İslâm Hukukunda Faizin İlleti

Yıl 2018, Sayı: 31, 113 - 160, 30.06.2018

Alpaslan Alkış

Öz

İslâm Hukukçuları ilgili hadislerde
ifade edilen altı maldan hareketle, faizin hangi şartlarda gerçekleştiğini yani
faiz illetinin ne olması gerektiğini tesbit etmeye çalışmışlardır. Hadislerde
zikredilen altın ve gümüşten hareketle faiz illeti; Hanefîler ve Hanbelîlere
göre, “cinsle beraber tartılır olma”, Şâfiîler ve Mâlikilere göre, “para olma
özelliğinin hakim unsur olması”, bazı fakihlere göre de, “tam para olma özelliği
taşıması” dır. Hadislerde zikredilen buğday, arpa, hurma ve tuzdan hareketle
ise faiz illeti; Hanefîler ve Hanbelîlere göre, “cinsle beraber ölçülür olma”,
Şâfiîlere göre, “gıda olma”, Mâlikilere göre, “stoklanabilen gıda olma”
özelliği taşımasıdır. Bununla birlikte günümüzde “misli mal olma” veya “cins ve
sınıf birliği” şeklinde illetlerde ileri sürülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Faiz, İllet, Mal, Para, Tartı, Ölçü, Gıda, Mislî, Cins

ʿIlla (Cause) of Interest In Islamic Law

Öz

By taking
reference the words and the deeds of the prophet Muḥammad, the
Islamic lawyers and the academicians tried to determine the circumstances under
which interest occurs, in other words, they tried to define what is the ʿilla (cause) of interest. Moving from gold and silver
mentioned in the ḥadīth, ʿilla of interest has the characteristics of “being weighed
with a kind” according to the Ḥanafīs and Ḥanbalīs, “having
the characteristics of money as the dominant element” according to the Shāfiʿīs and Mālikīs, and “being characterized as only
money” according to some jurists. Moving from wheat, barley, palm and salt
mentioned in the ḥadīth mentioned in the ḥadīth, ʿilla of interest has the characteristics of” “being
weighed with a kind” according to the Ḥanafīs and Ḥanbalīs, “being
food” according to the Shāfiʿīs and “being
food that can be stocked” according to the Mālikīs. Along with
those, ʿilla like “fold
goods” and “gender and class unity” have been proposed at the present time.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, interest, ʿilla, goods, money, weight, scale, food, fungible, kind

Kaynakça

• Bayındır, Abdülaziz. Ticaret ve Faiz. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2016.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir. Futûhu’l-Buldan. Beyrut: Mü-essesetü’l-Maârif Yayınları, 1987.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Ka-musu. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Bilmen Ya-yınevi, 1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-Sahîh. İstan-bul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdris. Keşşâfü’l-Gınâ’ an Metnü’l-Iğnâ’. Beyrut: Alemü’l-Kütüp Yayınları, 1983.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazan. Muhâdarât fi'l-Fıkhi'l-Mükârin. Şam: Darü'l-Fikir Yayınları, 1981.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü'l-Kur'ân. Beyrut: Daru'l-Kitâbi'l-Arabî Yayınları, 1986.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Füsûl fi'l-Usûl. Thk. Saîdullah Kâdî. Lahor-Pakistan: Mektebetü'l-İlmiyye Ya-yınları, 1981.
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri 1. İstanbul: Seha Neşriyat, 1994.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular II. Samsun: Etüt Yayınları, 2015.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî es-Semerkandî. Sünen-i Dârimî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîhi Müslim Tercümesi. İstanbul: Sönmez Yayınları, 1983.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Döndüren, Hamdi. “İslâm'da Para, Kredi Ve Enflasyon İlişkileri”, Para Faiz ve İslâm, İstanbul: İlmi Neşriyat, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebu Şehbe, Muhammed b. Muhammed. Hulûlün Li Müşkileti’r-Riba. Kahire: Mektebetü’s-Sünne Yayınları, 1989.
• Ebu Zehrâ, Muhammed. Buhûs fi’r-Riba. Kahire: Daru’l-Fikr Ya-yınları, ts.
• Erkal, Mehmet. “Madeni Para Banknot ve Kağıt Para Mübadele-sinde Faiz”. Para Faiz Ve İslâm. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1987.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.
• Hamûd, Sâmî Hasan Ahmed. Tadvîru'l-A'mâli'l-Masrifiyye bimâ Yettefiku ve'ş-Şerîatü'l-İslâmiyye. Kahire: Matbaatü'ş-Şark Yayınları, 1982.
• Haraşî, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah Ali el-Haraşî. Hâşiye alâ Muhtasari Seydî Halîl. Beyrut: Dâru's-Sadr Ya-yınları, ts.
• Hasenî, Ahmed Hasan Ahmed. Tedavvürü'n-Nükûd fi Dav’i'ş-Şerîati'l-İslâmî. Doktora Tezi. Ümmül Kura Ünv. Şeriat Fak. İslâm İktisadı Böl., 1. Baskı, Cidde: Daru'l-Medenî Yayınları, 1989.
• Hınn, Mustafa Sait. İslâm Hukukunda Yöntem Tartışmaları. Trc. Halit Ünsal. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1993.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü'l- Muhtâr ale'd-Dürri'l-Muhtâr Haşiyetü İbn Âbidîn. II. Baskı, Beyrut: Daru'l-Hayai't-Turâsi'l-Arabî Yayınları, 1987.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslâm Hukuk Felsefesi, Trc. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan. 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmet b. Said. el-Muhallâ bi'l-Âsâr. Beyrut: Daru'l-Fikir Yayınları, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddîn Muhammed Abdülvâhid el-Ma'rûf. Fethu'l-Kadîr. Beyrut: Dâru's-Sadr Yayınları, 1316h.
• İbn Kayyım, Şemsuddin Ebi Abdullah Muhammed b. Ebi Bekir el-Cevziyye. İ'lâmü'l-Muvakkıîn an Rabi’l-Âlemîn. Ezher-Kahire: Ezher Fakültesi Kütüphanesi, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmet. el-Muğnî, Bey-rut: Dâru'l-Fikir Yayınları, 1985.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvınî. Sünen-i İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Da-ru’s-Sadr Yayınları, 1990.
• İbn Müflih, Muhammed b. Abdullah b. Muhammed. el-Mübdi’ fî Şerhi’l-Muğnî’. Şam: Mektebetü’l-İslâmî Yayınları, 1974.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. III. Baskı, Beyrut: Marifet Yayınları, 1993.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmet. Bidâyetü'l-Müctehid ve Nihayetü'l-Muktesıd. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1985.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmet. Mukaddimât İbn Rüşd. (el-Müdevvenetü'l-Kübra ile birlikte) Beyrut: Daru'l-Fikir Yayınları, ts.
• İbn Teymiyye, Ahmet. Mecmu'u Fetâvâ. Riyad: Dâru Âlimu'l- Kü-tüp Yayınları, 1991.
• Kahveci, Nuri. Mukayeseli İslam Borçlar Hukuku, İstanbul: Hikme-tevi, 2015.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Alauddîn Ebû Bekir b. Mes'ûd. Kitabu Bedâiu's-Sanâî Tertîbü'ş-Şerâî. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî Yayınları, 1974.
• Kelebek, Mustafa. İslam Borçlar Hukuku ve Ebu Yusuf’un Öncelik-leri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Koca, Ferhat. “İstidlâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensari. el-Câmi' li Ahkami'l-Kur’ân. 2. Baskı, Beyrut: Daru'l-Marifet Yayınları, 1972.
• Mâverdî, Ebu Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-Kebîr. Tahkîk. Ali Muhammed Ma’ûz-Adil Ahmet Abdülmevcut, 1. Baskı, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye Yayınları, 1994.
• Mecelle, Hazırlayan Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Mecelletü Mecmai'l-Fıkhi'l-İslâmî. 3. Cilt, 3. Oturum, Cidde: 1987.
• Merginânî, Ebu'l-Hasan Ali b. Ebu Bekir. el-Hidaye. (Fethu'l-Kadir ile Beraber) Beyrut: Daru's-Sadr Yayınları, h1316.
• Metruk, Ömer b. Abdülaziz. er-Riba ve’l-Muamelât el-Masrafiyye. Riyad: Dâru’l-Asıme Yayınları, h1414.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-Ta'lîli'l-Muhtâr. İstanbul: Pamuk Yayınları, 1989.
• Miras, Kâmil. Sahîhi Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. V. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 1980.
• Mısrî, Refik Yunus. el-Camiu fi Usuli'r-Riba. 1. Baskı, Beyrut: Da-ru'l-Kalem, 1991.
• Müslim, Ebu'l-Huseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. İs-tanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr. Sünen-i Nesâî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Muhyiddin b. Şeref. Kitabu'l-Mecmu' Şerhu'l-Mühezzeb. Cidde: Mektebetü'l-İrşad Yayınları, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Muhyiddin b. Şeref. Ravdatü't-Tâlibîn. Bey-rut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1992.
• Osmânî, Muhammed Takî. Ahkâmü Evrâki’n-Nükûd ve’l-Umlât. Cidde: Mecmai'l-Fıkhi'l-İslâmî, 1987.
• Özcan, Abdullah. el-Ecel fî Akdi'l-Bey’. Doktora Tezi. Mekke: Üm-mü’l-Kurâ Üniversitesi, 1989.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özsoy, İsmail. Faiz ve Problemleri. İzmir: Nil Yayınları, 1993.
• Özsoy, İsmail. “Fıkıh Doktrininde Para ve Faiz”, Fıkhi Açıdan Fi-nans ve Altın İşlemleri -Tebliğ ve Müzakereler- Tartışmalı İl-mi Toplantı. Konya: Ensar Neşriyat, 27-28 Nisan 2012.
• Paçacı, İbrahim. “Altın-Para-Faiz İlişkileri ve Altının Vadeli Satışı”, Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri -Tebliğ ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı. Konya: Ensar Neşriyat, 27-28 Nisan 2012.
• Schacht, Joseph. “Faiz”, İslâm Ansiklopedisi. İstanbul Ünv. Edb. Fak. Heyet Tercüme, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
• Sahnûn, Abdisselam b. Said. el-Müdevvenetü'l-Kübrâ. Beyrut: Da-ru'l-Fikir Yayınları, ts.
• Senhûrî, Abdurrezzak. Masâdiru'l-Hakk fi'l-Fıkhi'l-İslâmî. Beyrut: Muhammed Daye Yayınları, 1954.
• Serahsî, Ebu Bekir Muhammed b. Ebi Sehl. Kitabu'l-Mebsut. İs-tanbul: Çağrı Yayınları, 1983.
• Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Daru'l-Fikir Yayınları, 1990.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü'l-Evtâr Şerhu Münteka'l-Ehbâr min Ahadîsi Seyyidi'l-Ehyâr. Mısır: Musta-fa Babü'l-Halebî Yayınları, ts.
• Şirbînî, Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Mağrifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Fikir Yayınları, ts.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünen-i Tirmîzî, İs-tanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Uludağ, Süleyman. İslâmda Faiz Meselesine Yeni Bir Bakış. I.Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları, 1988.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. Trc. İsmail Kara-çam-Emin ışık-N. Bolelli-A. Yücel. İstanbul: Azim Dağıtım Yayınları, 1992.
• Zeylaî, Abdullah b. Yusuf. Nasbu’r-Râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. Kahi-re: y.y., h1357.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletühü. Dimeşk: Daru’l-Fikr Yayınları, 1985.