MA‘DÛMUN ŞEYİYYETİ TEORİSİNE CÜVEYNÎ’NİN GETİRDİĞİ ELEŞTİRİLER ve BUNLARIN EŞ‘ARÎ KELÂMI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 2, 443 - 459, 10.09.2016

Hüseyin Kahraman

https://doi.org/10.18317/kader.43845

Cited By: 1

Öz

Mu'tezile kelamcıları, ilâhî tevhîd ve adaleti temel ilke edindiklerinden dolayı, Allah'ın bu iki vasfını önceleyen bir tavır takınarak kozmoloji anlayışlarını bu temeller üzerine inşa ettiler. İlâhî sıfatların Allah'ın zâtından ibaret olduğunu ve nesnenin kendi tabiatından kaynaklanan sâbit niteliklere sahip olduğunu ortaya koymak için ma‘dûmun ontolojik bir hüviyete sahip olduğunu iddia ettiler. Ma‘dûmun şeyiyyeti teorisi bu anlamda, aslında ilâhî sıfatlar anlayışı ile tutarlı bir âlem tasavvurunun ortaya konmasından ibarettir. Cüveynî, bu teoriyi fâil-i muhtar ilah anlayışına uygun olmadığı noktasında eleştirmektedir. Ona göre, İslâmî ilah anlayışı zorunlu nedenselliğin reddini gerektirdiğinden dolayı, nesnenin yapısı ancak dilediğini yapan ilah anlayışının sorgulanamayan irade ve ihtiyarıyla açıklanabilir.

Anahtar Kelimeler

Ma‘dûm, Mu'tezile, Cüveynî, kâdir-i muhtar ve Eş'arîlik

Kaynakça

• Aristoteles, Metafizik, trc. Ahmet Aslan, İzmir: 1985.
• Bâkıllânî, Temhîdü'l-evâil ve telhîsü'd-delâil, thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiye, 1986. Cüveynî, eş-Şâmil, s. 129.
• Cüveynî, el-‘Akîdetu’n-Nizâmiyye, thk. Muhammed Zâhid Kevserî, Mısır: Mektebetü'l-Ezheriyye li't-turâs, 1992.
• Cüveynî, el-İrşâd ila kavâtı’i'l-edilleti fî usûli'l-i'tikâd, thk. Muhammed Yusuf Musa, Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1950.
• Cüveynî, eş-Şâmil fî usûli'd-dîn, thk. Ali Sâmi en-Neşşâr, Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Bedir Avn, İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 1969.
• Cüveynî, eş-Şâmil fî usûli'd-dîn, Tahran: Müessese-i Motaleat-ı İslâmî Danişgah-ı Mc Gill Şube-i Tahran, 1981.
• Hillî, Nihayetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm, thk. Fazıl el-İrfân, Kum: Müessesetü’l- imâm, 1419.
• İbnü’l-Emîr, el-Kamil fî usûli’d-dîn fî ihtisâri’ş-Şâmil fi usûli’d-din, thk. Cemal Abdünnasır Abdülmünim, Kahire: Dârusselâm, 2010.
• İbn Fûrek, Mücerred Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, thk. Daniel Gimaret, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1987.
• Karadeniz, Osman, ‚Heyûlâ‛ TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVII, 294-295.
• Koca, Muhammet Ali, ‚Müteahhirûn Dönemi Eş'ariyye Kelâmında Ma‘dûmun Şeyiyyeti ve Mahiyetlerin Yaratılmışlığı Problemi‛, yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Mâtürîdî, Kitâbü’t-tevhîd, trc. Bekir Topaloğlu, İstanbul: İSAM, 2013.
• Nîsabûrî, Ebu'l-Kâsım, el-Ğunye fi’l-kelâm, haz. Mustafa Hasaneyn Abdülhâdî, Kahire: Darü’s-Selâm, 2010.
• Râzî, Fahreddin, Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l- ulemâ, takd. Taha Abdürraûf Sa’d, Kâhire: Mektebetü’l-Külliyâti’l- Ezheriyye, ts.
• Şehristânî, Nihâyetü’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm, nşr. Alfred Gillaume, Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Şeyh Müfid, Evâilü'l-makâlât ve't-taᶜlikât aleyhâ, thk. İbrâhim el-Ensârî, Beyrut: Dârü'l-Müfîd, 1993.
• Yavuz, Yusuf Şevki, ‚Heyûlâ‛ TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVII, 356-357.