Osmanlı Son Döneminde Medreselerin Islahı ve Panislamizm Tartışmaları Bağlamında Bir Medrese: Kudüs Selâhaddîn-i Eyyûbî Külliye-i İslâmiyyesi ve Külliye Talimatnamesi

Yıl 2016, Cilt: 51 Sayı: 51, 79 - 113, 14.12.2016

Harun Yılmaz

https://doi.org/10.15370/maruifd.287888

Cited By: 5

Öz

Osmanlı’da medreselerin gerilemesi ve ıslahı meselesinin tarihi XVI. asra kadar

uzansa da bu konudaki tartışmalar özellikle Tanzimat döneminde yoğunlaşmış, ilk

somut ve ciddi adımlar ise II. Meşrutiyet’ten sonra atılmıştır. 1910 yılında yayınlanan

Medâris-i İlmiye Nizamnamesi ve 1914 tarihli Islâh-ı Medâris Nizamnamesiyle kurulan

Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi bu hususta en önemli girişimler olarak dikkati

çekmektedir. Bu dönemde meşihata bağlı olarak yeni kurulan bazı müstakil eğitim

kurumları ise İstanbul merkezli ıslah hareketlerinden özellikle müfredat alanında

etkilenmiştir. Bu medreselerden biri olan ve Kudüs’te kurulan Selâhaddîn-i Eyyûbî

Külliye-i İslâmiyyesi özellikle ayrılıkçı Arap akımlarına karşı Osmanlı Devleti’nin

eğitim alanında attığı önemli bir adım olmuştur. Külliye, şerî ilimlerin yanında modern

ilimleri de barındıran müfredatıyla önemli birtakım yenilikleri yansıtmaktadır.

Diğer taraftan Osmanlı ve İslâm coğrafyasının farklı bölgelerinden talebe kabul etmesi

planlanan ve eğitim dili Arapça olan külliye Osmanlı son dönemi milliyetçilik,

Osmanlıcılık ve İslâmcılık gibi siyasî-ilmî tartışmaları açısından da önemlidir. Külliyenin

idari ve eğitim kadrolarının hem Osmanlı son döneminin hem de Osmanlı

sonrası dönemde kurulan yeni devletlerin dini, siyasi ve kültürel hayatında önemli

rol oynamış isimler olmaları da dikkat çekicidir. Külliyenin kuruluş ve işleyişi bir

talimatname ile düzenlenmiş, külliyedeki eğitim, öğretim, idare, talebe gibi konularla

ilgili bütün hususlar bu talimatnamede detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Islah, Kudüs, Külliye, Medrese, Talimatname, Salâhiyye

A Madrasa in The Context of Madrasa Reform and Panislamizm Debates in Late Ottoman Period: Al-Kulliya Al-Salahiyya Al-Islamiyya of Quds and the Regulation of the Kulliya

Öz

Although the question of decline and reform of the Ottoman madrasas

goes back to the XVI. century, the debates regarding this matter started to intensify

especially during Tanzimat period, and the first solid steps were taken after the

second constitutional period. Medâris-i İlmiye Nizamnamesi published in 1910, and

Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi established by the publication of Islâh-ı Medâris

Nizamnamesi in 1914 stand out as the most important attempts to this end. Some

independent institutions of education established during this period were influenced

by reform movements centered in Istanbul especially with respect to curriculum. As

being one of these madrasas, Kulliya al-Salahiyya al-Islamiyya was founded in Quds

by the Ottomans as an important educational precaution against the separatist Arab

movements of the Empire. The curriculum of the Kulliya reflects some important innovations of the period by including religious disciplines along with modern disciplines.

In addition to this, the Kulliya was planned to accept students from different

regions of the Ottoman Empire and the Muslim world, and provided instruction in

Arabic. The Kulliya was also important from the point of the political and scholarly

debates of the time such as Ottomanism, Panislamisim and Nationalism. It is also

remarkable that the administrative and teaching staff of the Kulliya served in important

positions of religious, political and cultural life in the Ottoman Empire as well

as in the nation-states that were established after the Empire. The establishment and

functioning of the Kulliya were organized in a guideline which explains the codes of

education and management.

Anahtar Kelimeler

Reform, Quds, Kulliya, Madrasa, Regulation, Salahiyya

Kaynakça

• Ahmed, Ruveyde Fazl Ahmed, el-Medresetü’s-Salâhiyye fi’l-Kuds (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Câmiatü’n-Necâh el-Vatanî, 2015.
• Akgündüz, Murat, Osmanlı Medreseleri –XIX. Asır-, İstanbul 2002.
• Arslan, Şekib, İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları (trc. Halit Özkan), İstanbul 2005.