Firdevsî’nin Şâhnâme’sinde Arap Tasavvuru

Year 2023, Volume: 1 Issue: 1, 38 - 55, 20.12.2023

Moustafa Albakour

Abstract

Firdevsî’nin Şâhnâme’si birçok topluluk ve millet hakkında ifadelerle doludur. Bu milletlerin en önemlileri Turân toplulukları ve Araplardır. Şâhnâme’de Araplarla İranlılar arasındaki bazı güzel bağlantılara dair sözler bulunmakla beraber iki taraf arasındaki mücadele ve anlaşmazlık boyutu galiptir. Destan aşamasından gerçek tarih merhalesine kadar Araplar İranlıların en bariz düşmanlarından birisi olarak ortaya çıkmaktadır. Şâhnâme Arapların İranlılara karşı kazanmış oldukları bir zaferi ve Sâsânî İmparatorluğunun Müslüman Arapların eliyle yıkılmasını anarak bitmektedir. Bu makalede biz Şâhnâme’de Araplara dair en önemli yansımaları tespit etmeye ve Firdevsî’nin Arapların İrân’daki varlıklarına karşı göstermiş olduğu şu’ûbî ve milliyetçi yaklaşım meselesi hakkındaki bazı görüşleri ele almaya çalıştık. Bunun yanında dinleri aynı olmasına rağmen Araplara ve onların dillerine karşı göstermiş olduğu hasmâne tavrın sebeplerini ve eserde Araplar aleyhine serdedilen kötü içerikli beyitlerin kendisine ne kadar ait olup olmadığını da tespit etmeye çalıştık. Araştırma Firdevsî’nin kısa hayat hikâyesi, felsefesi, düşüncesi ve inancı ile Şâhnâme’nin kapsamlı ve derinlemesine bir incelemesini içermektedir. İlgili olaylar tarihi bağlamı içerisinde ele alınmakta, ilgi şair ve eseri Şâhnâme hakkında uydurulmuş daha önceki birçok yanlış hüküm ve iddiaları da nakzetmektedir. Bu şekildeki tarafsız akli yaklaşım olmaksızın ve daha önce zikredilen diğer sebepler çerçevesinde meseleye yaklaşmak İran ve Arap dünyasında yapılmış birçok çalışmada Firdevsî’ye haksızlık yapılmasına sebep olmuştur.

Keywords

İranlılar, Araplar, Mülliyetçilik, Şu’ûbiyye, Şâhnâme, Firdevsî

صورةُ العربِ في شاهنامة الفردوسي

Abstract

حفلت شاهنامة الفردوسي بذكر العديد من الشعوب والملل، وأهمُّ هؤلاء هم التورانيون والعرب. وعلى الرغم من وجود بعض الروابط الحسنة بين الإيرانيين والعرب في الشاهنامة فقد غلبت سمة الصراع والاختلاف بين الطرفين، فبدا العرب منذ المرحلة الأسطورية إلى المرحلة التاريخية في الشاهنامة أحد أبرز أعداء الإيرانيين، وانتهت الشاهنامة بذكر حادثة انتصار العرب على الإيرانيين، وسقوط الإمبراطورية الساسانية على يد العرب المسلمين. وقد سعينا في بحثنا هذا إلى رصد أهم مظاهر حضور العرب في الشاهنامة، وتناولنا طائفة من الآراء التي تناولت مسألة شعوبية الفردوسي وعنصريته تجاه الوجود العربي في إيران، وعدائه لعرقهم ولغتهم ودينهم الإسلامي، وفصّلنا في مدى أصالة بعض أبياته المسيئة إلى العرب من زيفها. وخلص البحث إلى أن التعرّف على سيرة الشاعر الفردوسي وفلسفته وفكره وعقيدته، وقراءة الشاهنامة بشكل كامل وعميق، والتعامل مع حوادثها ضمن إطارها التاريخي قد يبدّد كثيراً من التهم الباطلة والأحكام المسبّقة التي نُسجت حول هذا الشاعر والشاهنامة. ولعلّ غياب هذه النظرة العقلانية، علاوة على أسباب أخرى ورد ذكرها، قد أدت إلى ظلم الفردوسي في كثير من الدراسات الإيرانية والعربية، وحرمت الناس من الفوائد الكثيرة لهذه الحماسة الإنسانية الرائعة، وحبستها في إطار التعصّب والكراهية. ولعلّ هذا البحث هو بمثابة محاولة لإنصاف هذا الشاعر وشاهنامته، والكشف عن بعض الأخطاء والتهم التي لصقت به عبر قرون طويلة.

Keywords

الإيرانيّون, العرب, القوميّة, الشّعوبيّة, الشّاهنامة, الفردوسي

Arab İmagination in Firdevsî’s Shâhnâme

Abstract

Firdevsi's Shahnameh is full of statements about many communities and nations. The most important of these nations are the Turan communities and the Arabs. Although there are some good connections between Arabs and Iranians in Shahnameh، the dimension of struggle and disagreement between the two sides is victorious. From the epic stage to the real historical stage، the Arabs emerge as one of the most obvious enemies of the Iranians. The Shahnameh ends by commemorating a victory of the Arabs over the Persians and the destruction of the Sassanid Empire by the Muslim Arabs. In this article، we tried to identify the most important reflections on the Arabs in Shahnameh and to discuss some of Firdevsi's views on the issue of the Shu'ubi and nationalist approach to the presence of Arabs in Iran. In addition، we tried to determine the reasons for the hostile attitude he showed towards the Arabs and their languages، despite their religion being the same، and whether the bad couplets that were laid against the Arabs in the work belonged to him or not.The research concluded to know the biography of Ferdowsi as a poet and his philosophy ,his thought his belief .Reading the shahnameh fully ad deeply and dealing with its events within its historical framework may dispel many of false accusations and prejudice that were woven around this poet and his shahnameh. And perhaps the absence of rational view in addition to other reasons were mentioned, led to the oppression of Ferdowsi in many Iranian and Arabic studies.

Keywords

Iranians, Arabs, nationalism, populism, Shahnameh, Ferdowsi

References

• Albakour, Moustafa. “Kitâbu Hüdaynâme beyne’t-türâseyni’l-Fârisî ve’l-‘Arabî”. RTE Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2022), 104-116.
• Albakour, Moustafa. “Arap ve Fars Kültürleri Arasında Efsaneden Tarihe Demirci Kâve ve ed-Dirafs el-Kâviyânî”. Marifetname Dergisi 10/1 (Haziran 2023), 75-106.
• Bundârî, Kavâmuddîn el-Feth b. Ali el-. eş-Şâhnâme. nşr. ‘Abdulvehhâb ‘Azzâm. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1. Basım, 1350 hş/1932.
• Dehhôdâ Ali Ekber. Lugatnâme. Tahran: İntşârât-ı Dânişgâh-i Îrân, ts. Firdevsî, Ebu’l-Kâsım. Şâhnâme. nşr. Celâl Hâlikî Mutlak. İhsân Yâr Şâtır Mukaddimesiyle. New York, 1286 -1366 hş.
• Firûzânfer, Bedî’uzzamân. Sôh u Sôhnôrân. Tahran: İntişârât-ı Hôrezmî, 2. Basım, 1350h.
• İbn Haldûn, ‘Abdurrahmân. Târîhu İbn Haldûn. thk. Halîl Şehâde ve Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2000. İslâmî Nedûşen, Muhammed Ali. Cehâr Sohengevî Vicdân-i Îrân. Tahran: İntişârât-ı Katre, 1. Basım, 1381 hş.
• Kazvînî, Muhammed. Bîst Makâle, 2. Cilt. Tahran: Dünyây-ı Kitâb, 1313 hş.
• Ruzmecô, Hüseyin. Kalemrô-i Edebiyât-ı Hamâse-i Îrân. Tahran: İntişârât-ı Pejôhşegâh-ı ‘Ûlûm-i İnsânî u Mutâle’ât-ı Ferhengî, 1381 hş.
• Safâ, Zebîhullâh. Hamâse-i Serâyî Der Îrân ez Kadîmetrîn Ahd-i Târîhî tâ Karn-i Çehârdehem-i Hicrî. Tahran: Pîrûz (?) Basımı, 1333 hş.
• Semarkandî, Nizâmî ‘Arûzî. Çehâr Makâle be İhtimâm-ı Muhammed Kazvînî. nşr. Muhammed Mu’în. Tahran: İntişârât-ı İbn Sînâ, 1348 hş.
• Şerî’atî, Ali. Bâzişnâsî Huviyyet-i Îrânî İslâmî. Tahran: İntişârât-ı İlhâm, 4. Basım, 1374 hş.
• Şîrâzî, Sa’dî. Bôstân-i Sa’dî (Sa’dînâme). açıklamak Muhammed Hazaili. Tahran: İntişârât-ı Javaidan yayınları, 1353 hş.
• “Hezâre-i Tedvîn-i Şâhnâme”. Nemîrem Ezâyin Pes ki men zende em, Mecmû’a-i Makâlât Kongere-i Cihânî Bezregdaşt-ı Firdevsî. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-i Tahran, 1369 hş. Christensen, Arthur. Îrân Der Zemân-i
• Sâsâniyân: Târîh-i Îrân-ı Siyâsî tâ Hamle-i ‘Arab u Vad-’i Devlet u Millet Der Zemân-ı Sâsâniyân. trc. Reşîd Yâsmî. Tahran: Dünyây-ı Kitâb-ı Mu’âsır,1368 hş.