The Contribution of the Poet in the Commentary of Hadith: the Example of al-Mutanabbī

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 941 - 969, 31.12.2023

Ahmet Alkan Adnan Arslan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1324178

Abstract

Literature, especially poetry, has undoubtedly had a great place in the cultural history of the Arabs. Arab poet in the period of ignorance; It had many critical functions, such as making the heroism of the tribesmen epic, immortalizing the names of the deceased, and providing a kind of psychological superiority by satirizing the opposing tribes and people. Poetry continued to exist in all areas of life after Islam, as poetry spread to the cultural codes of the Arabs. As a manifestation of this, poems were utilized to the maximum in Islamic disciplines that were formed in the following years. Arabic poetry has been one of the reference sources of Islamic sciences such as tafsir, hadith and qiraat, not just linguistic studies such as nahiv. The application of the process of bringing evidence from this poem, which is termed as istishhad in istilah, is also seen in the hadith annotations. While the commentators were looking for the meaning of some strange words in the hadiths in poetry, they sometimes included one or a few couplets that fully agreed with the meaning of the hadith. In this study, it has been examined how the poems of the Abbasid poet al-Mutanabbī, whose poems are frequently referred to in the hadith commentaries, are handled in these sources. It is foreseen that the results of the research will provide data to the researchers of Arabic language and rhetoric and hadith.

Keywords

Arabic language and rhetoric, Hadith, al-Mutanabbī, Hadith commentaries, Istishad

Hadis Şerhlerinde Şair Katkısı: Mütenebbî Örneği

Abstract

Arapların kültür tarihinde edebiyatın özellikle de şiirin kuşkusuz büyük bir yeri olmuştur. Cahiliye döneminde Arap şairi; kabile mensuplarının kah-ramanlıklarını destanlaştırmak, vefat edenlerinin isimlerini ölümsüzleştirmek, hasım kabile ve kişileri hicvederek bir nevi psikolojik üstünlük sağlamak gibi pek çok kritik işlev üstlenmekteydi. Şiir Arapların kültürel kodlarına sirayet ettiği için İslamiyet’ten sonra da şiir hayatın her alanında varlığını sürdürmüştür. Bunun bir tezahürü olarak, ilerleyen yıllarda teşekkül eden İslami disiplinlerde şiirlerden azami düzeyde istifade edilmiştir. Arap şiiri sadece sarf, nahiv gibi dilbilimsel çalışmalarda değil tefsir, hadis ve kıraat gibi İslami ilimlerin de başvuru kaynaklarından biri olmuştur. Istılahta istişhâd olarak terimleşen şiirden delil getirme ameliyesinin tatbiki hadis şerhlerinde de görülmektedir. Şârihler, hadislerde geçen kimi garîb lafızların manasını şiirde ararken bazen de hadisin manasına tam mutabık düşen birkaç beyte yer verirdi. Bu çalışmada Peygamber (s.a.s.) ile muhaddislerin şiire karşı tutumu ve hadis şerhinde şiirin rolüne dair bilgiler verilmiştir. Ayrıca, hadis şerhlerinde şiirlerine sıklıkla atıfta bulunulduğu görülen Abbâsî şairi Mütenebbî (ö. 354/965) şiirlerinin hadis şerh kaynaklarında nasıl ele alındığı incelenmiştir. Böylece araştırma sonuçlarının Arap dili ve belâgatı ile hadis alanı araştırmacılarına veri sağlayacağı öngörülmüştür.

Keywords

Arap dili ve belâgatı, Hadis, Mütenebbî, Hadis şerhleri, İstişhâd

References

• Ali, Lawand. Tefsirde Nahiv Kaideleriyle İlgili Şiirle İstişhad (Beydavi’nin Enva-ru’t-Tenzil ve Esraru't-Te'vil Adlı Eseri Örneğinde). Mardin: Artuklu Üni-versitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Şâme El-Makdisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’s-sınâ´ateyn: el-kitâbe ve’ş-şi´r. thk. Alî Muhammed el- Bicâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-´Unsuriyye, 1419.
• Bağdâdî, Abdülkādir b. Ömer b. Bâyezîd. Ḫizânetü’l-edeb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1997.
• Bozkurt, Üsame. “Sadrın Zaptından Satrın Zabtına: IV./X. Asırda Hadis Tashîfât Edebiyatının Gelişim Sebepleri Üzerine Bir Değerlendirme”, ta-savvur 8/1 (Haziran 2022), 445-459.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Mustafâ Dîb el-Biğa. Şam: Dâru İbn Kesîr,1414/1993.
• Durmuş, İsmail, “Mütenebbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/195-200. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail. “Nahiv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/300-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. 4 Cilt. Delhi: el-Matba´atu’l-Ensâriyye, 1323.
• Ekinci, Mücahit. “Zeccâc’ın Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhu Adlı Eserinde İs-tişhâd Metodu”. marifetname 9/2 (2022), 467-492.
• Guneymân, Abdullâh b. Muhammed. Şerhu Kitâbi’t-tevhîd min sahîhi’l-Buhârî. 2 Cilt. Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1405.
• Güleç, İsmail. “Hz. Peygamber’in Şiire KarşıTutumu”. Divan Edebiyatı Araş-tırmaları Dergisi 19 (2017), 123-146;
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Semîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harâd. Şam: Dâru’l-Kalem, ts.
• Hicâvî, Ârif. Teelluku’ş-şi’ri asru’l-Mütenebbî. Kahire: Dâru’l-Meşrik, 2017.
• İbn Abbâd, Sâhib. el-Emsâlu’s-sâira min şi’ri’l-Mutenebbî. thk. Muhammed Hasen Âl Yâsîn. Bağdat: Mektebetu’n-Nahda, 1965.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Kahire: Matbaatu’s-Saâde, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. Tefsîru İbn Kesîr. thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Reslân, Şihâbuddîn Ebü’l-Abbâs el-Makdisî. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. 19 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1437/2016.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Keşfu’l-müşkil min hadîsi’s-sahîhayn. thk. Alî Huseyn el- Bevvâb. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
• Kabdan, Abdulkadir. Nesefî Tefsirinde Şiirle İstişhâd. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. “Hadis Tenkidinde Arap Dilinin Kullanımı ve İmkânı Bağlamında Bir İnceleme”, tasavvur 8/1 (Haziran 2023), 579-617.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. Hicri ilk üç asırda Arap dili ve belagatı kaynaklarında rivayet sistemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hatice”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/465-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Münâvî, Muhammed Abdürraûf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31/571-573. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Mirḳātü’l-mefâtîḥ şerhu mişkâtü’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: âru’l-fikr, 1422/2002.
• Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîḳ el-Ezdî el-Mesîlî. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. B.y.: Dâru’l-Cîl, 1401/1981.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî. el-Müfhim şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim (el-Müfhim fî şerḥi Muḫtaṣarı Müslim, el-Müfhim fî şerḥi Müslim. 7 Cilt. thk. Ahmed Muhammed es-Seyyid vd. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1417/1996.
• Makdisî, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. Şerhu’l-hadîsi’l-muktefâ fî meb´asi’n-Nebiyyi’l-Mustafâ. thk. Cemâl ´Azvan. Şarika: Mektebetu’l-´Umrayn, 1420/1999.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsned. thk. Hu-seyn Esed. Şam: Dâru’l-Me’mûn, 1404/1983.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kubrâ, 1356.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: Matba ´atu ´Îsâ el-Bâbî, 1374/1955.
• Nuha, Muhammad Afthon Ulin. “Neş’etu’n-nahvi’l-Arabî”. An-Nas: Jurnal Humaniora 2/2 (2018), 213-224.
• Öğmüş, Harun. “Arap Dili ve Tefsirle İlgili Şevâhid Literatürü”. Sosyal Bilimler Dergisi 5/10 (2015), 27-45.
• Özdemir, Hasan Rıza. “Müslüman Olmayanların Cehennem’de Görecekleri Azâbın Ebedîliği Sorunu”. Dini Araştırmalar 20/51 (2017), 153-168.
• Özel, Ahmet. “Ali el-Kārî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özkan, Halit. “Tîbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/125-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Tantâvî, Ahmed. Neş’etu’n-nahv. Kahire: Dâru’l-Ma´ârif, ts.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. Fütûhu’l-ġayb fi (ve)’l-keşf ´an kınâ´i’r-reyb, thk. İyâd Muhammed el-Gavc. Dubai: Câizetu Dubey ed-Devliyye, 1434/2013.
• Topaloğlu, Nuri. “Kurtubî, Ahmed b. Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/454-455. (İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Türcan, Zişan. “Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (2009), 101- 134.
• Yavuz, Yusuf Şevki. Avcı, Casim. “İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/543-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yektar, Osman Nedim. “Hadis Rivayetleri ve Hz. Peygamber’in Şiire Karşı Tutumu”. Ekev Akademi Dergisi 65 (2016), 405-432.
• Yılmaz, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Şiire Yaklaşımı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2013), 177- 206.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakāikı ġavâmiżi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-tevîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-´Arabî, 1407.