NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi (SOFA) Ve Yarbay Morrison Davası

Year 2023, Volume: 8 Issue: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2219 - 2248, 24.10.2023

İmren Aydın Gök

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1319869

Abstract

II. Dünya Savaşı’nın ardından Sovyet yayılmacılığına karşı askeri caydırıcılığın sağlanabilmesi için bir askeri savunma sistemi olarak 4 Nisan 1949’da İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Norveç, Danimarka, İzlanda, Portekiz, İtalya, ABD ve Kanada’nın katılımıyla NATO kurulmuştur. NATO üyesi ülkeler askeri kuvvetlerinin birbirlerinin topraklarında görevli bulundukları sırada bağlı olacakları statüyü belirlemek üzere 19 Haziran 1951’de NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi’ni (SOFA) imzalamışlardır. 18 Şubat 1952’de NATO üyesi olan Türkiye, 10 Mart 1954’te NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesini kabul etmiş ve sonrasında Türkiye’de bulunan Amerikan askeri personelinin statüsü bu sözleşme çerçevesinde belirlenmiştir. Yabancı askeri personelin işlediği suçlar hususunda yargı yetkisini, personeli gönderen ülkenin yasalarına bırakan yapısı nedeniyle bu sözleşme Türkiye’deki Amerikan askeri varlığına karşı olumsuz seslerin yükselmesinde bir etken olmuştur. Türkiye’de görevli Amerikan askeri personeli Yarbay Allan L. Morrison’un Kasım 1959’da alkollüyken bir Türk vatandaşının ölümüne sebebiyet verdiği olay, NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi çerçevesinde değerlendirilmiş ve yarbay Türk yasaları çerçevesinde ceza almaktan kurtulmuştur.

Keywords

ABD, NATO, SOFA, Yarbay Morrison

NATO Status of Forces Agreement (SOFA) and the Lieutenant Colonel Morrison Case

Abstract

After World War II, NATO was established on April 4, 1949, with the participation of England, France, Belgium, Netherlands, Luxembourg, Norway, Denmark, Iceland, Portugal, Italy, USA and Canada as a military defense system to provide military deterrence against Soviet expansionism. NATO member countries signed the NATO Status of Forces Agreement (SOFA) on 19 June 1951 to determine the status of their military forces while stationed on each other’s territory. Turkey, which became a NATO member on February 18, 1952, accepted the NATO Status of Forces Agreement on March 10, 1954, and later the status of American military personnel in Turkey was determined within the framework of this agreement. This contract has been a factor in the rise of negative voices against the American military presence in Turkey, due to its structure that leaves the jurisdiction over the crimes committed by foreign military personnel to the laws of the sending country. The incident, in which the American military personnel on duty in Turkey, Lieutenant Colonel Allan L. Morrison, caused the death of a Turkish citizen while under the influence of alcohol in November 1959, was evaluated within the framework of the NATO Status of Forces Agreement and the lieutenant colonel escaped punishment under Turkish law.

Keywords

USA, NATO, SOFA, Lieutenant Colonel Morrison

References

• TBMMTD, 9. Dönem 13. Cilt, 41. Birleşim, 18 Şubat 1952.
• TBMMZC, 9. Dönem 29. Cilt, 63. Birleşim, 10 Mart 1954.
• TBMM ZC, 11. Dönem, 10. Cilt, 5. Birleşim, 23 Kasım 1959.
• TBMM ZC 11. Dönem, 10. Cilt, 6. Birleşim, 25 Kasım 1959.
• TBMM ZC, 11 Dönem, 10. Cilt, 13. Birleşim, 11 Aralık 1959.
• TBMM ZC, 11. Dönem, 11. Cilt, 19. Birleşim, 4 Ocak 1960.
• TBMM ZC, 11. Dönem, 11. Cilt, 36. Birleşim, 12 Şubat 1960.
• TBMM ZC, 11. Dönem, 13. Cilt, 62. Birleşim, 29 Nisan 1960.
• Resmî Gazete, Sayı 320, Kanun No: 765, 13 Mart 1926.
• Resmî Gazete, Sayı 8663, Kanun No: 6375, 20 Mart 1954.
• Resmî Gazete, Sayı 9363, Kanun No: 6816, 24 Temmuz 1956.
• Resmî Gazete, Sayı 10859, Kanun No: 334, s. 4645, 20 Temmuz 1961.
• “Bir Amerikalı Çavuşa 25 Yıl Hapis Cezası İsteniyor”, Cumhuriyet, 13 Ağustos 1959.
• “Kaçakçı Dört Amerikalıya İşkence Edildiği Asılsız”, Cumhuriyet, 15 Ağustos 1959.
• “NATO Mensupları ile Alakalı Kaçakçılık Davası Dün Başladı”, Cumhuriyet, 20 Ağustos 1959.
• “Amerikalılar Beyanname Veriyor”, Cumhuriyet, 3 Eylül 1959.
• “Dolar Kaçakçılığı ile İlgili Dava İçin Neşir Yasağı Kondu”, Cumhuriyet, 3 Eylül 1959.
• “Amerikalı Bir Yarbay 11 Eri Ezdi”, Milliyet, 6 Kasım 1959.
• “Bir Amerikalı Yarbay Dün Ankara’da 1 Astsubay ile 10 Erimizi Otomobil ile Ezdi”, Cumhuriyet, 6 Kasım 1959.
• “10 Er ile Bir Astsubayımızı Çiğneyen Amerikalı Yarbay Dün Serbest Bırakıldı”, Cumhuriyet, 7 Kasım 1959.
• “Amerikan Aleyhtarlığı”, Cumhuriyet, 7 Kasım 1959.
• “Turks Hold U.S. Officer”, The New York Times, 7 November 1959.
• “Turks Release U.S. Officer”, The New York Times, 8 November 1959.
• “Amerikalının Çiğnediği 11 Erimizden Biri Dün Öldü”, Cumhuriyet, 9 Kasım 1959.
• “45 Amerikan Subay ve Astsubayı İzmir’deki Vazifelerinden Alındı”, Cumhuriyet, 13 Kasım 1959.
• “45 NATO Subayı İzmir’den Alındı”, Milliyet, 13 Kasım 1959.
• “İzmir’de İşine Son Verilen Amerikalılar 92’yi Buldu”, Milliyet, 14 Kasım 1959.
• “İzvestia’nın Yazısı”, Milliyet, 14 Kasım 1959.
• “Türkiye’deki Amerikalılara Dair Sorular”, Cumhuriyet, 14 Kasım 1959.
• “Mesele Meclis’e Aksetti”, Milliyet, 14 Kasım 1959.
• “İzmir’deki Amerikan Personeline Tavsiyeler”, Cumhuriyet, 15 Kasım 1959.
• “Suç İşleyen Yabancı Askerler Meselesi”, Milliyet, 18 Mart 1960.
• “11 Erimizi Çiğneyen Amerikalı Yarbay Dün Yargılandı”, Cumhuriyet, 9 Mart 1960.
• “11 Eri Ezen Amerikalı Yarbay Dün Yargılandı”, Milliyet, 9 Mart 1960.
• “Amerikalı Yarbayın Dün Yapılan Mahkemesinde Tartışmalar Oldu”, Cumhuriyet, 10 Mart 1960.
• “4 Şahit Amerikalı Albayı İtham Etti”, Milliyet, 10 Mart 1960.
• “Bir Şahit Amerikan Usulü Yemin Etmek İstemiyorum Dedi”, Cumhuriyet, 11 Mart 1960.
• “Amerikalı Yarbayın Davasında Bir Şahit Tehdit Edildim Dedi”, Cumhuriyet, 12 Mart 1960.
• “Amerikalıların Bir Türk Şahidini Tehdit Ettikleri İddia Olundu”, Milliyet, 12 Mart 1960.
• “Amerikalı Yarbayın Davasında Dün Sıkı Tedbirler Alındı”, Cumhuriyet, 15 Mart 1960.
• “Morrison’un Yargılandığı Bina Kordon Altına Alındı”, Milliyet, 15 Mart 1960.
• “Jüri Yarbayı Suçlu Bulduğunu Bildirdi”, Cumhuriyet, 16 Mart 1960.
• “Jüri Yarbayı Suçlu Gördü”, Milliyet, 16 Mart 1960.
• “Amerikalı Yarbay Dün 1200 Dolar Para Cezası Ödemeye Mahkûm Oldu”, Cumhuriyet, 17 Mart 1960.
• “Morrison 1200 Dolara Mahkûm”, Milliyet, 17 Mart 1960.
• “Suç İşleyen Yabancı Askerler Meselesi”, Milliyet, 18 Mart 1960.
• “Türkiye İradesi Dışında Harbe Giremez”, Milliyet, 8 Şubat 1970.
• Akipek, Ömer İlhan, “NATO Kuvvetleri Sözleşmesine Göre Vazife Kavramı ve Türkiye’deki Tatbikatı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, (1967) s. 9-26.
• Armaoğlu, Fahir, Türk Amerikan İlişkileri 1919 – 1997, İstanbul 2017.
• Ataöv, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, İstanbul 2006.
• Balcıoğlu, Mustafa, “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Ankara 2012.
• Bölme, Selin M., “Soğuk Savaş’ta NATO – ABD – Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik ve Değişim” Uluslararası İlişkiler, Cilt 9, Sayı 34 (Yaz 2012), s. 51-71.
• Bulut, İmran, Türkiye’de Yabancı Askeri Şahısların Yargılanması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu 2006.
• Erdem, Ş. Can, “Türkiye’nin NATO’ya Girişi ve Basındaki Yankıları”, Yeditepe Üniversitesi I. Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu, 19-21 Nisan 2018, İstanbul, s. 307-314.
• Güney, Aylin, “Anti-Americanism in Turkey: Past and Present”, Middle Eastern Studies, 44:3, s. 471-487.
• Güvenç, Serhat, “Bir Dış Politika Aracı Olarak Türk Silahlı Kuvvetleri: Yetenek ve Uygulamalar”, Türk Dış Politikasının Analizi, İstanbul 2004.
• Güvenç, Serhat, “ABD Askeri Yardımı ve Türk Ordusunun Dönüşümü: 1942-1960”, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, 2010, s.255-284.
• Güvenç, Serhat, “NATO’nun Evrimi ve Türkiye’nin Transatlantik Güvenliğe Katkıları”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 12, Sayı 45 (Bahar 2015), s. 101-119.
• Karakaş, Nuri, Türk – Amerikan Siyasi İlişkileri (1939 – 1952), Ankara 2013.
• Oran, Baskın, Türk Dış Politikası, C. 1, İstanbul 2009.
• Saray, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeler, Ankara 2019.
• Sarınay, Yusuf, “Türkiye’nin NATO’ya Girişi”, Türkler, C. 16, Ankara 2002.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları (1945-1990) Cilt II, Ankara 2000.
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih, 1789 – 2012, İstanbul 2013.
• Ünlü Bilgiç, Tuba, “The Roots of Anti-Americanism in Turkey 1945-1960”, Bilig, Winter 2015, s. 251-280.
• https://www.nato.int/nato-welcome/index_tr.html , 25.05.2023.