Science academy initiatives in Ottoman Turkey and experimentation

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 2, 77 - 92, 01.06.2017

İrfan Elmacı

Öz

Non-university institutions, including science
academies became important tools in the establishment and rise of modern
science. Going back to the 16^th century, science academies paved the
way for many scientific discoveries through test and proof of experimental
knowledge. The number of these academies, first established in Europe,
increased in the West over time. The Ottomans attempted to create their first
“science academies” in the 19th century, known as the Encümen-i Dâniş (Academy of Knowledge) and Cemiyet-i İlmiye-i
Osmaniye (Ottoman Society for Science). The question is  to what
extent were these organizations academies of sciences ? In this article, the
Ottomans’ concept of science academy, their achievements or failures in
establishing such an institution are discussed in comparison with the European
science academies. The issue has been studied only from the perspective of
science and experimentation. Political, economic and social factors have not
been considered in the present article.

Anahtar Kelimeler

Science academy, experiment, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye, Encümen-i Dâniş, The Royal Society, Ottoman Empire, Turkey

Osmanlı Türkiyesinde Bilim Akademisi Kurma Girişimleri ve Deney

Öz

Modern bilimin
yerleşmesi ve yükselişinde üniversite dışı oluşumlar önemli birer araç olmuştur.
Bunlardan biri bilim akademileridir. Avrupa’da geçmişleri 16. yüzyıla geri
giden bilim akademileri deneysel bilime sağladıkları olanaklarla birçok
bilimsel keşfe zemin hazırlamışlar, giderek de bu akademilerin sayısı
çoğalmıştır. Osmanlılar ise bilim akademisi kurma işine ancak 19. yüzyılda
girişmişlerdir. Ancak bunların ne ölçüde bilim akademisi olduğu tartışmalıdır. Encümen-i Dâniş ile Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin Osmanlı Türkiyesinde kurulan ilk
bilim akademileri olduğu ileri sürülmüştür. Bu makalede, bu iki kurumdan
hareketle Osmanlıların Batı’nın deneysel bilimde faydalandığı akademilere
yaklaşımı, başarıları ya da başarısızlıkları, anılan iki oluşum odağında Batı
bilim akademileri ile karşılaştırmalı olarak ortaya konmuştur. Konu sadece
bilim tekelinde ilerletilmiş, farklı çıktılara ulaşmaya olanak verebileceği
düşünülebilecek siyasi, ekonomik, toplumsal etkenler dikkate alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilim akademisi, deney, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye, Encümen-i Dâniş, İngiliz Kraliyet Bilim Akademisi, Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye

Kaynakça

• Haydar Kazgan, Sanayi Tarihi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1982