“DELÎLÜ’T-TEFÂSÎR” ADLI RİSÂLENİN TANITIMI VE TEFSİR USÛLÜ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 37 - 47, 30.06.2018

Burhan Çonkor

Öz

Bugüne kadar
tefsir usûlüne dair birçok eser telif edilmiştir. Bu eserlerden biri de
Osmanlıların son dönemlerinde Bursalı Mehmed Tahir tarafından kaleme alınan Delîlü’t-Tefâsîr
adlı risâledir. Kumandanlık ve milletvekilliği görevlerinde bulunmuş
olmasına rağmen yazdığı eserleriyle ön plana çıkan müellif, daha çok biyografi
türündeki kitap ve risâleleriyle tanınmıştır. Bursalı Mehmed Tâhir’in çalışma
konumuz olan Delîlü’t-Tefâsîr adlı risâlesi, tefsir usûlüne dair bir el kitabı niteliği taşımaktadır.
Klasik tefsir usûlü eserlerinden oldukça farklı bir üslup ve içeriğe sahip olan
bu risâlede; tefsir ilminin tarifi, gayesi ve tasnifinden, Kur’ân-ı Kerîm’in
isimleri ve Kur’ân ilimlerinin taksiminden, Kur’ân-ı Kerîm’in harf, kelime,
âyet ve sûre sayılarından, sûrelerin mushaf ve nüzûl tertibine dair
inceliklerden, müfessirlerin tabakalarından bahsedilmekte; Kur’ân’ın
muhtevasına ait bazı özel çıkarımlara yer verilmektedir. Risâlede, o döneme
kadar yapılan tefsir çalışmalarının bibliyografik bir listesi ile Kur’ân-ı
Kerîm için tertiplenen bazı lugatlara da yer verilmektedir. Risâlenin sonunda
ise Kadı
Iyâz’ın Kur’ân surelerinin isimlerini zikrettiği Arapça hutbesi ve
Endülüslü Şair İbn Câbir’in yazdığı Arapça kasidesi yer almaktadır. Eser, Kur’ân’a
dair birçok özelliği ortaya koymanın yanında, konuyla ilgilenenlere farklı bir
bakış açısı da sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bursalı Mehmed Tahir, Kur’ân, Müfessir, Tefsîr

Kaynakça

• Abay, Muhammed (1999), “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir İle İlgili Eserler Bibliyografyası”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, Yıl 4, İstanbul, s. 249-303.
• Akpınar, Ali (2009), “Kur’ân Surelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1, s. 7-8.
• Akün, Ömer Faruk (1992), “Bursalı Mehmed Tâhir”, DİA, İstanbul, VI, 452-456.
• Aydar, Hidayet (2000), “Osmanlılarda Tefsir Çalışmaları”, Yeni Türkiye Dergisi, Osmanlı Özel Sayısı III, Düşünce ve Bilim, yıl 6, sayı 33, Ankara, s. 535-550.
• Bursalı, Mehmed Tahir (1318), Delîlü’t-tefâsîr- İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dâir Ma’lûmât-ı İcmâliyye, Yazma, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Yazma Eserler Bölümü İstanbul.
• Bursalı, Mehmed Tahir (1324), Delîlü’t-tefâsîr- İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dâir Ma’lûmât-ı İcmâliyye, Hilâl Matbaası, İstanbul.
• Bursalı, Mehmed Tahir (1325), Delîlü’t-tefâsîr- İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dâir Ma’lûmât-ı İcmâliyye, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul.
• Ceyhan, Âdem (2010), “Biyografi ve Bibliyografya Âlimi Bursalı Mehmed Tâhir Bey’in Eserleri”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/2, s. 1-3.
• Heyet -Hayreddin Karaman ve Diğerleri, (2007), Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, I-V, D.İ.B. yay, Ankara.
• Heyet -Hayreddin Karaman ve Diğerleri, (2014), Kur’ân Yolu Meali, D.İ.B. yay, Ankara.
• Kandemir, M. Yaşar (2001), ‘Kadî Iyâz’, DİA, İstanbul, XXIV, 117.
• Kılıç, Hulusi (1999), ‘İbn Câbir’, DİA, İstanbul, XIX, 384.
• Kozan, Ali- Cakırbaş, Ali (2013), “Bir Osmanlı Aydını Bursalı Mehmed Tahir Bey’in Menakıb-ı Harb Risalesi,” Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, sy. 9, s. 44-47.
• Sapanca, Cüneyt (2007), Osmanlılarda Tefsir Usûlü Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrrahman (1974), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut. Zerkânî, Muhammed Abdülazîm (1372), Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, y.y, Mısır. Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullah (1957), el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.