VIEWS RELATING TO BYZANTINE ARCHITECTURE OF SİLLE IN CONJUNCTION WITH STONE WORKS

Yıl 2014, Sayı: 2, 81 - 100, 18.04.2014

Çiğdem Temple

Öz

The study of Byzantine stone works provide important information concerning historical buildings; regardless of the condition of the structures. They suggest the demographics, culture, social and spiritual conformation of the Byzantine Period in which they existed. In this context, the main intent of this article is to discuss, in detail, how Sille, a small village outside of Iconium that was Christian inhabited until the population exchange between Turkey and Greece, functioned during Byzantine Empire . From the early times of Christianity, Iconium and its vicinity were centers of considerable significance. Sille, by itself, has a long history reaching the Neolithic Era and appears as a continuous settlement throughout history. The village consists of two major churches, one of them is a wall church whereas, the other is a church that is part of a cave monastery. The former is known as Church of St. Helen and was dedicated to Archangel Michael. It was first built by Emperor Constantine’s mother Helen, when she stopped at Sille during her pilgrimage to Jerusalem in A.D. 327. The church was destroyed in a later, unknown time. Another structure which is now situated in the village was built during or after Medieval Era. Although it is unclear how the first structure appeared, the article attempts to share suggestions which concern utilizing the Byzantine stone works that were detected in the village. The artefacts found in Sille constitute 10 architectural and 7 liturgical elements spanning from the Early to Middle Byzantine Period. After evaluating the stone works correlating with the village’s history, it could be suggested that there was a columned basilica that belongs to the Early Byzantine Period. This columned basilica may be assumed to be the first phase of the Church of St. Helen. The liturgical fragments found on the walls of the Church of St. Helen as spolia belong to the Middle Byzantine Period and were probably used in the same church, having been incorporated during later renovations. Furthermore, liturgical fragments we dated are also important in terms of providing ”terminus ante quem” and proving that the current building was built after 12th century.

Anahtar Kelimeler

Iconium, Sille, Byzantine architecture, Byzantine architectural sculpture, Byzantine stone works.

TAŞ ESERLER EŞLİĞİNDE SİLLE’NİN BİZANS DÖNEMİ MİMARİSİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER

Öz

Bizans taş eser çalışmaları, yapıların durumu ne olursa olsun, mimarileri hakkında önemli veri sağlamalarının yanında, içinde bulundukları yerleşimlerin Bizans Dönemi demografisi, kültür, sosyal ve dini yaşamlarına ilişkin fikir verirler. Bu makalenin amacı, Konya’nın hemen dışında bulunan ve Türk-Yunan nüfus mübadelesine değin Hıristiyanların yerleşim alanı olan Sille’nin Bizans Dönemi hakkında görüşlerimizi sunmaktır. Hıristiyanlığın erken dönemlerinden itibaren, Konya ve yakın çevresi oldukça önemli bir merkez olarak karşımıza çıkar. Tarihi Neolitik Dönem’e kadar uzanan Sille, tarih boyunca süreklilik gösteren bir yerleşim yeri olmuştur. Köyde birisi kagir, diğeri bir kaya manastırının içinde olmak üzere iki büyük kilise bulunur. Bunlardan ilki Başmelek Mikail’e adanmış olan Aya Elena Kilisesi’dir ve 327’de Kudüs’e hacı olmaya giderken Sille’ye uğrayan İmparator Konstantinos’un annesi Elena tarafından yaptırılmıştır. İlk kilise bilinmeyen bir zamanda yıkılarak, Ortaçağ’da ya da sonrasında yerine bugün hala mevcut olan kilise inşa edilmiştir. Kilisenin ilk yapı evresindeki durumu bilinmemekle birlikte, köyde tespit edilen taş eserler eşliğinde bu konuyla ilgili önerilerde bulunulabilir. Sille’de bulunan 10’u mimari, 7’si liturjik işlevli taş eserler Erken ve Orta Bizans dönemlerine tarihlenirler. Eserler, köyün tarihçesi ile birlikte ele alınarak değerlendirildiğinde, Erken Bizans Dönemi’nde burada sütunlu bir bazilikanın olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sütunlu bazilikanın Aya Elena Kilisesi’nin ilk yapı evresi olduğu düşünülmektedir. Aya Elena Kilisesi’nin duvarlarında devşirme malzeme olarak karşımıza çıkan Orta Bizans Dönemi liturjik eserleri de, muhtemelen ilk yapının sonradan yenilenen templonunda kullanılmış olmalıdırlar. Liturjik eserlerin tarihlendirmesi bugün ayakta olan yapının inşasına “terminus ante quem” sağlaması açısından ayrıca önem taşır. İkinci yapı en erken 12. yüzyıldan sonra inşa edilmiş olmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Konya, Sille, Bizans mimarisi, Bizans mimari plastiği, Bizans taş eserleri.

Kaynakça

• Aköz, A. ve B. Ürekli. 2013. “The Demographic Structure of Sille: Muslim and Christian
• Population in the Historical Sequence”, Sille Hagia Eleni Museum, Ed. İ. M. Mimiroğlu, İstanbul, 16-27. Alpaslan, S. 1996. Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki H. Nikolaos Kilisesi’nde Dini
• Ayinle İlgili Plastik Eserler, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Alpaslan, S. 1998. “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’ndeki Trapez Kesitli Levhalar, Levha Üstü ve Levha Kaideleri”, Adalya, 2:235-247.
• Alpaslan, S. 2001. “Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2000 Yıllığı, Ankara, 265-299.
• Baedeker, K. 1914. Konstantinopel, Balkanstaatten, Kleinasien Archipel Cypern. Handbuch für Reisende, Leipzig.
• Bahar, H. 1994. “Takkeli Dağ (Kevele Kalesi) ve Konya Tarihi Bakımından Önemi”, Selçuk
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3: 313-333. Bahar, H. 2008. “Konya-Karaman Yüzey Araştırmaları 2006”, 25. Araştırma Sonuçları
• Toplantısı, Ankara, 1:235-254. Belke, K. 1995. “Lykaonien”, Reallexion zur Byzantinischen Kunst, Stuttgart, 5: 814-855.
• Belke, K. ve M. Restle. 1984. Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4), Wien.
• Bell, G. L. 1907. “Notes on a Journey through Cilicia and Lycaonia”, Revue Archéologique, 9: 18-30.
• Cheynet, J. C., T. Drew-Bear and J. P. Sodini. 2004. “Une inscription d’Akroïnos Datant de
• Constantin Porphyrogénéte. Avec une note de Jean-Pierre Sodini”, Revue des études byzantines, 62: 215-228. Danık, E. 1997. “Konya, Sille’deki Aya Elena Kilisesi”, Türk Etnoğrafya Dergisi, 20: 17719
• Doğan, S. 2006. “Likya’da Bizans Taş Yapıtları”, III.Uluslararası Likya Sempozyumu, 07-10
• Kasım 2005, Ed. K. Dörtlük, 1: 209-224.
• Doğan, S. 2008. Kappadokia Bölgesi Sivrihisar’daki Kızıl Kilise, İstanbul.
• Drandakis, N. 2008. “Χπονολογημενα Βυζαντ'να Γλυπτα Της Μανης Του 11ου κά του 12ου Αιωνα”, La sculpture byzantine VII ͤ - XIIᵉ siécles. Actes du colloque international organisé par la 2 ᵉ Éphorie des antiquités byzantines et l’École française d’Athénes (6-8 septembre 2000), Supplément au Bulletin de correspondance hellénique, Ed. C. Pennas ve C. Vanderheyde, Paris, 409-417.
• Eyice, S. 1966. “Konya ile Sille Arasında Akmanastır”, Şarkiyat Mecmuası, 6: 135-160.
• Eyice, S. 1971. Karadağ (Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İstanbul.
• Feld, O. 1975. “Die Innenausstattung der Nikolaoskirche in Myra”, Myra, Ed. J. Borchhardt, Berlin, 360-425.
• Feld, O. 1977-1978. “Christliche Denkmäler aus Milet und Seiner Limgebung”, Istanbuler Mitteilungen, 25: 197-209.
• Fıratlı, N. 1970. “Uşak-Selçikler Kazısı ve Çevre Araştırmaları, 1966-1970”, Türk Arkeoloji Dergisi, 29 (2): 109-160.
• Filipova, S. 2008. “Sculptures Médiévales des XIᵉ et XIIᵉ siécles en Arym”, La sculpture byzantine VII ͤ - XII ᵉ siécles. Actes du colloque international organisé par la 2 ᵉ Éphorie des antiquités byzantines et l’École française d’Athénes (6-8 septembre 2000), Supplément au Bulletin de correspondance hellénique, Ed. C. Pennas ve C. Vanderheyde, Paris, 183-197.
• Goffinet, É. 1962. “L’église Saint-Georges à Delphes”, Bulletin de correspondance hellénique, 86 (1): 242-260.
• Grabar, A. 1976. Sculptures Byzantines du Moyen Age, II (XI.-XIV. siécle), Paris.
• Hall, A. ve M. Waelkens. 1982. “Two Dokimeian Sculptors in Iconium”, Anatolian Studies, 32: 151-155.
• Hasluck, F. W. 1973. Christianity and Islam under the Sultans, 1, Ed. M. M. Hasluck, New York.
• Ivison, E. A., 2008, “Middle Byzantine Sculptors at Work: Evidence from a Church at
• Amorium”, La sculpture byzantine VII ͤ - XIIᵉ siécles Actes du colloque international organisé par la 2 ᵉ Éphorie des antiquités byzantines et l’École française d’Athénes (6-8 septembre 2000), Supplément au Bulletin de correspondance hellénique, Ed. C. Pennas ve C. Vanderheyde, Paris, 487-510.
• Karpuz, H. 2009. Türk Kültür Varlıkları Envanteri 42, Konya, 1-3, Ankara.
• Keskin, E. 2010a. Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Doktora
• Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Keskin, E. 2010b. “Çorum İlinde Bulunan 5.-6. Yüzyıllara Ait Attika Tipi Sütun Kaideleri”, Bizans ve Çevre Kültürler, Prof. Dr. S. Yıldız Ötüken’e Armağan, Ed. S. Doğan ve M. Kadiroğlu, Ankara, 228-234.
• Konya Büyükşehir Belediyesi. 2010. Konya İl Merkezi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Konya.
• Konyalı, İ. H. 2007. Konya Tarihi, Konya.
• Mango. C. ve E. J. W. Hawkins. 1964. “Additional Notes”, Dumbarton Oaks Papers, 18: 299-315.
• Mavroidi, M. S. 1999. Γλυπτα Του Βυζαντινου Μουσειου Αθηνων. Kατάλογος, Atina.
• Mercangöz, Z. 2008. “Réflexions sur le Décor Sculpté Byzantin d’Anatolie Occidentale”, La sculpture byzantine VII ͤ - XIIᵉ siécles. Actes du colloque international organisé par la 2 ᵉ
• Éphorie des antiquités byzantines et l’École française d’Athénes (6-8 septembre 2000), Supplément au Bulletin de correspondance hellénique, Ed. C. Pennas ve C. Vanderheyde, Paris, 81-103.
• Mimiroğlu, İ. M. 2013. “A Building Dedicated to Archangel Michael: The Hagia Eleni
• Church in Sille”, Sille Hagia Eleni Museum, Ed. İ. M. Mimiroğlu, İstanbul, 174-219. Niewöhner, P. 2007a. Aizanoi, Dokimion und Anatolien. Stadt und Land, Siedlungsund Steinmetzwesen vom späteren 4. Bis 6. Jahrhundert n. Chr., Wiesbaden.
• Niewöhner, P. 2007b. “Byzantinische Steinmetzarbeiten aus dem Umland von Milet”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 1: 1-28.
• Niewöhner, P. 2008. “Mittelbyzantinische Templonanlagen aus Anatolien. Die
• Sammlung des Archäologishen Museums Kütahya und ihr Kontext”, Istanbuler Mitteilungen, 58: 285-345. Ötüken, S. Y. 1996. Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien Antike und Byzantinische
• Denkmäler in der Provinz Bursa, Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 41, Tübingen. Parman, E. 2002. Ortaçağda Bizans Döneminde Phrygia (Phrygia) ve Bölge
• Müzelerindeki Taş Eserleri, Eskişehir. Pekak, S. 1998. “Niğde-Andaval (Aktaş)’daki Konstantin Helena Kilisesi”, 19. Kazı
• Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2: 567-592. Peschlow, U. 1975. “Byzantinische Plastik in Didyma”, Istanbuler Mitteilungen, 25: 211-25
• Peschlow, U., A. Peschlow-Bindokat ve M. Wörrle. 2002. “Die Sammlung Turan Beler in Kumbaba bei Şile (II) Antike und Byzantinische Denkmäler von der Bithynischen
• Schwarz-meerküste”, Istanbuler Mitteilungen, 52: 429-522. Ramsay, W. M. 1918. “The Utilisation of Old Epigraphic Copies”, The Journal of Hellenic Studies, 38:124-192.
• Ramsay, W. M. ve G. L. Bell. 1909. The Thousand and One Churches, London.
• Salvatore, M. ve N. Lavermicocca. 1980. “Sculture Altomedievali e Bizantine nel Museo di
• Bari. Note Sulla Topographia di Bari bizantina”, Rivista Dell’istituto Nazionale D’ Archeologia Estoria Dell’ arte, 3: 93-135. Sarıköse, B. 2009. Sille Bin Yıllık Birliktelik, Konya.
• Scranton, R. L. 1957. Medieval Architecture: In the Central Area of Corinth, Corinth, 16, Princeton.
• Sodini, J. P. 1996. “La Basilique De L’Acropole Haute De Xanthos”, Anatolia Antiqua, 4: 201-2
• Sodini, J. P. 2002. “Marble and Stoneworking in Byzantium, Seventh-Fifteenth Centuries”, The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century, Ed. A. E. Laiou, Washington D.C, 129-146.
• Temple, Ç. 2001. Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki H. Nikolaos Kilisesi ve Kazısında
• Bulunan Sütun ve Sütun Başlıkları (1989-1996), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Temple, Ç. 2011. “Nevşehir Müzesi’nde Bulunan Bizans Dönemi Mimari ve Liturjik Taş
• Eserleri”, Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim, Dr. A. Mine Kadiroğlu’na Armağan, Ed. C. Erel vd., Ankara, 537-552. Tezcan, H. 1989. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, İstanbul.
• Türker, A. Ç. 2009. “Byzantine Architectural Sculpture from Akköy on the Middle
• Scamander Valley in Hellespontus”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26 (1), 201-218. Vardar, L. 2006. “Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Eskişehir İlleri”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1:267-282.
• Vardar, L. 2008. “Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Eskişehir İlleri”, 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 3:453-468.
• Yalçın, A. B. 2001. “Anadolu’da Orta Bizans Dönemi Mimari Plastiği ve Bilinmeyen Bir
• Örnek”, V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, Ankara, 549-56 Yıldırım, Ş. 2006. Philomelion’daki (Akşehir) Bizans Dönemi Taş Eserleri, Yüksek Lisans
• Tezi Ankara: Hacettepe Üniversitesi.