Fanatizm Olgusu ve Dinî Kült Yapılarda Eleştirisizliğin Eleştirisi

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 2, 404 - 432, 31.12.2018

Hüseyin Maraz

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.464870

Öz

Öz (150-250 kelime) ve yukarıdaki kutucuğa anahtar kelimeler (5-7 kelime)

İngilizce öz ve anahtar kelimeler de aynı sınırlar çerçevesinde yazılmalıdır.

Öz

 

Fanatiklik, doğru düşünceyi,
sorgulamayı, eleştiriyi, hoşgörü ve hürriyeti sınırlandıran bir eğilimdir.
İtiraz etmeyen, eleştiri ve fikri münakaşaya dayanma gücü olmayan ve telkin
edileni koşulsuz kabule odaklanan bir oluşumun, doğruyu yanlıştan ayırt edebilme
ve kendisine iletilen bilgiden şüphe duyma yetisi kaybolmuştur. Dini bir
örgütlenme biçiminde mutlak itaat iman ile eşitlenmiş ise irade ve eylemlerin
tek bir iradenin kontrolü altına girmesi de kaçınılmazdır. Bu sebeple düşünüp
algılama yetisinden yoksun kült yapılar için sadece kesin gerçekler ve katî
yanlışların olduğu malumdur. Kendi ideolojisini mutlak hakikat kabul eden buna
karşın diğerini ötekileştirerek fikirlerine doğruluk payı vermeyen, tahammül de
edemeyen bir oluşumun ahlakî ve erdemli bir toplum oluşturması zordur. Oysa bir
bilgi, doğru bir şekilde seçilir, sorgulanır, değerlendirilir ve düşünceye
dönüşürse yargılama gücü yüksek makul bireylerden oluşan bir toplum inşa
edilebilir. Nitekim insanoğlu, ahlakî ve düşünsel gelişimini sürdürdüğü sürece tevhit
akidesi, fikrî ve kalbî tahriften korunacak ve daha da fazla evrensel bir
kabule yatkın hale gelecektir. Bugün İslam dünyasında şahit olunan bozuk itikâdî
düşüncelerin ortak karakterinin ise dinin asıllarını bilmeme, başkalarını
kölece taklit, aklı uyuşturma ve hakikatin tekelciliğini yapma olduğu
aşikârdır. Bu itibarla makalemizde, bireyin düşünsel gelişimini engelleyen
fanatizm olgusunu ve eleştiri yeteneğinden yoksun kült yapıların ne denli
tahrif edici bir güç olduğunu irdelemeye çalışacağız.

 

Anahtar Kelimeler: Fanatizm, Kült, Örgütlenme,
Eleştiri, Düşünce, Dinî.

 

Fanaticism Fact and Criticism on
Being without Criticism in Religious Cult Structures

                Abstract

Fanaticism is an inclination that limits correct
thought, questioning, criticism, tolerance and liberty. An entity, which
doesn’t object to, can’t bear criticism and mental arguments and focuses on
unconditional acceptance to what is commanded, has lost the ability to
distinguish right from wrong and be doubtful of the information transmitted.
Freedom and actions would be inevitably under control of single command if
absolute obedience in the form of a religious organization has been come up to
faith. For that reason, it is obvious that only certain facts and absolute
mistakes are available for cult structures devoid of the ability to think and
comprehend. It is difficult for an entity to create a moral and virtuous
society since it considers its ideology as absolute reality but it marginalizes
other one, doesn’t justify thoughts of the others and can’t tolerate them.
Whereas, a society consisting of logical individuals who have high level of
jurisdiction could be built if information is selected, investigated and
evaluated properly. Hence, oneness belief would be kept safe from intellectual
and spiritual manipulation and would become prone to a much more universal
acceptance as long as people maintained their moral and intellectual
development. Today, common characteristic of wrong thoughts of belief witnessed
in Islamic world is obviously being unfamiliar with fundamentals of the
religion, imitating other people like a slave, deadening the mind and
monopolizing the truth. In our article, in this respect, we will try to analyze
both fanaticism phenomenon that prevents intellectual development of the
individual and how a falsifying power is those cult structures deprived of
criticism skill.

Keywords: Fanaticism, Cult, Organization, Criticism, Thought,
Religious. 

Anahtar Kelimeler

Fanatizm, Kült, Örgütlenme, Eleştiri, Düşünce

Kaynakça

• Afşar, Timuçin. Felsefe Sözlüğü. Bulut Yayınları: İstanbul, 2004.Akbulut, Ahmet. Müslüman Kültürde Kur’an’a Yabancılaşma Süreci. Otto Yayınları: Ankara 2018.Akgül, Mehmet. Türkiye’de Din ve Değişim-Bir Erol Güngör Çözümlemesi. Ötüken Yayınları: İstanbul, 2002.Ammara, Muhammed. el-İslam beyne’t-tenvîr ve’t-tezvîr. Dâru’ş-Şurûk: Kahire, 2002.Arabacı, Fazlı. “İslam’da Dini Bilginin Toplumsal Bağlamı”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/5, 2004: 1-16.Arslan, Mustafa. “Kitle İletişim Araçları Medya ve Din İlişkisi Üzerine”. Birey ve Toplum Dergisi, 6/11, 2006: 1-22.Başçı, Vahdettin. “Bağnazlık Kavramı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/1, 2004: 163-170.Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları”. Usûl: İslâm Araştırmaları, Sayı: 7, 2007: 107-136.Câhız Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Kitâbu’l-hayevân. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: 1965.Câhız, Ebu Osman Amr b. El-Bahr, Tehzîbu’l-ahlak. tlk. Ebu Huzeyfe İbrahim b. Muhammed, Dâru’s-Sahabeti-lit-Turas: Tanta, 1989.Câhız, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Felsefetu’l-ciddi ve’l-hezl, şrh. ve tkd. Muhammed Ali ez-Zağbi, ys.: ts.Câhız, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Resâilu’l-Câhız. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Mektebetu'l-Hancî, 1979.Ceylan, Yasin. “Doğrular ve Şüphe”. Dört Öge Dergisi, 1/1, 2012: 159-161.Cüşemî, Hâkim Muhammed b. Kerrâme. er-Risâletü fî-Nasihati’l-Amme. thk. Cemal eş-Şami, ys.: 2016.Düzgün, Şaban Ali. Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar. Lotus Yayınları: Ankara, 2012,Emin, Ahmed. Duhâ’l-İslam. Mektebetü’n-Nehzati’l-Mısrıyye: Kahire 2001.Eva De Vitray-Meyerovitch. İslam’ın Güler Yüzü. Çev. Cemal Aydın, Şule Yayınları: İstanbul, 2005.Garaudy, Roger. Yaşayan İslam. Çev. Mehmet Bayraktar, Pınar Yayınları: İstanbul, 2006.Gusdorf, Georges, İnsan ve Tanrı. Çev. Zeki Özcan, Alfa Yayınları: İstanbul 2000.Güler, İlhami, “Kutsallık ve Dini Dogmaların Kutsallaştırılması” (I. Kur’an Sempozyumu Kitabı içerisinde). Ed. Mehmet Akif Ersin ve dğr., Bilgi Vakfı Yayınları: Ankara, 1994.Gündoğdu, Hakan. “Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 7/1, 2009: 57-74.Gürses, İbrahim. “Dogmatik Zihnin Bazı Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/1, 2001: 183-192.Hoffer, Erıc. The True Believer (Kesin İnançlılar). Çev. Erkıl Günur, Plato Film Yayınları: İstanbul 2007.Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. Çev. Süleyman Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları: Ankara, 1975.İbn Metteveyh, Ebu Muhammed Hasan b. Ahmed. Kitabu’l-mecmû-fi’l-muhît-bi’t-teklif. thk. Jan Peters, Beyrut: 1986.Kâdî Abdulcebbar, Ahmed el-Hamedânî el-Esedabâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman, Mısır: 1996.Kalyoncu, Hamdi. Liderlere Tapınma Psikolojisi. Marifet Yayınları: İstanbul, 2014.Kindî, Ebu Yusuf Yakub b. İshak. Resâilu’l-Kindi’l-felsefiyye. thk. Muhammed Abdulhâdî Ebu Rîde, Daru’l-Fikri’l-Arabî: Kahire, 1950.Kirman, M. Ali. “Beyin Yıkama Teorileri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, 2004: 107-132.Koç, Emel. “Gabriel Marcel’e Göre Fanatizm”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 22, 2010: 127-138.Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. Çev. Yunus Ender, Hayat Yayıncılık: İstanbul, 2009.Macit, Nadim. “Eylem-Değişim İlişkisi”. Dini Araştırmalar Dergisi, 1/2, 1998: 53-77.Macit, Nadim. Eylem Değişim İlişkisinin Teolojik Yorumu. Etüt Yayınları: Samsun, 2000.Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Kitabu’t-Tevhid. Ter. Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları: İstanbul, 2003.Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Tevilatu Ehli’s-Sünne. thk. Mücdî Basilium, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut, 2005.Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nuketü ve’l-uyûn. tlk. es-Seyyid Abdulmensur b. Abdurrahim Darul-Kutubi’l-İlmiyye: Beyrut, ts.Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. Teshilu’n-nazar ve ta’zilu’z-zafer. thk. Rıdvan es-Seyyid, Beyrut: 2012.Mehmet Bilgin ve dğr, “Dini Grupların Toplumsal Değişimdeki Etkilerinin İncelenmesi”(Dini Gruplar Siyaset ve Bürokrasi içerisinde). Ed. Kemal Ataman ve dğr. Emin Yayınları: Bursa 2017.Northbourne, Lord. Religion in the Modern World (Modern Dünyada Din). Çev. Şehabeddin Yalçın, İnsan Yayınları: İstanbul, 2003.Pessagno, J. Meric. “Maturidi’ye Göre Akıl ve Dini Tasdik”. Çev. İlhami Güler, (Özgürlükçü Teoloji Yazıları içerisinde), Ankara Okulu Yayınları: Ankara, 2011.Râğıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. ez-Zerîa ilâ-mekârimi’ş-şerîa (İslam’ın Ahlakî İlkeleri). Ter. Abdi Keskinsoy, Beşikçi Yayınevi: Trabzon 2003.Saliba, Cemil. el-Mu’cemu’l-felsefî. Dâru’l-Kütübi’l-Lübnani-Mektebetü’l-Medrese: Beyrut, 1982.Senûsî, Muhammed. İdaa’t fi’l-va’y. Dâru’l-Beşir: Kahire, 2015.Subaşı,Necdet.“DinYorgunluğu”.http://www.necdetsubasi.com/calisma/makale/251.Subhi, Ahmed Mahmud. Felsefetü’l-Ahlakiyye fi-fikri’l-islamî. Dâru’l-Mearif: Kahire 2006.Şebusterî, Muhammed Müçtehid. İman ve Özgürlük. Çev. Abuzer Dişkaya, Mana Yayınları: İstanbul, 2011.Tatar, Taner. “Gelenek ve Gelecek”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı: 26, 2000: 199-215.Toscano, Alberto. Fanaticism On The Uses of an Idea (Fanatizm Bir Fikrin Kullanımları Üzerine). Çev. Barış Özkul, Metis Yayınları: İstanbul, 2013.Uğurlu, Serdar. Gelenek ve Kimlik İlişkisi. Doktora Tezi: Sakarya Üniversitesi, 2010.Üsmendî, Alaeddin. Lübâbü’l-Kelam. thk. M. Sait Özervarlı. İsam Yayınları: İstanbul, 2005.Volkan, Vamık D. Körü Körüne İnanç. Asi Kitap: İstanbul, 2017.Yazır, Elmalılı Hamdi. Metâlib ve Mezâhib (Mukaddime). Eser Neşriyat: İstanbul, 1978.Yıldırım, Ergün. Türkiye’nin Modernleşmesi ve İslam. İnsan Yayınları: İstanbul, 1995.