Petroleum and Coal Extraction Research in Şarköy, Mürefte and Gaziköy (Ganos) Regions from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey (1876-1950)

Year 2023, Volume: 8 Issue: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2995 - 3035, 24.10.2023

Aydın Özkan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1351375

Abstract

The first mineral exploration activities were started in the Ottoman Empire, which strived to catch up with the growing economies after the Industrial Revolution in the 19th century. The Ottoman Empire, which attached great importance to oil and coal in the said period, distributed privileges in order to use these resources efficiently. The main reason for sharing mining concessions with local and foreign entrepreneurs is the lack of knowledge, technology and capital of the Ottoman Empire. In this direction, especially Sultan II. The mineral exploration works initiated during the reign of Abdülhamid continued in regions such as Şarköy, Mürefte and Gaziköy throughout Thrace. In this study, petroleum and coal exploration and extraction processes in the relevant regions will be discussed and will be examined and evaluated in the light of archival documents.

Keywords

Ottoman Empire, Petrol, Coal, Concession, Sarkoy

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şarköy, Mürefte ve Gaziköy (Ganos) Bölgelerinde Petrol ve Kömür Çıkarma Çalışmaları (1876-1950)

Abstract

XIX. yüzyılda Sanayi Devrimi sonrasında büyüyen ekonomileri yakalamak için çaba gösteren Osmanlı Devleti’nde ilk maden arama faaliyetleri başlatılmıştır. Söz konusu dönemde petrol ve kömüre son derece önem veren Osmanlı Devleti, bu kaynakları verimli kullanabilmek adına çeşitli imtiyazlar dağıtmıştır. Maden imtiyazlarının yerli ve yabancı müteşebbislerle paylaşılmasının temel sebebi Osmanlı Devleti’nin bilgi, teknoloji ve sermaye eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu doğrultuda özellikle Sultan II. Abdülhamid döneminde başlatılan maden arama çalışmaları Trakya genelinde Şarköy, Mürefte ve Gaziköy gibi bölgelerde devam ettirilmiştir. Bu çalışmada ilgili bölgelerdeki petrol ile kömür arama ve çıkarma işlemleri konu edinilmekle beraber arşiv belgeleri ışığında incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Petrol, Kömür, İmtiyaz, Şarköy

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. İ. İMT. 2/13.
• BOA. İ. İMT. 2/13-15.
• BOA. BEO. 848/63543.
• BOA. BEO. 911/68280.
• BOA. BEO. 891/66755.
• BOA. BEO. 1607/120515.
• BOA. BEO. 1697/127250.
• BOA. BEO. 4717/353771.
• BOA. MV. 187/14.
• BOA. MV. 256/63.
• BOA. İ. DUİT. 31/01.
• BOA. A. DVNS. MKLT.d. 00008.
• BOA. A. DVNS. MKLT.d. 8/116,232.
• BOA. İ.OM. 4/24.
• BOA. Y. PRK. A. 11/52.
• BOA. Y. PRK. AZJ. 33/88.
• BOA. Y. A. HUS. 517/114.
• BOA. ŞD. 1247/21.
• BOA. DH. EUM. 5.Şb. 74/44.
• Arazi Kanunnamesi (1303/1887. İstanbul: Matbaa-i Amire, İBB Atatürk Kitaplığı, Numara: K/3645.
• Aydın, Mehmet Akif. “Arazi Kanunnamesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.3 (1991), s. 346-347.
• Barkan, Ömer Lütfi, Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnâmesi, İstanbul 1980.
• Başgül, Fatih, Osmanlı Coğrafyasında Petrol Alanları, Çıkartılması, İşletilmesi, İmtiyazları ve Ekonomide Değerlendirilmesi (1876- 1914), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• Çetin, Atilla, “Halil Rıfat Paşa (1827-1901)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.15 (1997), s. 327-328.
• Çimen, Ali, Tarihi Değiştiren İcatlar ve Mucitler, İstanbul 2014.
• Çolak, Mustafa ve Daşdemir, Hasan, “Türkiye’de Petrol Varlığı Çalışmalarına Bir Örnek: Schwennesen Raporu”, Selçuk Türkiyat, 56 (Aralık 2022), s. 23.
• Doğan Duman-Asil Kaya, “1960’lar Türkiye’sinde Petrol Politikasına İlişkin Tartışmalar”, History Studies, 14/1 (Şubat 2022), s. 50, 67.
• Ediger, Volkan, Enerji Ekonomi-Politiği Perspektifinden Osmanlıda Neft ve Petrol, Ankara 2007.
• Ergen, Halis Ulubey, “Şarköy’ün Kısa Tarihçesi ve Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi”, Şarköy Değerleri Sempozyumu, 30-40, Tekirdağ 2010.
• Gayretli, Mehmet, Tanzimat Sonrasından Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Hareketleri. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• Genç, Hamdi, Ereğli Kömür Madenleri (1840-1920), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007.
• Göksu, Ekrem, Türkiye’de Petrol, İstanbul 1966.
• İşmen, İsmail, “Petrol Meselesi ve Biz”, Türk Ekonomisi, 129 (Mart 1954), s. 89.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Islahat Fermanı Devri (1856-1861), 6. Cilt, 4.Basım, Ankara 1954.
• Kavuncu, Oruç Burak, “5574 Sayılı Türk Petrol Kanunu”, Türk Yurdu, 96/235 (Mart 2007). (https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3576 )
• Keskin, Özkan, “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29/29 (Bahar 2011), s. 125-147. (https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000569)
• Keskin, Özkan, Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.
• Kömürlü, Eren, “Murgul’un Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış”, 2. Türkiye Tarihi Madenler Konferansı, ed. Ayhan Kesimal vd. 21-22, Trabzon 2018.
• Kömürlü, Eren, “Osmanlı Döneminde Taş Kömürü Madenciliğinin Başlaması”, Yer Altı Kaynakları Dergisi, 18 (Temmuz 2020), s. 21-26.
• Lokman, Kemal, “Memleketimizde Petrol Araştırmaları”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 6/2 (Şubat 1958), s. 91-114.
• Lokman, Kemal, “Türkiyede Petrol Arama Amacıyla Yapılan Jeolojik Etütler”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, 72 (1969), s. 222
• Öğreten, Ahmet, ‘Ereğli Kömür Havzasinda Bahriye Nezareti Döneminde Madenler Ve Madenciler (1865-1908)’, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3/5 (2007), s. 139–178.
• Ökçün, Ahmet Gündüz, “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”, Prof. Dr. Yavuz Abadan’a Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, (1969), s. 803-892.
• Öztel, Muharrem, “İstanbul’un Temel İhtiyaçlarından Mahrukâtın (Odun ve Kömür) Önemi ve Mahrukât Arz Piyasası (1789-1918)”, Turkish Studies, 8/7 (Yaz 2013), s. 487-505. (http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5044)
• Özturgut, Can Y, Yağmalanan Belde (M.Ö. 119-M.S. 1985): Şarköy, Mürefte, Hoşköy, Güzelköy, Mursallı, Gaziköy, Şarköy 1985.
• Sinanoğlu, Derya, “Eğitsel-Bilimsel Jeositlere Bir Örnek: Garzan Yüzleği”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 8/1-2 (2018), s. 13.
• Şafakçı, Hamit, Bozkır’da Madencilik, Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2013.
• Taşman, Cevat Eyüp, “Petrolün Türkiye’de Tarihçesi”. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 39 (Ekim 1949), s. 14-22.
• Taşman, Cevat Eyüp, “Türkiye ve Petrol”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 3 (Temmuz 1937), s. 9-12.
• Taştekin, Serap, “Osmanlı Maden Hukukunda ‘Taharri Hakkı’ ve Maden Nizamnamelerindeki Tekâmülü”, Vakanüvis: Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2 (2020), s. 1003-1028. (https://doi.org/10.24186/vakanuvis.775951)
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 4, 25.01.1926, s. 94.
• Terzi, Arzu T, Bağdat-Musul’da Abdülhamit’in Mirası Petrol ve Arazi, İstanbul 2007.
• Terzi, Arzu T, Hazine-i Hassa Nezareti, Ankara 2009.
• Uluğbay, Hikmet, İmparatorluktan Cumhuriyet’e Petropolitik, Ankara 2008.
• Yavuz Haykır-Özkan Demir, “6326 Sayılı Petrol Kanunu ve Demokrat Parti Dönemi Petrol Politikası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41(2017), s. 260.
• Yurtoğlu, Nadir, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Petrol Arama Politikaları (1923-1950)”, Akademik Bakış, 10/20 (2017), s. 45-68. (https://doi.org/10.19060/gav.321033)
• Redhouse, A Turkish and English Lexicon, Constantinople: 1884.
• Sami, Şemseddin, Kamus-i Türkî, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• OKD, Ostravsko-Karvinské Doly. “The History of Coal Mining”. Erişim 03 Aralık 2022.
• https://www.okd.cz/en/coal-mining/the-history-of-coal-mining
• Atatürk Ansiklopedisi, Ferhat Kökyay. “Petrol Ofisi”. Erişim 03 Ekim 2023 https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/petrol-ofisi/?pdf=5757