XV. ve XVI. YÜZYILLARDA GÜMÜLCİNE KAZÂSININ İKTİSADÎ DURUMU ÜZERİNE TESPİTLER

Year 2013, Volume: 3 Issue: 06, 85 - 120, 01.09.2013

Cengiz Parlak

Abstract

XIV. yüzyılın ikinci yarısında
akıncı beyi Gazi Evrenos Bey tarafından Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine alınan
Gümülcine şehri, Rumeli ve Balkanların fethedilmesi aşamasında uç merkezi
olarak da kullanılmıştır. Fethedildikten sonra Müslüman-Türk nüfus ile şekillenmeye
başlayan Gümülcine merkezi ve kırsalının, XV-XVI. yüzyıllarda demografik ve iktisadî
yapısı gelişmiştir. Gümülcine bulunduğu coğrafî konumuna bağlı olarak, bu yüzyıllarda
hububat, pamuk, üzüm, pirinç, bağ ürünleri, balıkçılık ve hayvancılık açısından
önemli bir üretim merkezi olmuştur. Ayrıca Gümülcine ormanlarında yetişen
birçok ağaç türü gemi yapımında kullanılmıştır. Şap madeni açısından da zengin
olan Gümülcine, önemli tuz kaynaklarına da sahiptir. Makalemizde, Gümülcine
şehrinin sahip olduğu nüfus ve üretim gücü ve bunlara bağlı olarak oluşan vergi
gelirleri, ürün fiyatları ile esnaf ve sanatkârlar ve vakıflar incelenip
değerlendirilecektir.

Keywords

Gümülcine, Rumeli, Batı Trakya, iktisat, vergi, vakıf, şap madeni, balıkçılık

References

• Arşiv Kaynakları 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet Tasnifi (C.).
• Darbhane (C. DRB.). Nr. 2272.
• İktisat (C. İKTS.) Nr. 932.
• Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi (MAD). Nr. 16148.
• Tahrir Defterleri (TD). Nr.70.
• 2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı (TAK) Muallim Cevdet Yazmaları (MC).Nr. 089.
• 3.Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, (TKGMA) Tahrir Defteri (TD) Nr. 187.
• 4. Gümülcine Vakıflar İdaresi Arşivi. Mehmet oğlu Ali Vakfiyesi.
• Araştırma ve İnceleme Eserler 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-İli Defteri (937/1530), I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2003.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, II, 1453-1559, Barış Yayınları, Ankara 1999.
• Âşık Mehmed, Menâzırü’l-Avâlim (Tahlil-Metin), III, Hazırlayan: Mahmut Ak, TTK Yayınları, Ankara 2007.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, I, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2005.
• Barkan, Ömer Lütfi, "Edirne Askerî Kassam'ına Âit Tereke Defterleri (1545-1659)", Belgeler, III/5-6, Ankara 1968, s. 1-479.
• Barkan, Ömer Lütfi, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, XXXIV/136, Ankara 1970, s. 557-607.
• Barkan, Ömer Lütfi, Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Osmanlı Devlet Arşivleri Üzerinde Tetkikler-Makaleler, I-II, Yayına Hazırlayan: Hüseyin Özdeğer, İstanbul 2000.
• Bertrandon De La Broquiére’in Deniz Aşırı Seyahati, Editör: Ch. Schefer, Çeviren: İlhan Arda, Sunuş: Semavi Eyice, Eren Yayınları, İstanbul 2000.
• Belon, Piérre, Les Observations de Plusieurs Singularitez et Choses Memorables, Trouvees en Grece, Afie, Iudée, Egypte, Arabie & Autres Pays Eftranges, Redigées en Trois Liures, Paris 1588.
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Basımevi, Ankara 1992.
• Çalı, Ayşegül, “Akıncı Beyi Evrenos Bey’e Ait Mülknâme” OTAM, 20, Ankara 2006, s. 59-79.
• Çalı, Ayşegül, Gazi Evrenos Bey, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Ortaçağ Tarihi), Ankara 2011, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Darkot, Besim, “Serez”, İA, X, İstanbul 1978, s. 516-518.
• Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazâsı, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• Emecen, Feridun M., “XVI. Asırda Balkanların Kuzeydoğu Kesiminde İskân Tipleri ve Özellikleri Hakkında Bazı Notlar”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, TTK Yayınları, Ankara 1990, s. 543-550.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8. Kitap, Hazırlayanlar: S. Ali. Kahraman- Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Çeviren: Emine Sonnur Özcan, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2006.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Çeviren: Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2003.
• Gökbilgin, M. Tayyib, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar- Mülkler- Mukataalar, İşaret Yayınları, İstanbul 2007.
• Gökçe, Turan, “Osmanlı Nüfus ve İskân Tarihi Kaynaklarından Mufassal-İcmâl Avârız Defterleri ve 1701-1709 Tarihli Gümülcine Kazâsı Örnekleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XX/1, İzmir 2005, s. 71-34.
• Gökçe, Turan, “Gümülcine Kasabası Nüfusu Üzerine Bazı Tespitler (XV-XIX. Yüzyıllar)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XX/2, İzmir 2005, s. 79-112.
• Gökçe, Turan, “Osmanlı Döneminde Rodoplarda Türk İskânı: Değirmendere Köyü Örneği”, Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu-II (13-15 Mayıs 2010) Bildiriler, I, Manisa 2010, s. 471-490.
• Güçer, Lütfi, XVI ve XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.
• Hamid Vehbi, Meşâhir-i İslam, C. II, İstanbul 1301.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, I, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• İnalcık, Halil, Osmanlılar (Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler), Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I, Çeviri: Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
• Kiel, Machiel, “Gümülcine”, DİA, XIV, İstanbul 1996, s. 268-270.
• Kılıç, Ayşegül, “Guzât Vakıflarına Bir Örnek: Gümülcine’de Gazi Evrenos Bey Vakfı”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, İstanbul-Edirne 9-10-11 Mayıs 2012, Ankara 2012, s. 259-276.
• Kurt, Yılmaz, “Sis Sancağı (Kozan-Feke) Mufassal Tahrir Defteri Tanıtımı ve Değerlendirmesi II, Ekonomik Yapı”, OTAM, 2 (1991), s. 151-199.
• Kurt, Yılmaz - Erdoğru, M. Akif, Çukurova Tarihinin Kaynakları IV Adana Evkaf Defteri, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Liakopoulos, Georgios C., The Ottoman Conquest of Thrace Aspects of Historical Geography, The Institute of Economics And Social Sciences of Bilkent University, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in History, Ankara 2002.
• Lowry, Heath W., Osmanlıların Ayak İzlerinde, Kuzey Yunanistan’da Mukaddes Mekânlar ve Mimarî Eserleri Arayış Yolculukları, Türkçesi: Hakan&Şebnem Girginer, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• Mühimme Defteri 90, Sadeleştirme: Mertol Tulum, Hazırlayanlar: Nezihi Aykut, İdris Bostan, Feridun Emecen, Yusuf Halaçoğlu, Mehmet İpşirli, İsmet Miroğlu, Abdülkadir Özcan, İlhan Şahin, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1993.
• Öz, Mehmet, “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, VD, S. 22, Ankara 1991, s. 429-439.
• Öz, Mehmet, “Osmanlı Klasik Döneminde Tarım”, Osmanlı, 3, Ankara 1999, s. 66-73.
• Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları, Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• Özünlü, Emine Erdoğan, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinin Ekonomik Nitelikleri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 18, No: 1, Ocak 2010, s. 257-270.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1983.
• Sahillioğlu, Halil, “1524-1525 Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XL, S. 1-4, İstanbul 1985, s. 415-449.
• Redhouse Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük, Sev Matbaacılık, İstanbul 1999.
• Selâtîn-i ‘İzâm Hazretleri Tarafından El-Hac Gazi Evrenos Bey’e İ‘tâ Buyurulan Ferâmîn-i Âliye Sûretleri, Sabah Matbaası, ty., s. 2-16.
• Sezgin, İbrahim “Osmanlıların Rumeli’ye Geçişi ve İlk Fetihler”, Osmanlı, I, Ankara 1999, s. 212-216.
• Soulis, George Christos, The Serbs and Byzantium During the Reign of Tsar Stephen Dusan (1331-1355) and his Successors, Washington 1984.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsü’l-A’lâm, V, İstanbul 1314.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1996.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1997.
• Büyük Türkçe Sözlük; http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Evrenos”, İA, IV, İstanbul 1978, s. 415-418.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, II, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Vacalopoulos, Α. Ε., History of Macedonia 1354-1833, Translated by Peter Megann, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki 1973.