ERZİNCAN İLİNDEKİ İDARİ YERLEŞMELERİN TOPONİMİK AÇIDAN SINIFLANDIRILMASI

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 181 - 197, 29.12.2018

Vedat Karadeniz

Öz

Yer
adları bir bölgenin tarihi, coğrafyası, etnik yapısı ve kültürel özelliklerini
yansıtması bakımından oldukça önemlidir. Tarihin en eski dönemlerinden beri
yerleşmeye sahne olan Anadolu’da çok sayıda yerleşme kurulmuştur. Orta Asya’dan
XI. yüzyıldan itibaren kitleler halinde göç eden Türk toplulukları, Anadolu
coğrafyasında yerleşmelere gerek doğal çevre özelliklerine gerekse beşeri ve
ekonomik özelliklere uygun isimler vermişlerdir. Türk kültürünün ve yaşam
tarzının bir tezahürü olan yörelerden biri de Erzincan’dır.

Engebeli
topoğrafik yapısı nedeniyle ovalar dışında arazinin parçalı olduğu Erzincan’da
çok sayıda yerleşme ortaya çıkmıştır. Günümüzde 552 idari birimin bulunduğu
ilde, yerleşmelerin önemli bir kısmının adı geçmişten günümüze kadar
değiştirilmiştir. Su kaynakları ile jeomorfolojik ve litolojik özellikler
yerleşmelerin adlandırılmasında esin kaynağı olan en önemli doğal çevre
elemanları olurken, boy, aşiret, cemaat ve şahıs adları da çokça kullanılan
beşeri ve ekonomik unsurlar olmuştur. Bu çalışmada değişik bilimler tarafından
yapılan çalışmalardan da yararlanılarak il genelindeki idari yerleşme
birimlerinin toponimik açıdan sınıflandırılması yapılmıştır.    

Anahtar Kelimeler

idari yerleşme, toponomik sınıflandırma

Kaynakça

• Akar, A., 2006, “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:20, s.51-63.
• Akpınar, E., 2004, “Doğu Anadolu Bölgesi’nde Alternatif Turizm Merkezi Olmaya Aday Bir İlçe: Kemaliye”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, s.207-236.
• Akpınar, E., 2016, Ocak Köyünün (Kemaliye) İnanç Turizmi Bakımından Yeri ve Önemi, Uluslararası Erzincan Sempozyumu (28 Eylül-1 Ekim 2016), Cilt:2, Erzincan, s.915-925.
• Akpınar, E., Sarıçiçek, F., Aksun, Y., 2004, Üzümlü (Cimin), Doğu Yayınları, Erzincan.
• Ayaz, E. S., Ayaz S., 2010, Iğdır İli Yer Adlarında Kullanılan Renk Adları Üzerine Bir İnceleme, I. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu (05-08 Temmuz 2010), Kars s.299-307.
• Başıbüyük, A., 2004, Kemah İlçesinin Coğrafyası, Nobel Yayınları, No:620, Ankara.
• Başıbüyük, A., 2006, “Demiryoluna Bağlı Olarak Kurulan Bir İlçe Merkezi: İliç (Erzincan)”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt:11, Sayı:15, s.251-274. Başıbüyük, A., 2012, “Gercanis ve Kuruçay Kazalarının XVII. Yüzyıl Ortalarındaki Nüfus ve Yerleşme Özellikleri”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:27, s.85-104.
• Bulut, H., Tozlu, S., 2008, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Refahiye Kazası”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, s.100-102.
• Darkot, B., 1993, “Erzincan”, İA, c:IV, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, s.338–340.
• Doğan, M., 2009, Büyük Türkçe Sözlük, Pınar Yayınları, İstanbul.
• Doğanay, H., Orhan, F., 2016, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Pegem Akademi, Ankara.
• Emiroğlu, M., 1984, Bolu Yöresi Yer Adları, Türk Yer Adları, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara, s.181-200.
• Eröz, M., 1984, Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara, s.43-53.
• Gökmen, B., 2015, “Türkiye’de Kadı İsimli Yerleşmelerin Mekânsal Analizi: Kadılık Kurumunun Yerleşme İsimleri Üzerindeki Etkisi”,
• Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(3), s.39-64.
• Göney, S., 1976, Adana Ovaları-I, İstanbul Üniversitesi Yayın No:2162, İstanbul.
• Gül, A., Başıbüyük, A., 2011, Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlı’dan Cumhuriyete Erzincan Kazası), Salkımsöğüt Yayınevi, Erzurum, s.47-51.
• Gül, A., 2013, “Erzincan Kazasının Yerleşme Özellikleri (XVI-XX Yüzyıllar Arası)”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, s.57-94.
• Gülensoy, T., 1998, “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”, Folkloristik, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara, s.41-48.
• Gündoğdu, H., 2001, “Kuzeydoğu Anadolu Yol Güzergahı ve Karakulak Menzili”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:7, Erzurum, s.65-70.
• Hanilçe, M., 2013, “Vatan Topraklarındaki İmza: Türk Yer Adları, Zile Kazası Örneği (1455-1575)”, Turkish Studies, 8(2), s.89-135.
• Hayli, S., 1995, Erzincan Ovası’nın Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ.
• İbret, B. Ü., 2003, “Çankırı’daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:7, s.53-80.
• Kara, R., 2016, “Erzincan Adı Üzerine”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:9, Sayı:2, s.25-38.
• Karaboran, H. H., 1984, Türkiye’de Mevki Adları Üzerine Bir Araştırma, Türk Yer Adları Sempozyum Bildirileri, 11-13 Eylül 1984, Başbakanlık Basımevi, Ankara, s.97-148.
• Kemali, A., 1932, Erzincan Tarihi, Coğrafi, İktisadi, Etnografi, İdari, İhsai, Tetkikat Tecrübesi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• Koca, N., Yazıcı, H., 2011, “Afyonkarahisar İlindeki İdari Yerleşmelerin Toponimik Sınıflandırılması”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:56: s.1-10.
• Kütükoğlu, M., 2012, “Osmanlıdan Günümüze Yer Adları”, Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt: LXXVI, Sayı:275 Sayı:275, s.147-165.
• Miroğlu, İ., 1990, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520–1566), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
• Miroğlu, İ., 1995, “Erzincan”, DİA, c:XI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özgüç, T., 1961, “Altıntepe Kazıları-Excavations Altıntepe”, Belleten XXV/98, Ankara, s.253-290.
• Strabon., 2015, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası Kitap XII-XIII-XIV, (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Şahin, İ. F., 1997, Refahiye’nin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Şahin, T. E., 1985, Anadolu’nun Tarihi Akışı İçerisinde Siyasi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Açıdan Erzincan Tarihi, Cilt I, Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı, Yayın No:1, Erzincan.
• Şahin, T. E., 1987, Anadolu’nun Tarihi Akışı İçerisinde Siyasi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Açıdan Erzincan Tarihi, Cilt II, Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı, Yayın No:1, Erzincan, s.367-398.
• Tarama Sözlüğü., 2009, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Taşağıl, A., 2000, İslam Ansiklopedisi (Cilt:22), İlig Maddesi.
• Tunçel, H., 2000, “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, s.23-34.
• Türkay, C., 2012, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları:94, İstanbul.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı:21117, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Umar, B., 1993, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• Yazıcı, H., 1991, Tercan Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Yediyıldız, B., 1984, Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara, s.25-41.
• Yorke, V. W., 1896, “A Journey in the Valley of the Upper Euphrates”, The Geographical Journal, vol.8, no.4, s.317-335. Yurt Ansiklopedisi, Cilt:IV. 1982, Anadolu Yayıncılık, İstanbul.