Benötesi Psikolojide Yer Bulan Tasavvuftaki Manevî Uygulama ve Ahlâkî Değerler

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 1365 - 1406, 31.12.2023

Cemile Sağır

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1356883

Abstract

21. yüzyıl itibariyle Batı’da özellikle benötesi psikologların, tasavvuf metinlerini referans alarak yaptıkları araştırmaların sayısında artış gözlenmesinden yola çıkılarak yapılan çalışmada, psikolojide modern insanın sorunlarını çözmede tasavvuftan yararlanılabileceği hipotezi üzerinde durulmuştur. Araştırmada, tasavvufun güncel meselelere çözüm sunma potansiyeli vurgulanmış, sûfî değer ve uygulamalarını psikolojiye entegre etmenin pozitif faydaları araştırılmıştır. Böylece psikolojinin tasavvuftan yararlanabileceğini göstermek amaçlanmıştır. Bu çalışmada, literatürde ortak bir terminolojinin geliştirilmesine katkı sağlayacak şekilde disiplinlerarası araştırmalara yönelik kavramsal bir çerçeve sunulmuştur. Diğer yandan Batı’da yapılan çalışmalar çerçevesinde tasavvufun psikolojiye dahil edilebileceği noktalar gösterilmiştir. Literatür tarama yönteminin kullanıldığı bu araştırmada, Batılı psikologların yirmi birinci yüzyıldaki İngilizce yayınları, tasavvufun psikolojik yönlerine odaklanılarak gözden geçirilmiştir. Yeniden doğuş, benlik dönüşüm süreci uygulamaları ve bunun sonucunda kazanılan ahlâki değerler ele alınan temel konulardandır. Sûfînin dönüşüm sırasında ihtiyaç duyduğu motivasyon ilahi aşk olarak tanımlanmaktadır. Bu süreçte aşılan nefs mertebeleri yani davranışsal aşamalar, farkındalık ile başlamaktadır. Bu çerçevede çalışma, “İnsan nedir?” sorusunu cevaplamaya çalışan az sayıda psikoloğun yanıt aramak için tasavvuf klasiklerine baş vurduğu araştırmaların tespiti açısından önem arz etmektedir.

Keywords

Tasavvuf, Benötesi Psikoloji, Tasavvuf Uygulamaları, Tasavvuf Ahlâk Değerleri, Tasavvuf Temelli Bibliyoterapi, Farkındalık

The Spiritual Practices and Moral Values of Sufism Used In Transpersonal Psychology

Abstract

In researches carried out by transpersonal psychologists in the twenty-first century, there has been a rise in the use of sufi texts in the West. The research emphasizes the potential of sufism in addressing contemporary issues. The therapeutic benefits of integrating sufi values and practices into psychology are examined. A conceptual framework for interdisciplinary research is presented, contributing to the development of a common terminology within the literature. On the other hand, within the framework of studies conducted in the West, the points where sufism can be integrated in psychology have been shown. The study, in which the literature review methodology is used, is restricted to English-language publications by Western psychologists in the twenty-first century, focusing on the psychological aspects of sufism. Among the main topics handled are rebirth, the processes involved in the duration of self-transformation, and the moral values acquired as a result. Divine love is what the Sufi needs as motivation through transformation. The behavioral steps, or levels of self that are conquered in this process, start with consciousness. In this framework, the study is important in terms of identifying the researches in which just a few psychologists trying to answer the question "What is a human being?" by using Sufi classics.

Keywords

Sufism, Transpersonal Psychology, Therapeutic Sufi Practices, Therapeutic Sufi Moral Values, Sufi Based Bibliotherapy, Mindfulness

References

• Abbasoğulları, Gülcan. “İbrahim Hakkı Hazretleri’nin Şiirlerinin Biblioterapi Bağlamında Değerlendirilmesi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1 (2019), 93-123.
• Âsım Efendi, Kâmus Tercümesi. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1852.
• Aziz, Nurul Sakinah binti vd. “Psycho- Spiritual Treatment: An Exploratory Study On Its Practices”. Journal of Critical Reviews 7/8 (2020), 1007-1011.
• Abu Khait, Abdallah vd. “Psychosocial-spiritual interventions among Mus-lims undergoing treatment for cancer: an integrative review”. BMC Palliative Care 20/1 (2021), 51.
• Abu-Raiya, Hisham. “Towards a Systematic Qura’nic Theory of Personality”. Mental Health Religion&Culture (2012), 217-233.
• Abu-Raiya, Hisham vd. “Empirically Based Psychology of Islam: Summary and Critique of the Literature”. Mental Health Religion&Culture (2011), 93-115.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Tasavvuf Düşüncesinde Bir Nefis Terbiye Metodu Ola-rak Riyazet”. KURSAD 1/1 (2021), 34-47.
• Aziz, Nurul Sakinah binti vd. “Psycho- Spiritual Treatment: An Exploratory Study On Its Practices”. Journal of Critical Reviews 7/8 (2020), 1007-1011.
• Bálint, Ágnes vd. “The Use of Bibliotherapy in Revealing and Addressing the Spiritual Needs of Cancer Patients”. Religions 11/3 (2020), 1-15.
• Bedri, Malik. Düşünme Gözlemden Tanıklığa. İstanbul: Mahya Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Bedri, Malik. Müslüman Psikologların Çıkmazı. İstanbul: Mahya Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Belen, Fatıma Zeynep. Manevi Danışmanlıkta Bibliyoterapi Tekniği ve Uygulan-ması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Boni, Lauren Julia. The Sufi Journey Towards Nondual Self-Realization. Lethbridge, Alta: University of Lethbridge, 2010.
• Bosankic, Nina vd. “Every Cloud Has a Silver Lining Lived Experience and Coping Strategies of Breast Cancer Survivors in Sarajevo”. Journal of Muslim Mental Health 15 (28 Eylül 2021).
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitapevi Yayınları, 5. Basım, 2004.
• Chittick, William C. Varolmanın Boyutları. çev. Turan Koç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Davis, John. “An Overview of Transpersonal Psychology”, The Humanistic Psychologist 31/2-3 (2003), 6-21.
• Doğan, Mebrure. Dindarlık Sabır ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkiler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Doğanay, Süleyman. “Zorluklarla Başa Çıkma Bağlamında Bir Model Önerisi: Sabra Yolculuğun Beş Hali”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/1 (2019), 286-307.
• Ebû Tâlib el-Mekkî. Kûtu’l-Kulûb fî Mu‘âmeleti’l-Mahbûb. Mısır, 1306.
• Fadiman, James vd. Essential Sufism. San Francisco: HarperOne, Reprint Edition, 1999.
• Frager, Robert vd., “Personal Growth in Yoga and Sufism”, The Journal of Transpersonal Psychology 7/1 (1975), 66-80.
• Frager, Robert. Manevi Rehberlik ve Ben Ötesi Psikolojisi Üzerine Paylaşımlar, çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh. İstanbul: Sufi Kitap Yayınları, 2018.
• Frager, Robert. Aşktır Asıl Şarap. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2007.
• Frager, Robert. Sufi Terapistin Sohbet Günlüğü. çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul, 2017.
• Frager, Robert. “Toward A Definition of Transpersonal Psychology”. Newslatter (Transpersonal Psychology Interest Group of The American Psychological Association (1983), 1-2.
• Frager, Robert vd. “Personal Growth in Yoga and Sufism”. The Journal of Transpersonal Psychology 7/1 (1975), 66-80.
• Frager, Robert vd. Personality and Personal Growth. Boston: Pearson, 7th edi-tion., 2012.
• Fromm, Erich. Olma Sanatı Oto-Analiz, Öz-Farkındalık ve Meditasyon Üzerine. İstanbul: Say Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru Sadır, 1982.
• Göktaş, Vahit. “Modern İnsanın Bir İhtiyacı Olarak Riyazet ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Riyazetle İlgili Görüşleri”. EKEV AKADEMİ DERGİSİ 50 (2012), 47-56.
• Gürses, İbrahim. “Psikoloji ve Tasavvuf, Okyanusa Karışan Deniz: Tasavvuf Psikolojisi”, Sosyal Bilimlerde Disiplinlerarası Çalışmanın İmkânı: Tasavvuf Örneği. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2022.
• Haksever, Ahmet Cahid. 15. Yüzyıl Bir Türk Sufisi: Yakub-ı Cerhî. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
• Haksever, Ahmet Cahid. Tasavvufu Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto, 2017.
• Haque, Amber. “Psychology and Religion: Their Relationship and Integration from an Islamic Perspective”. American Journal of Islam and Society 15/4 (1998), 97-116.
• Hartelius, Glenn vd., “The Calling to a Spiritual Psychology: Should Trans-personal Psychology Convert?”, The Wiley-Blackwell Handbook of Transpersonal Psychology. America: John Wiley & Sons, Ltd, 2013.
• Helminski, Kabir Edmund. Living Presence (Revised): The Sufi Path to Mind-fulness and the Essential Self. New York: TarcherPerigee, Revised edi-tion., 2017.
• Helminski, Kabir. İlahi Huzurda-Sonsuzla Bağ Kurmak ve Bilinçli Farkındalık. İstanbul: Sufi Kitap Yayınları, 2022.
• Helminski, Kabir. The Knowing Heart: A Sufi Path of Transformation. Shambhala, New Edition, 2000.
• Helminski, Kabir. Bilen Kalp. İstanbul: Dharma Yayınları, 2001.
• Hücvîrî, Ebü'l-Hasen Ali b. Osman b. Ebî Ali el-Cüllâbî el-Gaznevî. Keş-fü’lMahcûb. Çev. Abdulhadî Kındîl. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1994.
• Herevî, Ebu İsmail. Menâzilü’s-Sâirîn ile’l-Hakki’l-Mübîn, Kum, 1989.
• Ismail, Ghena. Islam, Sufism and Psychotherapy: in Search of Unifying Values and Epistemologies. United States: James Madison University, Doctorate Thesis, 2008.
• Isgandarova, Nazila. “Muraqaba as a Mindfulness-Based Therapy in Islamic Psychotherapy”. Journal of Religion and Health 58/4 (01 Ağustos 2019), 1146-1160.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Daru's-Sadr, 1957.
• Kayıklık, Hasan. Tasavvuf Psikolojisi. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2009.
• Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b. İshak Buharî. et-Ta’arruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Şam, 1986.
• Kirmani, Mustafa Nadeem vd. “Psycho-Quranic Interventions in AIDS Patients”. International Journal of Advanced Engineering, Management and Science 1/4 (2015), 239-356.
• Kuşeyrî, Abdulkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Tah. Maruf Zerrîk –Abdulhamid Baltacı. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 1997.
• Lajoie, Denise vd., “Definitions of Transpersonal Psychology: The First Twenty-Three Years”, The Journal of Transpersonal Psychology 24/1 (1992), 79-98.
• Lodi, Farah. “The Heart Method: Healthy Emotions Anchored in RasoolAl-lah’s Teachings”. Islamically Integrated Psychotherapy. ed. Carrie York Al-Karam. America: Templeton Press, 2018.
• Mahoney, M. J vd. “The Transpersonal Stance”. Psychotherapy Process. 35-36. New York: Plenum Press, 1980.
• Mazhar, Shumaila vd. “A Comparative Study Of Variances In The Nature Of Human Disposition In Ghazalian Theory Of Soul and Freudian Psychoanalysis”, The Scholar Islamic Academic Research Journal. 6/1 (2020), 252- 276.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
• Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
• Mirdal, Gretty. “Mevlana Jalal-ad-Din Rumi and Mindfulness”. Journal of Religion and Health 51/4 (2010), 1-14.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Riâye li-hukûkillâh. Thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1970.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Tasavvufi Makaleler. çev. Sadık Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Necati, M. Osman. Kur’an ve Psikoloji. çev. Hayati Aydın. İstanbul: Fecr Yayınevi, 2017.
• Nurbakhsh, DJavad. “Sufism and Psychoanalysis. Part One: What Is Sufism?” The International Journal of Social Psychiatry 24/3 (1978), 204-212.
• Öznur Özdoğan, “Gazali ve Benötesi Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 5-19.
• Özdoğan, Öznur. Aşkın Yanımız Maneviyat. Ankara: Özdenöze Yayınları, 2009.
• Özdoğan, Öznur. “Kanser ve Maneviyat”. Psikoonkoloji-Kanserli Hastaya Psikososyal Bakış. ed. Filiz Çay Şenler. Ankara: Türkiye Klinikleri, 1. Basım, 2021, 60-64.
• Özdoğan, Öznur. “Kanser Hastası ve Ailesine Manevi Bakım”. Türkiye Klinikleri Dergisi Onkolojide Palyatif Bakım Özel Sayısı (2020), 52-58.
• Özdoğan, Öznur. Mutluluğu Seçiyorum. Ankara: Lotus Yayınevi, 2006.
• Özelsel, Michaele Mihriban. Halvette 40 Gün. çev. Petek Budanur Ateş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2008.
• Pargament, Kenneth vd. “A Decade Of Research On The Psychology Of Religion and Coping: Things We Assumed and Lessons We Learned”. Psyke and Logos 28 (2007), 742-766.
• Peseschkian, Nusret. Doğu Hikâyeleriyle Psikoterapi. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 1997.
• Peker, Hüseyin. “Tasavvuf psikolojisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1993), 35-52.
• Sağır, Cemile. Tasavvuf ve Psikoloji İlişkisi: Varoluşçu, İnsancıl ve Benötesi Psikoloji Kuramları Çerçevesinde. İstanbul: KDY Akademi, 2023.
• Sayın, Esma. “Manevî Danışmanlıkta Tasavvuf Terapisi”. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 17/33 (2022), 65-75.
• Serrâc, Ebû Nasr es-. el-Lüma‘. ed. Ahmed Abdürrahîm es-Sâyih vd. Kahire: Mektebetü’s-sekâfe, 2009.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbuddîn Ömer. Avârifu’l-ma‘ârif. Dersaadet: Arif Efendi Matbaası, 1904.
• Sucipto, Ade. “Dzikir as a Therapy in Sûfîstic Counseling”. Journal of Advanced Guidance and Counseling 1/1 (2020), 58-67.
• Tarhan, Nevzat vd. Pozitif Psikoloji (Çoklu Zeka Uygulamaları). İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Tarhan, Nevzat. Yunus Terapi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
• Utz, Aisha. Psychology From The Islamic Perspective. Riyadh: IIPH, 2011.
• Vaughan, Frances E. “The Transpersonal Perspective: A Personal Overview”. Journal of Transpersonal Psychology 14/1 (1982), 37-45.
• Walsh, Roger vd. “On Transpersonal Definitions”. Journal of Transpersonal Psychology 25/2 (1993), 199-207.
• Erişim 10 Aralık 2022. https://blog.scribd.com/what-is-bibliotherapy-and-how-can-you-try-it.
• Erişim 21 Ekim 2022. http://www.medicineandreligion.com.