Books and Book Ownershıp in Dıyarbakır in the 18th Century

Year 2024, Issue: 63, 144 - 160, 28.03.2024

Gülşen Akkoyun Özlü

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1374484

Abstract

Diyarbakir has hosted many civilizations throughout history. For this reason, scientific and cultural life has been diverse. This situation can be understood from the books owned by the people living in the city and their relationships with them. In the study, first of all, the inheritances in the Diyarbakır Şer'iyye Registry books from the 18th century were used. In this context, 3,607 provisions in 22 notebooks were scanned. In 138 of these provisions, 261 different works were recorded 945 times. In addition, 13 of the Sharia registers examined are mixed subjects and 9 are inheritance, and these registers contain 1,286 provisions. In addition, copyrighted works were also used. In the light of the data obtained, the books owned by people of the period were determined. These books were then classified according to their subjects. By examining the books and their owners in the Sharia registers, the books containing the books, the people who own the books, the number of books these people own, the distribution of books according to subjects, the books on which subjects are read more, the financial situation, status and religious affiliation of the book owners. Issues such as prices of books and their distribution in neighborhoods have been tried to be clarified.

Keywords

Diyarbakır, Book, 18th Century

18. Yüzyılda Diyarbakır’da Kitaplar ve Kitap Sahipliği

Abstract

Diyarbakır tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu nedenle de ilim ve kültür hayatı çeşitli olmuştur. Bu durum şehirde yaşayanların sahip olduğu kitap ve bunlarla olan ilişkilerinden anlaşılmaktadır. Çalışmada öncelikle 18. yüzyıla ait Diyarbakır Şer’iyye Sicil defterlerindeki terekelerden istifade edilmiştir. Bu kapsamda 22 defterde yer alan 3.607 hüküm taranmıştır. Bu hükümlerin 138’inde 261 farklı eser 945 defa kaydedilmiştir. Ayrıca incelenen Şer’iyye sicillerinden 13’ü karma konulu, 9’u ise tereke olup bu defterler 1.286 hüküm içermektedir. Bunların yanı sıra telif eserlerden de istifade edilmiştir. Elde edilen veriler ışığında döneme ait kişilerin sahip olduğu kitaplar tespit edilmiştir. Daha sonra bu kitaplar konularına göre tasnif edilmiştir. Şer’iyye sicillerinde yer alan kitap ve sahiplerinin incelenmesi ile kitapların yer aldığı defterler, kitaba sahip olan kişiler, bu kişilerin sahip oldukları kitap sayısı, kitapların konulara göre dağılımı, hangi konulardaki kitapların daha çok okunduğu, kitap sahibi kişilerin maddi durumları, statüleri, dini mensubiyetleri, kitapların fiyatları ve mahallelere dağılımı gibi konular aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Diyarbakır, Kitap, 18. Yüzyıl

Ethical Statement

Araştırmacı, verilerin toplanmasında, analizinde ve raporlaştırılmasında her türlü etik ilke ve kurala özen gösterdiğini beyan etmektedir.

Supporting Institution

Yükseköğretim Kurumu

References

• Ablay, R. (2022) “Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan kırâate dair Arapça el yazma eserlerin tespit ve değerlendirmesi”. Diyanet İlmi Dergi. 58(1), 99-125.
• Akkoyun, G. (2017). 345 numaralı Diyarbekir Şer’iyye Sicil Defteri transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1298- 1301/M. 1881-1884) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aktaş, B. (2019). 626 numaralı Diyarbakır Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1206-1207 / M. 1792–1793) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Batman Üniversitesi.
• Bayraktar, M. F. (2013). “Ta’lim Müte’allim”. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 44, ss. 294-295). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Beysanoğlu, Ş. (1992). kültürümüzde Diyarbakır. San Matbaası.
• Can, M. (2011). 157/1 numaralı Ayntab Şeriyye Sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1316 - 1317/ M. 1898 - 1899) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Cevger, G. (2016). 18. yüzyılda Amid (Diyarbekir) Kazâsı [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Ertem, D. (2022, Mart). “Ziya Gökalp yazma eser kütüphanesinde kayıtlı Türkçe yazma eserlerde karşılaşılan tescil hataları”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(32), 245-258.
• Ertem, D. (2022, Haziran). Türkiye kütüphanelerindeki Farsça yazmalar: Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’nde kayıtlı Farsça yazmalar örneği. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 101-120. https://doi.org/10.47130/bitlissos.1098629
• Erünsal, İ. E. (2015). “Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik”. Milli Eğitim Dergisi. 45(208), 194-199.
• Göçgün, Ö. (1979). “Diyarbakır Kütüphanesi’ndeki Türkçe yazma eserler üzerinde araştırmalar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 191-238.
• Gümüş, E. (2014). 18. yüzyılın ilk yarısında Amid Kazâsı [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Günkut, B. (1936). Diyarbekir tarihi. Diyarbakır Basımevi.
• Işık, R. (2015). Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Nahiv ilmine dair yazma eserler bibliyografyası. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 34, 283-302. https://doi.org/10.21497/sefad.16985.
• Işık, R. (2016). Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Sarfa dair yazma eserler bibliyografyası. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 35, 245-258. https://doi.org/10.21497/sefad.43713.
• İzgöer, A. Z. (Ed.). (2013-2022). Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi, (Cilt 1-15). Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Karadeniz, Ü. (2023, 3-5 Şubat). “Tereke kayıtlarına göre 18. yüzyılın ilk yarısında Manastır’da yaygın olan kitaplar ve kitap sahipliği”. Balkan 7. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (s. 213-227), Üsküp.
• Karataş, A. İ. (1995). XVI. yüzyılda Bursa’da yaygın olan kitaplar (Tez No. 42917 [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi].
• Karataş, A. İ. (1999). “Tereke kayıtlarına göre XVI. yüzyılda Bursa’da insan-kitap ilişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/8, 317-328
• Korkusuz, M. Ş. (2009). Cumhuriyet öncesinde Diyarbekir’de maarif. Kent Işıkları.
• Nizam, B. S. (2021). “Bir Mecmûanın Serencâmı: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye no. 876’da kayıtlı Şâhidî (Manzum Sözlük) Mecmûası üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 5 (1). 408-449.
• Özcoşar, İ. (2000). 315 numaralı Hicri 1154-1155 (M. 1741-1742) tarihli Diyarbakır Şer'iyye Sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Özçelik, S. (2005). “Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi’ndeki Türkçe yazmalar kataloğu”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. V(2). 247-255.
• Palalı, İ. (1999). XIX. yüzyılın ikinci yarısında Diyarbakır (1869-1905) [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Sabev, O. (2008). 18. yüzyıl Diyarbakır'ında kitap sahipliğ". II. Uluslararası Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Diyarbakır Sempozyumu (15-17.11.2006). (Cilt 1, s. 153-157). Ed. Bahaeddin Yediyıldız, Kerstin Tomenendal, Pozitif Matbaacılık.
• Uğur, Y. (2010). "Şer‘iyye Sicilleri". TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 39, s. 8-11). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır (1790-1840). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Diyarbekir Şer'iyye Sicilleri, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri (2023, 5 Haziran). https,//diyarbakirsicilleri.name.tr/
• Url-1, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Diyarbakır Ünlüleri. (2023, 18 Mayıs). https,//diyarbakir.meb.gov.tr/www/diyarbakir-unluleri/icerik/12
• Url-2, Türkiye Kaynakçası (2023, 17 Temmuz) http,//kaynakca.hacettepe.edu.tr/eser/36507795/tuhfetu-l- haremeyn