TÜRKİYE’DE UYGULANAN DÖVİZ KURU SİSTEMLERİNİN DIŞ TİCARET İLE İLİŞKİSİ

Yıl 2011, Cilt: 3 Sayı: 5, 62 - 82, 28.12.2014

C. Erdem Hepaktan Serkan Çınar Özlem Dündar

Öz

Döviz kuru sistemi, bir ülkenin parasının gerçek değerinin belirlenmesinde önemli bir etken olmakla birlikte, ekonomiyi enflasyon, devalüasyon, faiz ve dış ticaret gibi birçok yönden etkilemektedir.Çalışmada, döviz kuru sistemleri ile dış ticaret ilişkisi araştırılmaktadır. Türkiye’de tarihsel süreç içerisinde, farklı döviz kuru sistemleri uygulanmakta, belirli dönemlerde, uygulanan döviz kuru sistemleri doğrultusunda, kur ayarlamaları yoluyla, dış ticaret dengesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Dış ticaret dengesini sağlamaya yönelik gerçekleştirilen bir devalüasyon, ihracatta kısa dönemli artış yaratmakta, izleyen dönemde ithalattaki artışın devam etmesi sonucu, dış ticaret açıkları tekrar artmaktadır. Bu durum, döviz kuru politikalarının tek başına dış ticaret dengesini sağlamada yeterli olmadığını göstermektedir.

Çalışmada, dış ticaret dengesinin sağlanmasında, kur politikasının, etkin bir politika aracı olarak kullanılıp, kullanılamayacağı konusunda net bir sonuca ulaşabilmek için, 1982:01-2011:07 dönemine ait aylık veriler kullanılarak, reel efektif döviz kurunun, dış ticaretin bileşenlerinden ihracat ve ithalat ile olan ilişkisi, Johansen eşbütünleşme ve Granger nedensellik testi ile analiz edilmektedir. Engle Granger nedensellik testi sonuçlarına göre; ihracat ve ithalatın, reel efektif döviz kuru üzerindeki etkisinin, reel efektif döviz kurunun ihracat ve ithalat üzerindeki etkisinden daha güçlü olduğu söylenebilmektedir. Ekonometrik analiz sonucunda ulaşılan sonuçlar da, döviz kuru politikalarının dış ticaret dengesini sağlamada etkin bir şekilde kullanılamayacağını destekler niteliktedir. Konuyla ilgili yerli ve yabancı, birçok çalışmada ulaşılan sonuçların, çalışmada ulaşılan sonuçlarla aynı yönde olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Döviz Kuru, Döviz Kuru Sistemleri, Dış Ticaret

Kaynakça

• Abeysinghe, Tilak; Yeok, Tan, L., (1998), “Exchange Rate Appreciation and Export Competitiveness: The Case of Singapure”, Applied Economics, Volume: 30, Number: 1, 51-55.
• Abuşoğlu, Ömer, (1990), Döviz Kuru Politikası ve İhracat Üzerine Etkisi 1980-1988 Dönemi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Yayınları, Ankara.
• Acharyya, Rajat, (1994), “Liberalized Exchange Rate Management System and Devaluation in India: Trade Balance Effect”, Journal of Economic Integration, Volume: 3, 534-542.
• Akbostancı, Elif, (2002), “Dynamics of the Trade Blance: The Turkish J Curve”, Economic Research Center, Middle East Technical University 6. International Conference in Economics, Ankara.
• Akdiş, Muhammed (2000), Global Finansal Sistem Finansal Krizler ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul.
• Arat, Kürşad, (2003), “Türkiye’de Optimum Döviz Kuru Rejimi Seçimi ve Döviz Kurlarından Fiyatlara Geçiş Etkisinin İncelenmesi”, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ankara, 37-44.
• Aristotelous, K., (2001), “Exchange rate volatility, Exchange rate regime, and Trade volume: Evidence from the UK-US export function (1989- 1999)” , Economic Letters 72, 87-89.
• Arize, A. C., (1997), “Conditional Exchange Rate Volatility and The Volume of Foreign Trade: Evidence from Seven Industrialized Countries”, Southern Economic Journal, 64, 235-254.
• Arize, A. C., (1996), “The İmpact Of Exchange-Rate Uncertainty On Export Growth: Evidence From Korean Data”, International Economic Journal, 10 (3), 49-60.
• Arize, A.C.; Malindretos, J.; Kasibhatla, K.M., (2003), “Does Exchange Rate Volitility on Export: The Case of Australia and New Zealand”, Journal of Economics and Finance, 2282-3, 43-56.
• Arize, A.C.; Osang, T.; Slottje, D. J., (2000), “Exchange-Rate Volatility And Foreign Trade: Evidence From Thirteen LDC’s”, Journal of Business and EconomicStatistics, 18 (1), 10-17.
• Arize, A.C., (1994), “Cointegration Test of a Long-run Relation Between The Real Effective Exchange Rate and The Trade Balance”, International Economic Journal, Vol: 8(3), 1-9.
• Arize, A.C., (1995), “The Effect of Exchange Rate Volatility on U.S. Exports: An Empiricial Investigation”, Southern Economic Journal, Vol: 62 (1), 34- 43.
• Asseery, A.; Peel, D.A. (1991); "The Effects of Exchange Rate Volatility on Exports," Economic Letters, 173-77.
• Aşıkoğlu, Yaman; Uçtum, Merih, (1992), “A Critical Evaluation on Pakistan’s Rate Policy in Turkey”, World Development, Vol: 20 (10), 1205- 1208.
• Backus, David, (1998), “The Japanese Trade Balance: Recent History and Future Perspect”, Japon and The World Economy, Vol: 10, 409-420.
• Bahmani-Oskooee, M.; Alse, J., (1994), “Short-Run Versus Long-Run Effects of Devaluation: Error-Correction Modeling and Cointegration”, Eastern Economic Journal, Vol:20 (4), 453-464.
• Barışık, Salih; Demircioğlu, Elmas, (2006), “Türkiye’de Döviz Kuru Rejimi, Konvertibilite, İhracat-İthalat İlişkisi (1980-2001)”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, 74-75.
• Berberoğlu, N.; Oktay, N., (1987), “A Statistical Analysis of The Relationship Between The Foreign Exchange Rates and The Direction of Exports: The Turkish Example”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, 135-142.
• Bhattacharya, R., (1997), “The Trade Balance and The Real Exchange Rate: Evidence from A Var For The United States”, The Journal of Economics, Vol: 23 (1), 59-71.
• Bügük, C.; Işık, M.; Dellal, İ.; Allen, A., (2003), “The Impact of Exchange Rate Variability on Agriculture Exports of Developing Countries: The Case of Turkey”, Journal of Innternational Food-Agribusiness Marketing, Vol: 13, 83-105.
• Choudry, T., (2005), “Exchange Rate Volatility and The United States Exports: Evidence from Canada and Japon”, Journal of The Japanese and International Economies, Vol: 19(1), 51-71.
• Chowdhury, A.R., (1993), “Does Exchange Rate Volatility Depress Trade Flows? Evidence From Error Correction Models”, Review of Economics and Statistic,Vol: 75, 700-706.
• DARNELL, A.C., (1994), “A Dictionary Of Econometrics”, Printed and Bound In Great Britain By Hartnolls Limited, Bodmin-Cornwall, England
• Demirel, Baki; Erdem, Cumhur, (2004), “Döviz Kurlarındaki Dalgalanmaların İhracata Etkileri: Türkiye Örneği”, İktisat-İşletme ve Finans Dergisi, 116-127.
• De Vita, Glauco; Abboot, Andrew, (2004), “The Impact of Exchange Rate Volatility on UK Export to EU Countries”, Scottish Journal of Political Economy, Vol: 51 (1), 62-81. DPT, Katılım Öncesi Ekonomik Program (2001), http://www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/2998/2001.pdf.
• Doğanlar, M., (2002), “Estimating The İmpact of Exchange Rate Volatility on Export: Evidence from Asian Countries” , Applied Economics Letters, Vol: 9, 859-863.
• Durusoy, Tanju, Ö.; Tokatlıoğlu, İbrahim, (1997), “Devalüasyon ve J Eğrisi”, Ekonomik Yaklaşım, Yıl: 8, Sayı: 24-25, 65-68.
• Egeli, Hüseyin, A., (1992), “Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde İhracatın Gelişimi ve İzlenen Politikaların Etkinlikleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, 115-121.
• Eken, Hasan, M., (2009), “Dünya’da Finans Krizi Türkiye’de Ekonomik http://www.finanskulup.org.tr/Assets/Makale/Hasan_Eken_Dunyada_Finans_ Krizi_Turkiyede_Ekonomik_Kriz.pdf. (Erişim Tarihi: 02.04.2009) Kriz”,
• Ertekin, Murat, (2008), “Döviz Kuru Rejimleri ve Türkiye’nin Dış Ticareti”, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/doviz 1.doc , (Erişim tarihi: 06.04.2008)
• Fountas, Stiliano; Bredin, Donal, (1998), “ Exchange Rate Volatility and Exports: The Case of Ireland”, Applied Economics Letters, Vol: 5, 301- 323.
• Gotur, P., (1985), “Effects of Exchange Rate Volatility on Trade”, IMF Staff Papers, 32, 475-512.
• Grier, Kevin, B.; Smallwood, Aaron, (2005), “Real Exchange Rate Uncertainty and Export Performance: Evidence from 18 Countries”, http://faculty-staff.ou.edu/S/aaron.Smallwood-1/rerTrade.v1.pdf.
• Gül, Ekrem; Ekinci, Aykut, (2006), “Türkiye’de Reel Döviz Kuru ile İhracat ve İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1990-2006”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 16, 165-190.
• Gürbüz, Hüseyin; Çekerol, Kamil, (2002), “Reel Döviz Kuru ile Dış Ticaret Haddi ve Bileşenleri Arasındaki Uzun Dönem İlişkisi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, 31-47.
• Hassan, Aynul, M.; Khan, Ashfaque, (1994), “Impact of Devaluation on Pakistan’s External Trade: An Econometric Approach”, The Pakistan Development Review, Vol: 33 (4), 1205-1217.
• Hassan, Kabir, M.; Tufte, David, R., (1998), “Exchange Rate Volatility and Aggregate Export Growth in Bangladesh”, Applied Economics, Vol: 30 (2), 187-193.
• Hooper, Peter; Kohlhagen, Steven. W., (1978), “The Effect of Exchange Rate Uncertainty on The Prices and Volume of International Trade”, Journal of International Economics, Vol: 8, 483-511.
• İşgüden, Tamer; Akyüz, Müfit, (1990), Uluslararası İktisat, Evrim Kitabevi, İstanbul.
• Karagöz, Murat; Doğan, Çetin, (2005), “Döviz Kuru Dış Ticaret İlişkisi: Türkiye Örneği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, 219-228.
• Kenen, Peter, B.; Rodrik, Dani, (1986), “Measuring and Analyzing The effect of Short-Term Volalitiy on Real Exchange Rate”, Review of Economics and Statistics, 311-315.
• Klein, Michael, W., (1990), Sectoral Effects of Exchange Rate Volatility on U.S. Exports, Journal of International Money and Finance,Vol: 9, 299-308.
• Koray, Faik; Lastrapes, William, D., (1989), “Real Exchange Rate Volatility and U.S. Bilateral Trade: A Var Approach”, Review of Economics and Statistics, Vol: 24, 708-712.
• Korener, K.; Lastrapes, W., (1993), “ The Impact of Exchange Rate Volatility on International Trade: Reduce from Estimates USİNG The GARCH-in-mean Model”, Journal of International Money and Finance, Vol: 12 (3), 298-318.
• Kulkarni, Kishore, G., (1996), “ The J-Curve Hypothesis and Currency Devaluation: Cases of Egypt and Ghana”, Journal of Applied Business Research, Vol: 12 (2), 1-8.
• Lin, Chi.A., (1997), “The Trade Balance and The Real Exchange Rate: The U.S. Evidence From 1973:03-1994:09”, Applied Economics Letters, Vol: 4, 517-520.
• Mckenzie, M.D.; Brooks, R.D., (1997), “The İmpact of Exchange Rate Volatility on German-U.S. Trade Flows”, Journal of International Financial Markets Institutions and Money, Vol:7(1), 73-87.
• Özbay, Pınar, (1999), “The Effect of Exchange Rate Uncertainty on Exports A Case Study for Turkey”, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tartışma Tebliğleri, Ankara.
• Öztürk, Hüseyin, (1998), “Cumhuriyetimizin 75’inci Yılında Ülkemizde Uygulanan İthalat Politikalarına Genel Bir Bakış”, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Dış Ticaret Dergisi, Özel Sayı, (http://www.dtm.gov.tr).
• Öztürk, İlhan; Acaravcı, Ali, (2003), “Döviz Kurundaki Değişkenliğin Türkiye İhracatı Üzerine Etkisi: Ampirik bir Çalışma”, Review of Social, Economic and Business Studies, Vol: 2, 197-206.
• Parasız, İlker, (2004), Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
• Pozo, S., (1992), “Conditional Exchange-Rate Volatility and The Volume of İnternational Trade: Evidence From The Early 1900’s.”, Review of Economics andStatistics, Vol: 74 (2), 325-329.
• Rose, Andrew, K., (1991), “The Role of Exchange Rates in A Popular Model of International Trade”, Journal of International Economics, Vol: 30 (3-4), 298- 320.
• Rose, Andrew. K.; Yellen, Janet. L. (1989), “Is There a J-Curve?”, Journal of Monetary Economics, Vol: 24, 53-68.
• Saatçioğlu, Cem; Karaca, Orhan, (2004), “Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracata Etkisi: Türkiye Örneği”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Vol: 5 (2), 183- 195.
• Siregar, Reza; Rajan, Ramkishen, S., (2004), “Impact of Exchange Rate Volatility on Indonesia’s Trade Performance in the 1990’s”, Journal of The Japanese and International Economies, Vol: 18 (2), 218-240.
• Sivri, Uğur; Usta, Can, (2001), “Reel Döviz Kuru, İhracat ve İthalat Arasındaki İlişki”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 4, 1-9.
• Sukar, Abdul, H.; Hassan, Seid, (2001), “U.S. Exports and Time Varying Volatility of Real Exchange Rate”, Global Finance Journal, Vol: 12 (1), 109-119.
• TCMB, http://www.tcmb.gov.tr, Türkiye’deki Ekonomik Gelişmeler ve Para Politikası ve Mali Piyasalar, Yıllık Raporlar (1996-1998), Ankara.
• Terzi, Harun; Zengin Ahmet, (1999), “Kur Politikasının Dış Ticaret Dengesini Sağlamada Etkinliği: Türkiye Uygulaması”, Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 10, Sayı: 33, 48- 65.
• Ulusoy, A.; Zengin, A., (1995), “Türkiye’de Uygulanan Kur Politikalarının İhracat Açısından Değerlendirilmesi: 1970-1992”, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, 267-278.
• Ural, Mert, (2008), “Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri”, http://www.deu.edu.tr/userweb/dilek.seymen/dosyalar/MERT%20URAL.pdf. (Erişim tarihi: 10.06.2008)
• Usta Can, Uğur Sivri; (2003); “Reel Döviz Kuru, İhracat ve İthalat Arasındaki İlişki,” ,http//iktisat.uludag.edu.tr/dergi/11/16-ugur/16-ugur.htm. 22.11.2003.
• Wilson, P., (2001), “Exchange Rates and The Trade Balance For Dynamic Asian Economies: Does The J-Curve Exist for Singapore, Malaysia, and Korea”, Open Economic Review, Vol: 12 (4), 389-413.
• Wilson, Peter; Tat, Kua, C., (2001), “Exchange Rates and The Trade Balance: The Case of Singapur 1970 to 1996”, Journal of Asian Economics, Vol: 12 (47), 47-63.
• Yamak, Rahmi; Korkmaz Abdurrahman, (2005), “Reel Döviz Kuru ve Dış Ticaret Dengesi İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, Sayı: 2, 11-29.
• Yıldırım, Oğuz, (2003), Kura Dayalı İstikrar Politikalarının Etkinliği 1990-2000 Türkiye Örneği, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları No: 770, Eskişehir.
• Yuan,Yan, Awokuse, Titus, O., (2003), “Exchange Rate Volatility and U.S. Poultry Exports: Evidence From Panel Data”, Selected Paper for Annual Meetings of The American Agricultural Economics Association (AAEA), Kanada.
• Zengin, Ahmet, (2000), “Reel Döviz Kuru Hareketleri ve Dış Ticaret Hadleri”, Devlet İstatistik Enstitüsü İstatistik Araştırma Sempozyumu, Ankara, 401-409.
• Zengin, Ahmet; Terzi, Harun, (1995), “Türkiye’de Kur Politikası, İthalat, İhracat ve Dış Ticaret Dengesi İlişkisinin Ekonometrik Analizi”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11, 1-2, 247-266.