The Color Names Made through Concreteness in Turkish Dictionaries of Dialects

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 7, 155 - 196, 01.09.2010

Salim Küçük

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRK LEHÇELERİ SÖZLÜKLERİNDE SOMUTLAŞTIRMA YOLUYLA YAPILMIŞ RENK ADLARI

Öz

Her milletin kendine özgü bir kavram ve dil içi dünya görü ü vardır. Renk adlandırmaları da bu dünyanın küçük, ancak anlamlı ve gerekli bir parçasıdır. Türkçe, renkler yönünden zengin bir dil olmakla birlikte bu zenginlik nitelik ve nicelik olarak ortaya konulamamı ve gere i gibi de erlendirilememi tir. Türkiye Türkçesinde do adan hareketle üretilmi renk adlarından yola çıkarak Türk lehçeleri sözlüklerindeki somutla tırma yoluyla yapılmı renk adlarını incelemeyi amaçlayan bu çalı mada öncelikle Türkiye Türkçesinin zenginli i ortaya konulmu tur. Böylece di er lehçelerle Türkiye Türkçesi arasında kar ıla tırma yapma imkânı sa lanmı tır. Standart dili kapsayan bu çalı mada Türkiye Türkçesi dı ında a ızlar dikkate alınmamı tır

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, somutla tırma, renk adları, lehçeler, sözlükler

Kaynakça

• ABDULDAEV, E, D. saev (1984), Kırgız Tilinin Tü ündürmü Sözdügü, Frunze: Mektep Baspası.
• AÇIKGÖZ, Halil, Fuat Ganiyev (1997), Tatarca-Türkçe Sözlük, Editörler: Asiya Rahimova, Prof. Dr. Fuat Ganiev, stanbul.
• AFANASEV, M. P. vd. (1976), Saha Tılın Dialektologiçeskay Tıldıta, Dialektologiçeskiy Slovar Yakutskogo Yazıka, Moskva: “Nauka” zdatelstvo.
• AG EV, .M. vd. (1993), Ba kurt Tilini Hüzligi, C. I-II, Meskev: Tarih, Til, Hem Edebiyet nstitut.
• AHMETYANOV, Rifkat (1998), Türkçe-Tatarca Sözlük, Kazan.
• AKDO AN, Gülser ve Özgür Aydın (1995), “Renklerin Adlandırılması ve Dil-Gerçek Sorunu”, Dil Dergisi, Ankara, 28. 49-66.
• AKDO AN, Ya ar (1999), Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük, stanbul: Be ir Kitabevi.
• AKSAN, Do an (1995), Her Yönüyle Dil ve Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• -- (1999), Türkçenin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKSU, Nurettin, Ayfer I ık (hzl.) (1997), Türkiye Türkçösü-Kırgız Türkçösü Sözdügü, Ankara: Milli E itim Bakanlı ı Yayınları.
• ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlü ü, C.I-II, stanbul: Milli E itim Bakanlı ı Yayınları.
• ARIKO LU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akça Yayınları.
• ARIKO LU, Ekrem, Klara Kuular (2003), Tuva Türkçesi Sözlü ü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYVAZO LU, Be ir (2001), “Çiçek ve Renk Adlarına Dair”, Türk Yurdu, Ankara, 162-163 (21):62-65.
• BABOGLU, Nicolae, Ignat Baboglu (1998), Gagavuzça-Romınca, Romınca-Gagavuzça Sözlük, Chi inau: Lumına.
• BASKAKOV, N. A. vd. (1991), Gagavuz Türkçesinin Sözlü ü (çev. Abdülmecit Do ru, smail Kaynak), Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• BASKAKOV, N. A., T. M. To çakakova (1999), Altayca Türkçe Sözlük, (çev. Emine Gürsoy Naskali, Muvaffak Duranlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BASKAKOVA, H. A. (1963), Nogaysko-Russkiy Slovar, Nogay a-Orıs a Sözdik, Moskva.
• BASKAKOVA, N. A. vd. (hzl.) (1974), Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar, Moskva: zdatelstvo “Ruskiy Yazık”.
• BATTAL, Aptullah (1997), bni-Mühennâ Lûgati, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAYN YAZOV, Ayabek, Canar Bayniyazova (2007), Türik e-Kazak a Sözdik, Editör: Kenan Koç, Almatı. """# $ % " & & ' ( ) *+, & - . #
• BAYRAM, Bülent (2007), Çuva Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlü ü, Konya: Tablet Yayınları.
• B RAY, Nergis (2009), Türkiye’deki Afgan Kazakları A zı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BOROVKOV, A. K. vd. (1959), Üzbekça-Rusça Lu at, Moskva: Davlat Ne riyatı.
• CAFERO LU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlü ü, stanbul: Enderun Kitabevi.
• C RTAUTAS, Ilse Laude (1961), Der Gebrauch Der Farbbezeichnungen In Den Turkdialekten, Ural-Altaische Bibliothek, Fortsetzung Der “Ungarischen Bibliothek”, Herausgegeben von: Omeljan Pritsak, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• CUMAKUNOVA, Gülzira (2005), Türkçe-Kırgızca Sözlük, Bi kek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• ÇENEL , lhan (1982-1983), “Türkmen Türkçesi Sözlü ü”, TDAY Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 29-84.
• ÇULHA, Tülay (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlı ı, Karayca-Türkçe Kısa Sözlük, Yayımlayan: Mehmet Ölmez, stanbul: Kebikeç Yayınları.
• DEVEL , Hayati (1992), Azerbaycan Türkçesi Lügati, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını.
• DJAN BEKOV, E. A. vd. (1981), Russko-Nogayskiy Slovar, Ob estvenno- Politiçeskoy Terminologiy, Çerkessk.
• DOERFER, Gerhard, Semih Tezcan (1980), Wörterbuch Des Chaladsch, Editör: Edmond Schütz, Budapest: Akademiai Kiado.
• DO AN, smail (2007), Mayalar ve Türklük, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Ba kanlı ı.
• -- (Tarihsiz), Kumuk Türkçesi Sözlü ü, Basılmamı Eser.
• DERLEME SÖZLÜ Ü (DSa) (1993), C. II, B, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• -- DSb (1993), C. VI, G, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• -- DSc (1993), C. VIII, K, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• -- DSd (1993), C. IX, L-R, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• -- DSe (1993), C. X, S-T, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EGOROV, V. G. (1964), Etimologiçeskiy Slovar Çuva skogo Yazıka. Çeboksarı: Çuva skoe Knijnoe zdatelstvo.
• ETHEMOW, M. H. (hzl.) (1994), Ba kurt Tilinin Grammatika Hüzligi, Ufu.
• GAN YEV, Fuat vd. (1997), Tatarca-Türkçe Sözlük, Kazan-Moskva: nsan Yayınevi.
• GAYDARC , G. A. vd. (1973), Gaguzsko – Russko – Moldavskiy Slovar, Pod Redaksiey: Prof. N. A. Baskakova, Moskva.
• -- (1991), Gagavuz Türkçesinin Sözlü ü, Sorumlu Redaktör: Prof. N. A. Boskakov, Rusçadan Aktaranlar: Prof. Dr. smail Kaynak, Prof. Dr. A. Mecit Do ru, Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• GOÇ YAEVA, S.A, H. . Suyunçev (1989), Karaçay-Malkar-Orus Sözdük, Karaçayevo-Balkarsgo Russkiy Slovar, Moskva: Russkiy Yazık.
• GÜLENSOY, Tuncer, Burul Sa ınbayeva (2004), Kırgız Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Kırgız Türkçesi Sözlük, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• GÜZEL SANATLAR TER MLER SÖZLÜ Ü (1968), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜZELANI, M. J. (2000), Malkar Tilni kol Angılatma Sözlügü, Halçik, Elbrus.
• -- (1996), Karaçay-Malkar Tilni Angılatma Sözlügü, C. I, II, III, Nalçik: El-Fa Kitap Basma.
• HACALO LU, Recep Albayrak (1992), Azerbaycan Türkçesi Dil Kılavuzu Güney Azerbaycan Sahası Derleme Deneme Sözlü ü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• HACIYEVA, Maarife, Celâl Tarakçı, ahin Köktürk (1995), Azerbaycan Edebiyat Terimleri Sözlü ü, Samsun.
• HACIYEVA, Maarife, ahin Köktürk, Mehebbet Pa ayeva (1999), Azerbaycan Folklor ve Etno rafya Sözlü ü, Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• HADC P, E. H. (1968), Uygursko-Russkiy Slovar, Pod Redaktsiey: T. P. Rahimova, Moskva: zdateltsvo Sovetskaya Entsiklopediya.
• HASANOV, M. A, A. M. Hasanov (1997), nglizse-Ba kortsa-Russa Hüzlek, Ufa: Kitap.
• HEYET, Cevad (2003), ki Dilin Kar ıla tırılması (Mukayesetü’l- Lügateyn), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SMA L, Zeyne (Tarihsiz). Türkçe-Kazakça Sözlük, Ankara.
• KAKUK, Zsuzsa, Imre Baskı (Hzl.) (1999), Kasantatarisches Wörterverzeichnis Aufgrund der Sammlung von Ignác Kunos, Lektor: Arpad Berta,
• KARA, Mehmet (2000), Türkmence (Giri -Gramer-Metin-Sözlük), Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• KARAÇAY-MALKAR-ORUS SÖZLÜK (1989), (Redaktörler: E. R. Teni eva, H. . Suyunçeva), Moskva: Karaçay-Çerkes lmu zlem nstitut.
• KARMOKOV, H. G., S. S. Gurtuev (1992), Kratkiy Russko-Kabardinsko- Balkarskiy Slovar, Nalçik: Nart.
• KAYMAZ, Zeki (1997), “Türkiye Türkçesi ve A ızlarında Renk Bildiren Kelimelerin Kullanılı ı ve Sistemati i”, TDAY Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 251-341.
• KENESBAEV, I. K. (1959), Kazak Tilini Tüsindirme Sözdigi, C. I, Almatı.
• -- (1961), Kazak Tilini Tüsindirme Sözdigi, C. II, Almatı.
• -- (1984), Kazak Türkçesi Sözlü ü (çev. Hasan Oraltay, Nuri Yüce, Saadet Pınar), stanbul: Türk Dünyası Ara tırmaları Vakfı Yayını.
• KOÇ, Kenan, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Ba kapan (2003), Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlü ü, Ankara: Akça Yayınları.
• KORA , Hikmet (2009), “Türkiye’de Ça da Türk Lehçeleri ile lgili Sözlük Çalı maları ve ‘Yeni Uygur Türkçesi Sözlü ü’ Üzerine”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/4 Summer 2009, 761-789.
• KORK NA, E. . vd. (1972), Sahalı-Nuuççalıı Tıldıt, Moskva: Sovetstkay Ensiklopediya zdatelstvo.
• KORKMAZ, Zeynep (2010), “Türkçe Nasıl Bir Dildir?”. Türk Dili, 679: 34-46.
• KOWALSK , Tadeusz (1996), Karayim Lehçesi Sözlü ü, Çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç, Ankara: Engin Yayınevi.
• KRUEGER, John R. (1961), Chuvash Manual Introduction, Grammar, Reader, And Vocabulary, Bloomington: Indiana University.
• KAR ILA TIRMALI TÜRK LEHÇELER SÖZLÜ Ü, KILAVUZ K TAP (KTLS) (1991), C.I, Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• KUBATBEK, Samatov (2003), Kırgız Tilindegi Ö -Tüs Sözdörünün Leksika-Semantikalık Cana Stilistikalık Münözdömölörü (Diahronduk Cana Sinhronduk Aspektter), Bi kek.
• LEV , Boris Zaharoviç (1997), Russko-Karaimskiy Slovar, Urus-Karay Sözdük, Odessa.
• MAGOMEDOV, A. G. (1969), Kumukça-Rusça Sözdük, Moskva: Sovetskaya Ensiklopediya zdatelstvosu.
• MUSABAEV, F. F. (1978), Orıs a-Kazak a Sözdik, C I, Almatı.
• -- (1981). Orıs a-Kazak a Sözdik, C. II, Almatı.
• MUSTAFAYEV, E. M. E., V. G. çerbinin (1972), Rusça-Türkçe Sözlük, Moskova: Sovetskaya Entsiklopediya Yayınevi.
• NASKAL , Emine Gürsoy vd. (2007), Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NEC P, Emir Necipoviç (2005), Yeni Uygur Türkçesi Sözlü ü, (çev. Yrd. Doç. Dr. klil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NEMETH, Gyula (1990), Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlü ü, (çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç), Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• N ZAMEDD N, Mahmud, Ertu rul Yaman (1993), Turkça-Özbekça, Özbekça-Turkça Lugat, Editör: Tahir Kahhar, Ta kent: Gafur Gulam Namındaki Edebiyat ve Sanat Ne riyat.
• ORUCOV, E. E. (1966), Azerbaycan Dilinin zahlı Lügeti, C.I, Bakı: Elmler Akademiyası Ne riyyatı.
• -- (1980), Azerbaycan Dilinin zahlı Lügeti, C.II, Bakı: Elmler Akademiyası Ne riyyatı.
• -- (1983), Azerbaycan Dilinin zahlı Lügeti, C.III, Bakı: Elm Ne riyyatı.
• -- (1987), Azerbaycan Dilinin zahlı Lügeti, C.IV, Bakı: Elm Ne riyyatı.
• ORUZBAEVA, B. O. vd. (1988), Russko-Kirgizskiy Slovar, Orusça- Kırgızça Sözdük, Ba redaktör: B. O. Oruzbaeva, Frunze.
• ÖNER, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlü ü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, Nevzat (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PRÖHLE, Wilhelm (1991), Karaçay Lehçesi Sözlü ü, (çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç), Ankara: Kültür Bakanlı ı Yayınları.
• REB , David (2004), Krımçakskiy Yazık, Krımçaksko-Russkiy Slovar, Simferopol: Dolya.
• RUSCA-TURKCE LUGET (RTL) (1928, 1929), Russko-Tyurkskiy Slovar, C. I, II, Bakı: Azerne r.
• SEYDAKMATOV, K. (1988), Kırgız Tilinin Kıskaça Etimologiyalık Sözdügü, Frunze: lim Basması.
• TAM R, Ferhat (1989), Barköl’den Kazak Türkçesi Metinleri (Gramer- Metin-Sözlük), Ankara: Türk Kültürü Ara tırma Enstitüsü Yayınları.
• TARAMA SÖZLÜ Ü (TaS) (1971), C. V, O-T, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAVKUL, Ufuk (1989). “Ba hüyük’ten Derlenen Karaçayca Sözler”, TDAY Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 193-254.
• -- (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlü ü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEK N, Talat vd. (hzl.) (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.
• TOPARLI, Recep vd. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlü ü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TATAR TELENE A LATMALI SÜZLEGE (TTAS) (1977), C. I, Kazan: Tatarstan Kitap Ne riyatı.
• -- (1979), C. II, Kazan: Tatarstan Kitap Ne riyatı.
• -- (1981), C. III, Kazan: Tatarstan Kitap Ne riyatı.
• TATARÇA-TÖREKÇE SÜZLEK (TTS) (1997), Kazan-Moskov: nsan Ne riyatı.
• TUZGUÇ , Necip Emir (1968), Uygurca-Rusça Lugat, Moskva: Sovetskaya Ensiklopediya Ne riyatı.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRK YEDE HALK A ZINDAN DERLEME SÖZLÜ Ü (1963-1982), C. 1-12, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKMEN D L N SÖZLÜG (1962), A gabat: Türkmenistan SSR limlar Akademiyasını Ne iryatı.
• URAKS N, Z. G. (Hzl.) (1996), Ba kortsa-Russa Hüzlek, Meskey: Ne riete Digora, Russkiy Yazık.
• VAS L EV, Yuriy (Cargıstay) (1995), Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAMAN, Ertu rul, Nizamiddin Mahmud (1998), Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi Kar ılıklar Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YUDAH N, K. K. (1988), Kırgız Sözlü ü, C. II, Çev. Abdullah Taymas,
• -- (1994). Kırgız Sözlü ü, C. I, Çev. Abdullah Taymas, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YUSUF, Berdak (1993), Türkçe-Uzbekça ve Uzbekça-Turkça Lugat, Ta kent.
• YUSUF, Berdak, Mehmet Mahur Tulum (1994), Özbekistan Türkçesi- Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi-Özbekistan Türkçesi, stanbul: Türk Dünyası Ara tırmaları Vakfı.
• ZEYNULL NA, G. D. (1996), Türkçe-Ba kurtça Ba kurtça-Türkçe Sözlük, Öfö: Ba kortostan “Kitap” Ne riete.