Atatürk Dönemi Yerli Malı Kullanımı ve Milli Tasarruf Çabalarında Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin Yeri ve Faaliyetleri (1929-1938)

Year 2023, Volume: 8 Issue: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2339 - 2373, 24.10.2023

Derya Çakıcı

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1334835

Abstract

Türk Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanmasının ardından ulusal bir ekonomi oluşturma yönündeki ilk adım, 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi’nin düzenlenmesi olmuştur. Kongrede, bütün ekonomik girişimlerin piyasa kurallarına uygun olarak yapılması ve devletin ekonomiye müdahalesinin en aza indirmesi gerektiği kabul edilmiştir. Ancak 1929 yılında New York borsasında patlak veren bir kriz, bir anda bütün dünyayı etkisi altına almıştır. Türkiye’yi de olumsuz etkileyen krizin ardından liberal ekonomik modelden, devletçilik uygulamasına geçiş başlatılmıştır. Bu bağlamda 1929 yılında bizzat devlet desteğiyle Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyetin ortaya çıkmasındaki asıl amaç ise halka tutumlu olmayı, tasarruf yapmayı ve yerli malı kullanmayı özendirmekti. Hükümetin ihtiyacı olan sermaye için tasarruf politikasını öne süren cemiyet, iç piyasayı genişletmek ve ihracatı artırmak için de yerli malı ve sergi politikasını ortaya atmıştır. Cemiyet, düzenlediği kongrelerle de hükümetin millî iktisat politikasını belirlemesine katkıda bulunmuştur. Bu çalışmada bahsi geçen cemiyetin kuruluşu ve faaliyetleri, arşiv kaynakları ve dönemin basın-yayın organları doğrultusunda incelenerek ortaya koyulmaya çalışılmıştır. 1923-1938 arasındaki süreci ele alan çalışma, dönemin ekonomik sorunlarını ve bu sorunlara karşı üretilen çözüm politikalarını farklı bir bakış açısıyla yorumlayarak literatüre katkı sağlamayı amaçlamıştır.

Keywords

Türkiye,, Ekonomik Kriz,, Cemiyet, Tasarruf.

Supporting Institution

yok

Project Number

yok

Thanks

yok

The Place and Activities of the National Economy and Savings Society in the Efforts for the Use of Domestic Goods and National Savings in the Ataturk Period (1929-1938)

Abstract

After the successful conclusion of the Turkish War of Independence, the first step towards creating a national economy was the convening of the Izmir Economy Congress on 17 February 1923. At the Congress, it was accepted that all economic enterprises should be made in accordance with market rules and that the intervention of the state in the economy should be minimized. However, a crisis that broke out in the New York stock market in 1929 suddenly affected the whole world. After the crisis, which negatively affected Turkey, a transition from liberal economic model to statism was initiated. In this context, the National Economy and Savings Society was established in 1929 with the support of the state itself. The main purpose of the establishment of the society was to encourage the people to be frugal, to save money and to use domestic goods. The society, which put forward the policy of saving for the capital needed by the government, also put forward the policy of domestic goods and exhibition in order to expand the domestic market and increase exports. The congresses organized by the society contributed to the formation of the national economic policy of the government. In this study, the establishment and activities of the aforementioned society have been tried to be revealed by examining the archival sources and the media organs of the period. The study, which deals with the process between 1923 and 1938, aims to contribute to the literature by interpreting the economic problems of the period and the solution policies produced against these problems from a different perspective.

Keywords

Turkey,, Economic Crisis,, Society,, Save.

Project Number

yok

References

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 490-1-0-0/1-3-16, 12.01.1930.
• BCA, 31-10-0-0/166-154-1, 31.10.1931.
• BCA, 490-1-0-0/3-11-9, 15.11.1935.
• BCA, 490-1-0-0/3-14-7, 17.11.1936.
• BCA, 490-1-0-0/3-15-41, 09.11.1937.
• BCA, 490-1-0-0/4-19-23, 08.12.1938.
• BCA, 490-1-0-0/4-21-31, 10.11.1939.
• BCA, 490-1-0-0/14-76-2, 09.01.1935.
• BCA, 490-1-0-0/1-3-21, 06.02.1930.
• Milli Sanayi Kataloğu, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1930.
• Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Nizamnamesi, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1929.
• TBMM Zabıt Cerideleri, Devre: 3, İçtima: 13, C. 1, 12.12.1929.
• 1931 Birinci Ziraat Kongresi: İhtisas Raporları, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1931.
• 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar-Kararlar-Zabıtlar, Ankara 2008.
• “Sanayi Sergisi”, Akşam, 28 Mart 1932.
• “Ankara’ya Gönderilecek Eşya İçin Kolaylık”, Akşam, 7 Nisan 1932.
• “Başvekilin Nutku”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1929.
• “Ankara’da Bir Cemiyet Teşekkül Etti”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1929.
• “Gazi ve Yerli Mallar”, Cumhuriyet, 16 Kânunuevvel 1929.
• “Milli Tasarruf”, Cumhuriyet, 20 Kânunuevvel 1929.
• “Kazım Paşa Hz. Şehrimizde”, Cumhuriyet, 20 Kânunuevvel 1929.
• “Milli Tasarruf Cemiyeti”, Cumhuriyet, 22 Kânunuevvel 1929.
• “Dün Toplanan Müessisler İlk İdare Heyetini İntihap Ettiler”, Cumhuriyet, 24 Kânunuevvel 1929.
• “Tasarruf Cemiyeti”, Cumhuriyet, 27 Kânunuevvel 1929.
• “Tasarruf Cemiyeti Bir Ziraat Kongresi Toplayacak”, Cumhuriyet, 12 Haziran 1930.
• “İsmet ve Kazım Paşaların Mühim Nutukları”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1930.
• “Kazım Paşa’nın Radyo ile Söylediği Mühim Nutuk”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1930.
• “Tasarruf Haftası’nın İkinci Günü Parlak Geçti”, Cumhuriyet, 14 Kânunuevvel 1930.
• “Maliye Vekâleti Bir İzahnâme Hazırladı”, Cumhuriyet, 9 Kânunusani, 1930.
• “Yaşasın Yerli Malı”, Cumhuriyet, 10 Kânunuevvel 1931.
• “Tasarruf Haftası’nın Bugün Birinci Günüdür”, Cumhuriyet, 12 Kânunuevvel 1931.
• “Vatandaş Tasarruf Et, İstikbalini Kazanırsın”, Cumhuriyet, 12 Kânunuevvel 1930.
• “Leipzig’de Türkiye”, Cumhuriyet, 10 Mart 1932.
• “Yerli Mallarını Tanımak İçin”, Cumhuriyet, 19 Haziran 1932.
• “Sanayi Sergisi Açıldı”, Cumhuriyet, 2 Mayıs 1932.
• “6. Artırma ve Yerli Mallar Haftası Açıldı”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1935.
• “İktisat Haftası Açıldı”, Cumhuriyet, 13 Kânunuevvel 1935.
• “Ziraat Kongresi Niçin Yapılıyor”, Hâkimiyeti Milliye, 10 Eylül 1930.
• “Sanayi Kongresi’nde Neler Görüşülecek”, Hâkimiyeti Milliye, 22 Şubat 1930.
• “İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin İlk Sergi Evi İnşaatı Bu Ay Bitiyor”, Hâkimiyeti Milliye, 7 Ağustos 1934.
• “Büyük Cidalin Yolunda”, Milliyet, 15 Kânunuevvel 1929.
• “Reşit Saffet Bey Teşkilat Yapmak Üzere İstanbul’a Geldi”, Milliyet, 21 Kânunuevvel 1929.
• “Taahhüt Edin”, Milliyet, 21 Kânunuevvel 1929.
• “Tasarruf Cemiyeti Şehrimizde Teşkilat Yapıyor”, Milliyet, 21 Kânunuevvel 1929.
• “Büyük Rehber” Milliyet, 21 Kânunuevvel 1929.
• “Milli Tasarruf Haftası Yarın Başlıyor”, Milliyet, 12 Teşrinisani 1930.
• “İsmet Paşa’nın Nutku”, Milliyet, 13 Kânunuevvel 1930.
• “Tasarruf Haftası’nda İkinci Gün”, Milliyet, 14 Kânunuevvel 1930.
• “Sanayi Numune Sergisi Açıldı”, Milliyet, 21 Nisan 1930.
• “Kongreyi İktisat Vekili Açmış ve Nutuk İrat Etmiştir”, Milliyet, 23 Nisan 1930.
• “Sanayi Kongresi İyi Neticeler Verdi”, Milliyet, 3 Mayıs 1930.
• “Sanayi Kongresi’nde Verilen Kararlar”, Milliyet, 30 Nisan 1930.
• “Umumi Ziraat Kongresi İlk İçtimaını Yaptı”, Milliyet, 6 Kânunusani 1931.
• “Ziraat Sergisi”, Milliyet, 6 Kânunusani 1931
• “Millî Sanayi Sergisi Açıldı”, Milliyet, 2 Mayıs 1932.
• “Milli Sanayi Sergisi Açılıyor”, Milliyet, 25 Mart 1932.
• “1934 Sanayi Sergisi”, Milliyet, 31 Teşrinievvel 1934.
• “Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun”, T.C. Resmi Gazete, 20 Şubat 1930.
• “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu”, T.C. Resmi Gazete, 30 Haziran 1930.
• “Celal Bayar Bu Akşam Vereceği Söylevle Haftayı Kapatacak”, Tan, 18 Birincikânun 1935.“
• “Artırma ve Yerli Malı Haftasının İkinci günü”, Ulus, 14 İlkkânun 1935.
• “Meclis Reisimiz İstanbul’da”, Vakit, 21 Kânunuevvel 1929.
• “Milli Para Mücadelesi Hararetle Devam Ediyor”, Vakit, 22 Kânunuevvel 1929.
• “İstanbul’da Tasarruf Cemiyeti Açıldı”, Vakit, 24 Kânunuevvel 1929.
• “Tasarruf Haftası”, Vakit, 12 Teşrinisani 1930.
• “Başvekil İktisadi İnkişafımızın Çarelerini Güzel Bir Nutukla Anlattı” , Vakit, 13 Kânunuevvel 1930.
• “Milli Sanayi Sergisi Dün Başvekilimizin Bir Hitabesiyle ve Büyük Merasimle Açıldı”, Vakit, 21 Nisan 1930.
• “Gazimiz Millî Sanayi Numune Sergisinde”, Vakit, 22 Nisan 1930.
• “İkinci Sanayi Sergisi Dün Ankara’da Küşat Edildi”, Vakit, 10 Nisan 1931.
• “Başvekil Sanayi Sergisini Bir Nutukla Açtı”, Vakit, 31 Teşrinievvel 1934.
• “İktisadî Seferberlik İlan Edilmiştir”, Yarın, 13 Kânunuevvel 1929.
• “Sanayi Sergisi”, Yeni Asır, 31 Teşrinievvel 1934.
• Aktaş, Melike, “Kültürel-Ekonomik Model Çerçevesinde Milli İktisat Ve Tasarruf Cemiyeti Halkla İlişkiler Çalışmaları Üzerine bir İnceleme”, Selçuk İletişim Dergisi, 13/2, (2020), s. 967-986.
• Altun, Şafak, İlk Hedef Akdeniz’di İkinci Hedef İktisat, İstanbul 2007.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Halk İçin İktisat Bilgisi, Ankara 1938.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Mektep Kooperatifçiliği ve Türkiye Ekonomisi, Ankara 1933.
• Aysan, Mustafa A., Atatürk’ün Ekonomi Politikası, İstanbul 1980.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, Ankara 2004.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839–1950), İstanbul 2004.
• Duman, Doğan, “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1/2, (Haziran 1992), s. 127-141.
• Duman, Doğan ve Varnalı, Özgür Şahap, “1930’larda Çocuk Piyeslerinde Yerli Malı Kullanma ve Ulusal Ekonomi Bilincini Oluşturma Çabaları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/2, (Şubat 2013), s. 1529-1547.
• Duman, Doğan, “1930’larda Ekonomideki Korumacılık Politikasının Okullardaki Yansımaları”, Toplumsal Tarih, 7/40, (Nisan 1997), s. 19-22.
• Egeli, Münir Hayri, Yeni Ağustos Böcekleri İle Karıncalar, Ankara 1936.
• Ezer, Feyzullah, “Dünya Ekonomik Krizi Sonrası Türkiye’nin Devletçiliğe İntikali ve İzlemiş Olduğu Kalkınma Politikaları”, Turkish Studies-Historical Analysis, 10/4, (2019), s. 833-846.
• Hayri, Münir, Haftamızı Oynuyoruz, Ankara 1936.
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Ankara 1983.
• İloğlu, Asım Süreyya, Türkiye Ekonomi Kurumunun Kuruluşu ve 1929-1973 Yıllarındaki Çalışmalarına Toplu Bir Bakış, Ankara 1974.
• İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi: 17 Şubat- 4 Mart 1923, Ankara 1989.
• Kazgan, Gülten, Ekonomide Dışa Açık Büyüme, İstanbul 1988.
• Keyder, Çağlar, Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), İstanbul 1993.
• Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929-1932), 1, Ankara 1988.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Ankara 1974.
• Nadi, Yunus, “Peşte Sergisinde Türkiye”, Cumhuriyet, 1 Haziran 1931.
• Nadi, Yunus, “Yeni Millî Bir Eser: Ankara’da Sergi Binası”, Cumhuriyet, 18 Nisan 1933.
• Nadi, Yunus, “Millî Hafta”, Cumhuriyet, 12 Kânunuevvel 1931.
• Namık, Süleyman, “Peşte Sergisinde”, Cumhuriyet, 25 Mayıs 1931.
• Ökçün, Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi 1923 İzmir, Ankara 1981.
• Öner, Erdoğan, Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, Ankara 2001.
• Özer, M. Halis, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Milli Tüccar Oluşturma Çabalarında İş Bankasının Rolü”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69/2, (2014), s. 351-377.
• Semiz, Yaşar, Atatürk Döneminin İktisat Politikası Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Konya 1996.
• Senai, Mualla ve Hayri, Münir, Küçük Paralar, Ankara 1936.
• Siirt Mebusu Mahmut, “Sözden İşe”, Milliyet, 22 Kânunuevvel 1929.
• Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Ankara 1986.
• Toker, Nurdan Güven, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Toplumla Bütünleşme Projesi Olarak Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”, History Studies, 11/2, (Nisan 2019), s. 655-679.
• Tokgöz, Erdinç ve Uygur, Ercan, Sekseninci Yılında Türkiye Ekonomi Kurumu (Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti), Ankara 2009.
• Tokgöz, Erdinç, Dünden Bugüne Türkiye Ekonomi Kurumu (Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti), Ankara 2004.
• Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2001), Ankara 2001.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923–1938), 3. Kitap, I. Bölüm, Ankara 1995.
• Türk, İsmail, “Atatürk ve Türk Mali Sistemi”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişimi, (1982), s. 7-23.
• Ülken, Yüksel, Atatürk ve İktisat, İktisadi Kalkınmada Etkinlik Sorunu ve Eklektik Model, Ankara 1981.
• Yerasimos, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, I. Dünya Savaşı’ndan 1971’e, Çev. Babür Kuzucu, İstanbul 1989.
• Yücel, Hüseyin, Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi, Ankara 2017.