KİTABA MEDHİYE: SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ VE ESÂMÎ-İ KÜTÜB KASİDESİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 62 - 85, 29.01.2018

Yusuf Babür

https://doi.org/10.20322/littera.368320

Cited By: 2

Öz

Ortaçağ
İslam dünyası ve milletleri, pozitif bilimlerde de beşerî bilimlerde de oldukça
ileri seviyede bulunuyordu. Beşerî bilimlerdeki ilerleme zamana bağlı olarak
devam etti; ancak pozitif bilimlerdeki ilerleme yavaşladı ve İslam devletleri,
bugün Batı diye tabir ettiğimiz milletlerin gerisinde kaldı. Görünen kadarıyla
çeşitli alanlarda gerilemenin temel sebepleri; kitaba verilen önemin azalması,
İslam devletlerinin bünyesinde olan kitap ve kütüphanelerin yağmalanması, ilme
ve kitaba önem vermeyen yöneticilerin işbaşına getirilmesidir. İslam devletleri
bünyesinde milyonlarca kitabı muhtevî kütüphanelerin kurulduğu, çeşitli
seyahatnamelerde ve tarih kaynaklarında bildirilmiştir. Ne acı ki devletler
yıkılıp yenisi kurulurken bu kütüphaneler ve kitapların çoğu yağmalanmış, imha
ya da ihmal edilmiştir.  Çalışmamızda,
Sünbülzâde Vehbî’nin kitap adlarına telmihte bulunduğu bir kasidesinden yola
çıkılarak İslam dünyasında kitap ve kütüphaneler hakkında özet bilgi
aktarılmıştır. Ardından da Vehbî’nin şiiri incelenmiş ve şiirde geçen elli
civarında kitap hakkında malumat verilmiştir. Adlarını bile çoğumuzun duymadığı
bu kitaplar, Osmanlı medreselerinde okutulan temel ders kitaplarıdır.  Muhtemeldir ki Sünbülzâde Vehbî de bu şiiri
yazarken adı geçen kitapların o dönemdeki genç nesiller tarafından bilinmesini
amaçlamıştı.  Yüzlerce yıllık eğitim
sistemini sırtlayan temel eserler unutulmasın istemişti. Biz de Vehbî gibi,
kültür birikimini aktarmak adına adı geçen kitapların bilinmesi gerektiğini düşünüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Sünbülzâde Vehbî, Medreselerde Okutulan Kitaplar, Esami, Kaside

Kaynakça

• Abacı, Harun (2006). Beydavi ve Nesefi’de İtizal Etkilerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Acer, Abdulrahman (Hzl.) (2014). Seyyid Şerif Cürcânî, Ta’rifat Tasavvuf Istılahları (Abdülaziz Mecdi Tolun Tercümesi). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Akbayar, Nuri (Hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî I-II-III. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akpınar, Cemil (1997). “Hanif İbrahim Efendi”. DİA C. 16. Ankara: TDV Yayınları. 39-42.
• Alpay, Selahaddin (Çev.) (1979). İmam Ahmed bin el-Bûnî, Şemsü’l-maârif. İstanbul: Sedef Yayınevi.
• Apaydın, H. Yunus (2005). “el-Muhalla”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 404-406.
• Argunşah, Mustafa (Hzl.) (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî. Ankara: TDK Yayınları.
• Arıcı, Müstakim (2013). “Gelenek Oluşturan Bir Felsefe Klasiği Olarak Hikmetü’l-‘Ayn ve Etkileri”. Ankara: Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu. 16-17 Kasım. 332-349.
• Aydüz, Salim (1997). “Lâle Devri’nde Yapılan İlmî Faaliyetler”. Divan 1997/1. SS. 143-170. http://www.divandergisi.com/downloadPDF.aspx?filename=26.pdf [erişim tarihi 10.10. 2017]
• Ayğan, Abdurrahim (2009). Dürer Kitabı Çerçevesinde Molla Hüsrev’in Fıkhi Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Aytekin, Arif (1991). “Babertî”. DİA C. 4. Ankara: TDV Yayınları. 377-378.
• Baktır, Mustafa (1995). “el-Eşbâh ve’n-nezâir”. DİA C. 11. Ankara: TDV Yayınları. 458-459.
• Balcı, Rüştü (Çev.) (2014). Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn I-V Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Banarlı, N. Sami (2004). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Başoğlu, Tuncay (2010). “Şifâü’l-galîl”, DİA C. 39. Ankara: TDV Yayınları. 140-141.
• Bayraktar, Mehmet (1999). “İbn Miskeveyh”, DİA C. 20. Ankara: TDV Yayınları. 201-207.
• Bebek, Adil (1998). “Hayâlî”. DİA C. 17. Ankara: TDV Yayınları. 3-5.
• Bedir, Murteza (2013). “Vikâyetü’r-rivâye”. DİA C. 41. Ankara: TDV Yayınları. 106-108.
• Benli, Mehmet Sami (2005). “Miftâhu’l-ulûm”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 20-21.
• Bilgin Azmi, M. Çiçekler (Hzl.) (2011). Şirazlı Şeyh Sadi, Gülsuyu Gülistan Tercümesi. İstanbul: Kurtuba Kitap.
• Canım, Rıdvan (Hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratu’n-nuzamâ. Ankara: AKMB Yayınları.
• Cerrahoğlu, İsmail (1995). “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil”. DİA C. 11. Ankara: TDV Yayınları. 260-261.
• Cerrahoğlu, İsmail (1996). “Gurerü’l-fevâid ve dürerü’l-kalâid”. DİA C. 14. Ankara: TDV Yayınları. 205-206.
• Ceyhan, Semih (2010). “Şemsü’l-maârif”. DİA C. 38. Ankara: TDV Yayınları. 531-533.
• Çakan, İ. Lütfü (1998). “Abdullah b. Zeyd b. Sa‘lebe”, DİA C. 1. Ankara: TDV Yayınları. 144.
• Çatakoğlu, Mehmet Şerif (2002). Anadolu Selçukluları Dönemi İlmî Faaliyetleri ve Bu Faaliyetlerin Osmanlı Kuruluş Dönemi İlmî Faaliyetlerine Tesiri. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gibb E.J. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Çev. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çelebi, İlyas (2005). “Sâhib b. Abbâd”. DİA C. 35. Ankara: TDV Yayınları. 512-515.
• Çöğenli, M. Sadi (2006). “Mutarrizî”. DİA C. 31. Ankara: TDV Yayınları. 375-377.
• Demirayak, Kenan (2003). “el-Maksûd”. DİA C. 27. Ankara: TDV Yayınları. 453.
• Ebu’l-Berekât en-Nesefî (2016). Menâru’l-envâr. Çev. Soner Duman, O. Günay, S. Kaya. İstanbul: Beka Yayınları.
• Durmuş, İsmail (2012). “Uyûnu’l-ahbâr”. DİA C. 42. Ankara: TDV Yayınları. 247-248.
• Durusoy, Ali (2001). “el-İşârât ve’t-tenbîhât”. DİA C. 23. Ankara: TDV Yayınları. 421-422.
• Durusoy, Ali (2005). “Mi‘yârü’l-‘ilm”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 202-203.
• Düzenli, Muhittin (2014). “Beğâvî’nin Kitabu’l-mesâbih Adlı Eserinin Kadim Bir Nüshası ve Diğer Nüshalarla Mukayesesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Cilt 14 Sayı 3. SS. 257-284. http://www.dinbilimleri.com/Makaleler/1122397703_1403100936.pdf [Erişim tarihi 02.11.2017]
• Erdem, Sadık (Hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Ankara: AKMB Yayınları.
• Ergün, Mustafa (1996). “Ders Programları ve Ders Kitapları Tarihi-1, Medresede Okutulan Dersler ve Ders Kitapları”, Afyon: A.K.Ü. Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi.
• Erkan, Mustafa (1992). “Behcetü’l-Hadaik”. DİA C. 5. Ankara: TDV Yayınları. 346-348.
• Erünsal, E. İsmail (2005). “Miftâhu’t-teşbîh”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 19-20.
• Erünsal, İ. E (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gençosman, M. Nuri (Çev.) (1963). Câmî, Bahâristân, MEB Basımevi.
• Gümüş, Sadettin (2011). “et-Ta‘rifât”. DİA C. 40. Ankara: TDV Yayınları. 29-30.
• Güran, Tevfik (1997). Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı, V. Cilt Tarihi İstatistikler Dizisi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Gürlek, Dursun (2014). Ayaklı Kütüphaneler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Has, Şükrü Selim (2006). “Mülteka’l-ebhur”. DİA C. 31. Ankara: TDV Yayınları. 549-552.
• Hatiboğlu, İbrahim (2005). “Mesâbîhu’s-sünne”. DİA C. 29. Ankara: TDV Yayınları. 258-260.
• Hazer, Dursun (2002). “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2002/I, SS, 274-293. http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/Makaleler/423612140_1.12.pdf [Erişim tarihi: 08.09.2017]
• Hızlı, Mefail (2008). “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 17 Sayı: 1. SS, 25-46. http://ucmaz.home.uludag.edu.tr/PDF/ilh/2008-17(1)/M2.pdf [Erişim tarihi: 14.07.2017]
• İlaydın, Hikmet (Çev.) (1991). Sâdî, Gülistan. MEB Yayınevi.
• İsen, Mustafa (Hzl.) (1998). Sehî Bey Tezkiresi-Heşt Behişt. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalkışım, M. Macit (Hzl.) (2013). Şeyh Gâlib Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kallek, Cengiz (1991). “el-Bahru’z-zehhâr”. DİA C. 4. Ankara: TDV Yayınları. 518.
• Kallek, Cengiz (1998). “el-Hidâye”. DİA C. 17. Ankara: TDV Yayınları. 471-473.
• Kandemir, M. Yaşar (2006). “Mukaddimetü İbni’s-Salâh”. DİA C. 31. Ankara: TDV Yayınları. 121-124.
• Kandemir, M. Yaşar (2010). “eş-Şifâ”. DİA C. 39. Ankara: TDV Yayınları. 134-138.
• Karaaslan, Nasuhi Ünal (Çev.) (2015). XVIII. Asrın Ortalarına Kadar Türkiye’de İlim ve İlmiyeye Dair Bir Eser Kevâkib-i Seb’a Risalesi. Ankara: TTK Yayınları.
• Pedersen, Johannes (2013). İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. Çev. M. Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Karaismailoğlu, Adnan (1992). “Bostan”. DİA C. 6. Ankara: TDV Yayınları. 307-308.
• Kaya, Eyyüp Said (2005). “Muallâ b. Mansûr”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 309.
• Kılıç, Hulusi (2001). “el-Kâmûsu’l-muhît”. DİA C. 24. Ankara: TDV Yayınları. 287-288.
• Kılıç, Mahmut Erol (1996). “el-Fütûhatü’l-Mekkiye”. DİA C. 13. Ankara: TDV Yayınları. 251-258.
• Kılıç, Mahmut Erol (1996). “Füsûsu’l-hikem”. DİA C. 13. Ankara: TDV Yayınları. 230-237.
• Koca, Ferhat (2004). “Menâru’l-envâr”. DİA C. 29. Ankara: TDV Yayınları. 118-119.
• Koca, Ferhat (2005). “Mir’âtü’l-usûl”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 148.
• Koç, Mustafa, E. Tanrıverdi (Hzl.) (2013). Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 1-6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Koç, Mustafa (Hzl.) (2014). Müstakimzâde, Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Köse, Murtaza (2001). “Ferganalı Bir Hukukçu Merginanî ve Hidaye Adlı Eseri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı 17. SS. 345-363. http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler/1006972162_FERGANALI%20B%C4%B0R%20HUKUK%C3%87U%20MERGINAN%C4%B0VE%20H%C4%B0DAYE%20ADLI%20ESER%C4%B0.pdf [Erişim tarihi: 14.07.2017]
• Kutluer, İlhan (2005). “Miftâhu’s-saâde”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 18-19.
• Kutluer, İlhan (2010). “eş-Şifâ”. DİA C. 39. Ankara: TDV Yayınları. 131-134.
• Küçük, Sabahattin (Hzl.) (2011). Bâkî Divanı. Ankara: TDK Yayınları.
• Külekçi, Numan, T. Karabey (Hzl.) (1990). Sünbülzâde Vehbi, Tuhfe-i Vehbî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (2017) Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Okumuş, Ömer (1991). “Baharistân”. DİA C. 4. Ankara: TDV Yayınları. 470-471.
• Öngören, Reşat (2005). “Miftâhu’l-gayb”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 16-17.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit (1995). “el-Eşbâh ve’n-nezâir”. DİA C. 11. Ankara: TDV Yayınları. 457-458.
• Özel, Ahmet (2003). “Makbilî”. DİA C. 27. Ankara: TDV Yayınları. 428-429.
• Özel, Ahmet (2006). “Mütevekkil-Alellah Yahyâ b. Şemseddin”. DİA C. 32. Ankara: TDV Yayınları. 216-217.
• Özel, Ahmet (2012). “Timurtâşî Muhammed b. Abdullah”. DİA C. 41. Ankara: TDV Yayınları. 188-189.
• Özen, Şükrü (2008). “Sadrüşşeria”. DİA C. 35. Ankara: TDV Yayınları. 427-431.
• Özervarlı, M. Sait (1994). “ed-Dürretü’l-fâhire”. DİA C. 10. Ankara: TDV Yayınları. 31-32.
• Parlatır, İsmail (Hzl.) (2012). Fuzuli Türkçe Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saraç, M. A. Yekta (Hzl.) (2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Sinanoğlu, Mustafa (2003). “el-Makâsıd”. DİA C. 27. Ankara: TDV Yayınları. 420-421.
• Sünbüzâde Vehbî Divanı, Toronto Üniversitesi Kütüphanesi PL 248 S85A18 1837.
• Şahinoğlu, Nazif (1995). “Evsâfu’l-eşrâf”. DİA C. 11. Ankara: TDV Yayınları. 543.
• Tahralı, Mustafa, S. Eraydın (Hzl.) (2014). Ahmed Avni Konuk, Muhyiddin İbnü’l-Arabî Füsûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. İstanbul: M.Ü. İFAV Yayınları.
• Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yayınları.
• Turan, Şerafettin (2002). “Kitabü’l-Muhît”. DİA C. 26. Ankara: TDV Yayınları. 111-112.
• Râğıb el-İsfahânî (2010). Müfredât. Çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2010). “Şifâü’s-sâil”. DİA C. 39. Ankara: TDV Yayınları. 141-142.
• Uzun, Mustafa (2013). “Yazıcıoğlu Mehmed Efendi”. DİA C. 43. Ankara: TDV Yayınları. 362-363.
• Ünver, Süheyl (1946). Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yaman, Ahmet (2002). “Kenzü’d-dekâik”. DİA C. 25. Ankara: TDV Yayınları. 261-262.
• Yaşaroğlu, M. Kamil (2005). “Miftahu’l-cenne”. DİA C. 30. Ankara: TDV Yayınları. 5-6.
• Yavuz, Mustafa Şevki (2002). “Kâtibî Ali b. Ömer”. DİA C. 25. Ankara: TDV Yayınları. 41-42.
• Yavuz, Mustafa Şevki (2011). “Taşköprizâde Ahmet Efendi”. DİA C. 40. Ankara: TDV Yayınları. 151-152.
• Yavuz, Yusuf Şevki, C. Avcı (1999). “İbnü’l-Cevzî Ebü’l-Ferec”. DİA C. 20. Ankara: TDV Yayınları. 543-549.
• Yazıcı, Tahsin (1996). “Gülistân”. DİA C. 14. Ankara: TDV Yayınları. 240-241.
• Yazıcı, Tahsin (2007). “Pîrîzâde Osman Sâhib Efendi”. DİA C. 34. Ankara: TDV Yayınları. 291-292.
• Yenikale, Ahmet (Hzl.) (2011) Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Kahramanmaş: Ukde Yayınları.
• Yıldırım, Suat (1991), “Bahrü’l-Muhît”, DİA IV, 516-517, Ankara: TDV Yayınları.
• Yılmaz, Emine, N. Demir (2009). Salebi'nin Kitabu Araisi'l-Mecalis fi Kısasi'l-Enbiya'sının Anadolu Sahasında Yapılmış Çevirileri. Journal of Turkish Studies, Cilt 33/II, Cem Dilçin Armağanı, Yayına Hazırlayan Z. Toska, SS. 357-370.
• Muhammed İshâk en-Nedîm (2017). el-Fihrist. Çev. Komisyon. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Yurdagür, Metin (2003), “el-Meâlim”. DİA C. 28. Ankara: TDV Yayınları. 202-203.
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10742,metinsbpdf.pdf?0
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10623,lebib-divanipdf.pdf?0