“BEYÂNU ESRÂRİ'L-HİLÂFETİ'L-İNSÂNİYYE VE'S-SALTANATİ'L-MA‘NEVİYYE” İSİMLİ RİSALESİ BAĞLAMINDA TAŞKÖPRÎZÂDE’DE İNSAN ALGISI

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 3, 643 - 677, 31.12.2017

Hacer Şahinalp

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.351327

Öz

Öz (120-150 kelime) ve yukarıdaki kutucuğa anahtar kelimeler (5-7 kelime)

İngilizce öz ve anahtar kelimeler de aynı sınırlar çerçevesinde yazılmalıdır.

Bu makalede, Osmanlı’nın zirve dönemi
âlimlerinden olan Taşköprîzâde’nin, insanı ahlâkî yönüyle merkeze alan bir
risalesini analiz ve sentez yöntemiyle incelemeye çalıştık. Risale, insanın
irâdî eylemlerinin toplamından oluşan, ahlâk, ev idaresi ve siyaset şeklinde üç
temel ayağı bulunan amelî hikmeti, İslam kanunu üzere incelemektedir. İnsanın
özgür olmakla beraber sorumlu olan yönetici kimliğinin ön plana çıktığı
risalede bazı konularda sorgulayıcı, bazı konularda da aşırı kaderci tutumun
izleri rahatlıkla görülebilir. Kişinin hem iç dünyasında hem de çevresinde
denge ve düzeni sağlayabilmesi kuvvetli bir sorumluluk bilincine bağlanmıştır.
Müellifin devraldığı bilgi birikimini harmanlayarak aktarmadaki başarısı ve
eklektik kişiliği bizlere, döneminin insan algısı hakkında derli toplu bilgiler
sunmuştur. 

Anahtar Kelimeler

İnsan, halife, faziletler, reziletler, özgürlük, sorumluluk

HUMAN PERCEPTION AT TASKOPRIZADE WITHIN THE CONTEXT OF HIS TREATISE NAMED ‚BEYANU ESRARI'L- HILAFETI'L-INSANIYYE VE'S-SALTANATI'L-MA‘NEVIYYE‛

Öz

Taşköprizade is one of the scholars of the peak period of the Ottoman Empire.In this article, we will examine how he discusses the moral aspects of the human in a treatise with the aid of respective methods of analysis and synthesis. His treatise illustrates the practical wisdom which depends on the themes like morals, housekeeping and politics under the purview of Islamic law. In the treatise reveals free identity of a human being and administrator of such affairs as well. It can be easily comprehended the marks of questioning and an overly fatalistic attitude. Maintaining order and balance both in person's inner world and environment has been linked with strong responsibility. The author's success in the transfer of the knowledge that he combined and his eclectic personality provide us comprehensive information about the human perceptions of his time-period.

Anahtar Kelimeler

Human, virtue, disgrace, freedom, responsibility, moral

Kaynakça

• 1.Altun, Hilmi Kemal. “Osmanlı Müelliflerince Yazılan Kazâ-Kader Risâleleri ve Taşköprîzâde’in Risâle fi’l-Kazâ ve’l-Kader Adlı Eseri”. Y.L.T., Marmara Üniversitesi, 2010. Apaydın,Yunus. “İlimler Tasnifi ve Taşköprülü-zâde”. Taşköprülü Zâde Ahmet Efendi, ed. Ahmet Hulusi Köker, 11-23. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1989. Arıcı, Müstakim. İnsan ve Toplum Taşköprîzâde’nin Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi, Ankara: Nobel Yayınları, 2016. Arpaguş, Hatice K.. “Yaratılış İtibariyle Kadına Bakış”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, ed. Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Ömer Kara, Muhammed Abay, Necmettin Gökkır, 587-606. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2010. Aslan, Şebnem, Mustafa Karabacak ve Osman Z. Çiftçi. “İslam’ın Liderliğe ve Kadın Liderliğe Bakışı: Benazir Bhutto Otobiyografisinin Doküman İncelemesi”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19, sy. 1 (Konya 2016): 1-29. Aydın, Mehmet Akif. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 86-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. Birinci, Züleyha. “ ‘Nefs-i vâhide’ İfadesinden Hareketle Kadının Yaratılışı Hakkında Bir Değerlendirme”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 47, sy. 47 (2014): 151-164. Bozkurt, Ömer. “Etiğin Fizyonomik Temellerine Bir Giriş”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 5, sy. 2 (2015): 27-46. el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr İbn Kayyım. Ahkâmu Ehli’z-Zimme, thk. Subhî es-Sâlih. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1085. Damar, Ünal. “Mevlânâ’nın Divan-ı Kebir’inde Geçen Hadislerin Tahriç ve Değerlendirilmesi”. Y.L.T., Süleyman Demirel Üniversitesi, 2001. Durmuş, Ziya. “Kadınlarla İlgili Müttefakun Aleyh Hadislerin Kur’an’a Aykırılığı İddiasının Değerlendirilmesi”. Y.L.T., Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2016. Düğer, Selçuk. “Batılı Kadın Seyyahlar İmgeleminde Osmanlı Kadını”. KOSBED 29 (2015): 71-90. el-Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed, Ârâu Ehli’l-Medineti’l-Fâdıla, nşr. Albert N. Nader. Beyrut: yy., 1991. Fayda, Mustafa. “eş-Şürûtü’l-Ömeriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. ------- Hz. Ömer Zamanında Gayr-ı Müslimler. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006. ------- “Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 44-51. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. el-Gazzâlî, Zeynü’d-Dîn Ebû Hamîd Muhammed. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn, thk. Bedevî Tabâne. Endonezya: Kuryâte Fûtrâ, tsz. ------- Bidâyetu’l-Hidâye, Hidâyet Rehberi, hzr. Veysel Akkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003. ------- Kimyâ-yı Saâdet, trc. A. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, tsz. ------- Kimyâ-yı Saâdet, trc. Ali Arslan, yy.: Merve Basım Yayın, tsz. ------- Meâricu’l-Kuds, Hakikat Bilgisine Yükseliş, trc. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yaynları, 2010. Gökbilgin, M. Tayyib. “Taşköprü-zâde ve İlmî Görüşleri”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 6, sy. 1-2 (İstanbul 1975): 127-38. Görmez, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Bir Din Tanımı –Bir Hadisin Semantik Tahlili-” Diyanet İlmi Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav,) Özel Sayı (2003): 331-38. Harman, Ömer Faruk. “Havvâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 542-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Hökelekli, Hayati. “Şahsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 297-298. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. İbn Sa' d, Ebu Abdillah Muhammed. Kitâbu’t-Tabakâtu'l-Kubrâ, thk. Ali Muhammed Umer. 2. Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2012. Kavuncu, Muallâ. “Osmanlılarda Aile ve Kadın”. Dinî Araştırmalar 2, sy. (1999): 143-68. Kutluer, İlhan. “Fârâbî’den Taşköprîzâde’ye: Uygarlık, Din ve Bilim”. Akademik Araştırmalar Dergisi 2, sy. 4-5 (2000): 13-30. Öztürk, Levent. Asr-ı Saadet’ten Haçlı Seferlerine Kadar İslâm Toplumunda Hıristiyanlar. İstanbul: İz Yayıncılık, İstanbul 1998. Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’an, trc. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999. Topuz, Fatma Aliye. Osmanlı’da Kadın. İstanbul: Bizim Kitaplar Yayınevi, 2009. Şahinalp, Hacer. “Taşköprülüzâde”. Türk İslâm Düşüncesi Tarihi, ed. Ömer Bozkurt, 475-94. Ankara: Divan Kitap, 2014. Taşköprîzâde. Ebu’l-Hayr İsâmuddîn Ahmed b. Mustafa b. Halil. Risâle fî Beyâni Esrâri’l-Hilâfeti’l-İnsâniyye ve’s-Saltanati’l-Ma’neviyye. Nuruosmaniye, 04902-005: 28b-46a. Süleymaniye Kütüphanesi. ------- Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-‘Ulûm. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405/1985. ------- Şerhu Ahlâki’l-Adudiyye, Beyazıd Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, nr. 1940. ------- Risâle fi’l-Kazâ ve’l-Kader, Konya, Yusuf Ağa Ktp., nr. 346/8, vr. 97-117, 960/1560. ------- el-Me’âlim fî İlmi’l-Kelâm, thk. Ahmet Süruri, Taşköprîzâde’nin el-Me’âlim’i ve Kelâmî Görüşleri. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2011. ------- Risâletü’ş-Şifâ li Edvâi’l-Vebâ. Kahire: Matbaatu’l-Vehbiyye, 1292/1875. Topuz, Fatma Aliye. Osmanlı’da Kadın. İstanbul: Bizim Kitaplar Yayınevi, 2009. Tritton, A. S.. The Caliphs and Their Non-Muslim Subjects A Critical Study of the Covenant of ‘Umar. London: Oxford University Press, 1930. et-Turtûşî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Velîd el-Fihriyyi. Sirâcu’l-Mülûk. thk. Muhammed Fethî Ebû Bekr. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyyetu’l-Lubnâniyye, 1994. ------- Sirâcu’l-Mülûk Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair, haz. Said Aykut, İstanbul: İnsan Yayınları, 1995. Uludağ, Süleyman. “Firâset”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 116-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. Uğur, Ali. “Taşköprîzâde Ahmed İsâmeddin Ebu’l-Hayr Efendi Hayatı, Şahsiyeti ve İlmi Görüşleri”. Doçentlik tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 1980. Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşköprizâde Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 151-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.