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Baskı, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî ve Abdulfettah Muhammed el-Halvu, Riyâd, 1997.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî, Lisânu’l-Arab, Dâru Sadr, 3. Baskı, Beyrut, 1993.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyyi, 2. Baskı, yy., ty.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâîl, el-Muhkem ve’l-Muhîtü’l-Aʿzam, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1. Baskı, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Beyrut, 2000.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn, Fethu’l-Kadîr, Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, yy., 1970.
• İbnu’r-Rifaa’, Ahmed b. Muhammed, Kifâyetu’n-Nebîh Şerhu’t-Tenbîh, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, thk. Mecdî Muhammed Surûr Baslum, yy., 2009.
• Karâmi, Amel, el-İhtilâfu fi’s-Sekâfeti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyyeti: Dirâsetün Cenderiyyetün, Dâru’l-Medâri’l-İslamiyyi, 1. Baskı, Beyrut, 2007.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekir, el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Baskı, Kahire, 1964.
• Mâlik, Mâlik b. Enes, el-Müdevvenetü, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyyeti, 1. Baskı, yy., 1994.
• Mucmeu’l-Lüğati’l-Arabiyyeti, el-Mu’cemu’l-Vasît, Dâru’d-Da’ve, y.y., ts.
• Muhammed es-Sâlih b. Murad, el-Hidâd alâ İmraeti’l-Haddâd, el-Matbaatu’t-Tunusiyyetu, 1. Baskı, Tunus, 1931.
• Muhammed Kemâleddîn ve Câbir Abdulhâdî Sâlim eş-Şâfiî, Mesâilu’l-Ehvâli’ş-Şahsiyyeti’l-Hâssati bi’z-Zevâci ve’l-Furkati ve Hukûki’l-Evlâdi, Menşûrâti’l-Halebiyyi’l-Hukûkiyyeti, Beyrut, 2003.
• Muhammed Mustafa Şelbî, el-Medhal fi’t-Ta’rîfi bi’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi ve Kavêidü’l-Mülkiyyeti ve’l-Ukûdu fîhi, Matbaatü Dâri’t-Telîfi, yy.
• Muhammed Reşîd Rıza, Tefsîru’l-Menâr, el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmmiyyi li’l-Kitâb, Kâhire, 1990.
• Nasr Hâmid Ebu Zeyd, Devâiru’l-Havfi Kırâatun fi Hıtâbi’l-Mer’eti, ed-Dâru’l-Beydâu: el-Merkezu’s-Sekâfiyyu’l-Arabiyyu, 3. Baskı, yy. 2004.
• -------------, Mefhûmu’n-Nass: Dirâseün fî Ulumi’l-Kur’ân, ed-Dâru’l-Beydâu el-Merkezu’s-Sekâfiyyu’l-Arabiyyu, 1. Baskı, yy. 2014.
• Reca’ b. Selâme, Bünyânü’l-Fuhûleti, Dâru Petra, 1. Baskı, Dimeşk, 2005.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsuleimme, el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1993.
• Şahrûr, Muhammed, Nahvu Usûlin Cedîdetin li’l-Fıkhi’l-İslamiyyi, el-Ahâlî, 1. Baskı, Dımaşk, 2000.
• Şakve, Muhammed Fehr, Ahkâmu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye, Yayın Evi Yok, yy., ty.
• Şeltût, Mahmûd, el-İslamu Akîdetün ve Şerîarün, Dâru’ş-Şurûk, 18. Baskı, Kâhire, 2001.
• Taha, Abdurrahman, Ruhu’l-Hadâse: el-Medhal ilâ Te’sîsi’l-Hadâseti’l-İslâmî, Dâru’l-Beydâ, 1. Baskı, 2006.
• Zebîdî, Muhammed Muratazâ, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Metbûatu Hukûmeti Kuveyt, Kuveyt, 1972.
• Zerrâr, Melike Yusuf, Mevsûatü’z-Zevci ve’l-Alâkatü’l-Zevciyyeti fi’l-İslâmi ve’ş-Şerâii’l-Uhrâ’l-Mukârinetü, Dâru’l-Feth, 1. Baskı Kâhire, 2000.