Karacalarlı Bacı Sultan’da (Zehra Şahbaz) Öze Dönüş

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 9, 109 - 134, 30.12.2018

Kamil Sarıtaş

Öz

Öze dönüş, insanın kendisini bilmesi,
tanıması, zaman ve mekân içerisinde kendisini anlamlandırması, Allah’la ve
âlemle ilişkisini kavraması gibi anlamları içermektedir. Bilgi, ahlak ve
yaratılış anlamında öze dönüşlerden söz edilmektedir. Öze dönüşün temel
düşüncesi, Allah’ın razı olacağı kul olma isteğidir. Öze dönüş düşüncesinin
dayanakları ise Kur’an-ı Kerim’deki Allah’ın ruhundan üflemesiyle ilgili
ayetlerin yorumları ve hadis olduğu söylenen “Kendini bilen Rabbini bilir”
sözüne dair ileri sürülen görüşlerdir.

Bu araştırmada, Bacı Sultan’ın (Zehra Şahbaz) öze dönüş
ile ilgili görüşlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bacı Sultan,
Afyonkarahisar/Emirdağ Karacalar Köyünde Kadiri Tarikatının şeyhliğini
yapmıştır. Tasavvuf alanında öze dönüşün temsilcisi olmuştur. O’nun öze dönüş
konusundaki görüşleri dervişleriyle ve torunlarıyla yapılan görüşmeler ve oğlu
Abdilkadir Şahbaz’ın ses kayıtlarından elde edilen bilgiler doğrultusunda
ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bacı Sultan, öze dönüş, tasavvuf, Kur’an, Muhammed

Kaynakça

• Abdülmecid el-Hani, el-Kevâkibu’d-Durriyye ala’l-Hadaikı’l-Verdiyye, Daru’l-Beyrut, Dımeşk 1997.
• Ali Akpınar, “Allah’ın Ahlakıyla Ahlaklanmak”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, c. 2, S. 6, 2001.
• Aşçı İbrahim Dede, Aşçı Dede’nin Hatıraları (Risale-i Tercüme-i Ahval-i Aşçı Dede-i Nakşî Mevlevî), Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, Kitabevi, İstanbul 2006.
• Ayşe Yılmaz, “Hak Halili/Zehra Bacı Dergahı’nın Öğretisi ve Dergahla Türbenin İç-Dış Özellikleri”, Milli Folklor, 2012, Yıl 24 Sayı 96.
• Bayram Ali Çetinkaya, “İhvan-ı Safa’da Din Retoriği”, Yay. Haz. Mehmet Vural, İslam Felsefesinin Sorunları, Elis Yay., Ankara 2003
• Defter-i Esasi, Nüfus Kayıt Örneği, Ankara.
• Emine Gülay Sayın, Hak Halili ve Zehra Bacı Dergahı Dervişleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi Kürsüsü, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Ankara 1983.
• Ferhat Koca, “İslam Düşünce Tarihinde Selefilik: Tarihsel Se-rüveni ve Genel Karakteristiği”, İlahiyat Akademi Dergisi, c.1 S. 1-2, Y. 2015 ss. 15-70.
• Halil Eren Yıldırım, Âşık Yoksul Derviş’in Şiirlerinde Dini-Tasavvufi Unsurlar, Süleyman Demirel Üniversitesi, SBE Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Isparta 2007.
• Hasan Kamil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004.
• Hasan Kamil Yılmaz, Tasavvuf Meseleleri, Erkam Yay., İstan-bul 2004.
• Huston Smith, “Martin Lings Hakkında”, (Martin Lings, Öze Dönüş Sorular ve Cevaplar içerisinde), Çev. Zeynep Tan, İnsan Yay., İstanbul 2014.
• Itzchak Weismann, Taste of Monernity Sufism, Salafiyye and Arabism in Late Ottoman Damascus, Leiden, 2004.
• İbni Sina, Hayy İbni Yakzan, Çev. M. Şerafettin Yaltkaya, TTK 1000 Yıl Anma Kitabı İstanbul 1937.
• İhvan-ı Safa, “Ahlakın Anlamı ve Farklı Oluşunun Nedenleri Üzerine”, Çev. Enver Uysal, Örnek Metinlerle İhvan-ı Safa ve İbn Sina Felsefesi, Emin Yay., Bursa 2013
• İrfan Görkaş, “Bir Düzeltme ve Ehl-i Beyt Sevdalısı Hak Halili (1823-1907)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 26 (2003). www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index. (Erişim Tarihi 10.07.2017).
• İsmail Eryıldırım (Der.), Hak Halili ve Yol Erkânı, Ankara 2001.
• Kindi, “Nefs Üzerine (Risale Fi’n-Nefs)”, Çev. Mahmut Kaya, Kindî Felsefî Risaleler, Klasik Yay., 2006 İstanbul
• Mehmet Sarı, Hak Aşığı ve Halk Ozanı Aşık Yoksul Derviş, Afyonkarahisar Yay., Afyonkarahisar 2010.
• Mevlüt Uyanık, Aygün Akyol, İslam Ahlak Felsefesi, Elis Yay., Ankara 2013.
• Mustafa Kara, Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul 1977.
• Osman Köksal, “Mütevazi Mütevekkil Bir Anadolu Köylüsünün Cumhuriyetle Yaştaş Nukûd-Çeşme Vakfı ve Vakfiyesi”, History Studies International Journal of History, Volume 9 Issue 2, A Tribute To Prof. Dr. Ali Birinci June 2017.
• Özcan Türkmen, Bacı Sultan, Eskişehir Yenigün Gazetesi 04 Aralık 2016.
• Rabia Barış, Zehra Sultan-Şıh Kızı, Eskişehir Esgazete 23 Eylül 2014.
• Sicill-i Ahval Varakası, İstanbul İl Müftülüğü Kütüphanesi, 2239 Nolu Belge.