Meke ve Acıgöl (Karapınar-Konya) volkanitlerinin Petro-kimyasal özellikleri

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 3, 325 - 335, 28.06.2019

Bahattin Güllü , Yusuf Kağan Kadıoğlu

Öz

Meke
Gölü ve Acıgöl kraterleri Konya ili sınırları içerisinde Karapınar ilçesinin 6 km güneydoğusunda yer
almaktadır. Bölgede Pliyo-Kuvaterner’de etkili olan volkanizmanın son evresinde
oluşan kraterler petrografik olarak karşılaştırıldığında Meke Gölü çevresinde
daha çok bazalt ve bazaltik andezit kayalar yer alırken Acıgöl çevresinde andezit
ve trakiandezit bileşimli kaya gruplarının yer aldığı belirlenmiştir. Ana
mineralojik bileşimi plajiyoklazların (Meke An_56-80; Acıgöl An_46-68)
oluşturduğu volkanitlerde mafik bileşen olarak piroksen (Meke Wo_37-51;
Acıgöl Wo_40-48), amfibol ve biyotit gözlenmektedir. Meke
volkanitlerinde ise bu mafik bileşenlere olivinler (Fo_70-85) eşlik
etmektedir. Bölgede yüzeyleyen kaya gruplarının ana element oksit değerleri SiO₂
% 51.32-64.88, K₂O%1.16-3.09, Na₂O %2.39-3.92,
MgO%1.2-3.39, Al₂O₃ %14.24-17.85, P₂O₅
%0.18-0.35, CaO %5.59-9.46, MnO %0.09-0.15 ve Fe₂O₃ ise
%5.17-10.21 arasında değişim göstermektedir. Ana Element Oksitlerin dağılım
aralıklarına bakıldığında, Meke gölü çevresinde yer alan kayaların daha bazik
karakterde olduğu tespit edilmiştir. Bölgedeki
kaya gruplarının MORB’a göre normalize edilen iz element dağılımlarında, LIL
elementlerce zenginleşmeyi, HFS elementler bakımından ise kısmen tüketilmeyi
yansıtan dağılım desenleri gözlenmektedir. Petrografik, jeokimyasal ve
jeotermobarometrik çalışmalar, Acıgöl
volkanitlerinin 1093-1107 °C-0.9-1 kb; Meke volkanitlerinin ise 1133-1141 °C-4.7-5.3
kb koşullarında kristallenen kıtasal
yay karakterli, kalkalkalen bir magmanın ürünleri olabileceğini ortaya
koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meke gölü, Acıgöl, Neojen-Kuvaterner volkanitleri, Jeotermobarometre, Jeokimya

The Petro-chemical properties of Meke and Acıgöl (Karapınar-Konya) volcanites

Öz

The
Craters of Meke Lake and Acıgöl are located in the district of Konya Province
border and 6 km southeast of Karapinar. Compared
with petrographical signatures, craters formed during the final stage of
volcanism that effective in Plio-Quaternary comprise basalt-andesite and
andesitic rocks and are found around the Meke crater, whilst the andesite and
trachyandesite lithologies have been observed in Acıgöl. Volcanics formed by
the main mineralogical composition plagioclases (Meke An56-80; Acıgöl An46-68),
pyroxene (Meke Wo37-51, Acıgöl Wo40-48), amphibole and biotite are observed as
mafic components. In Meke volcanics, these mafic components are accompanied by
olivines (Fo70-85). The major element oxides of the rocks outcropping in the
region show values the values of 51.32-64.88% SiO₂, 1.16- 3.09 K₂O%,
2.39-3.92% Na₂O, MgO 1.2-3.39%, 14.24-17.85% Al₂O₃,
0.18-0.35% P₂O₅, 5.59- 9.46 %CaO, 0.09 to 0.15 %MnO and
the 5.17 to 10.21 %Fe₂O₃. The Harker-type variation
diagrams suggested that more basic characters of major oxides are observed in
the rocks cropping out around the Meke Lake. MORB-normalized trace element
patterns reflect strongly LILE enrichment and slightly HFSE depletion. The
petrographic and geochemical studies indicate that the volcanic rocks of Meke
and Acıgöl are characterized by the continental arc setting and the
calc-alkaline to alkaline in nature. The petrographic, geochemical and
geothermobarometric studies indicate that Acıgöl and Meke volcanics
crystallized under respectively 1093-1107 °C-0.9-1 kb and 1133-1141 °C - 4.7-5.3 kb conditions. Meke and Acıgöl are characterized by the
continental arc setting and the calc-alkaline in natüre.

Anahtar Kelimeler

Meke lake, Acıgöl, Neogene-Quaternary volcanites, Geothermobarometry, Geochemistry

Kaynakça

• Toprak V. “Vent distribution and its relation to regional tectonics, Cappadocian volcanics Turkey”. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85(1), 55-67, 1998.
• Gencalioglu-Kuscu G, Satvan N, Atilla C. “An example to Quaternary maar volcanism in Cappadocian Volcanic Province: Cora Maar, Central Anatolia, Turkey”. 2nd International Maar Conference, Kecskemet-Hungary, 15-29 September 2004.
• Aydın F. “Kapadokya volkanik provensinin gelişimi ve volkanizmanın bölge üzerindeki etkileri”. I. Tıbbi Jeoloji Çalıştayı, Ürgüp, Nevşehir, Türkiye, 30 Ekim-1 Kasım, 2009.
• Gencalioglu-Kuscu G. “Geochemical characterization of a Quaternary monogenetic volcano in Erciyes Volcanic Complex: Cora Maar (Central Anatolian Volcanic Province, Turkey)”. International Journal of Earth Science Geol Rundsch, 100(8), 1967-1985, 2011.
• Keller J. “Quaternary maar volcanism near Karapinar in central Anatolia”. Bulletin of Volcanology 38(1), 378-396, 1974.
• Sungur K. “Konya-Ereğli havzasında volkanik faaliyetler ve volkanik şekiller”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 9, 103-109, 1970.
• Sür Ö. Türkiye'nin Özellikle İç Anadolu'nun Genç Volkanik Alanlarının Jeomorfolojisi. Ankara, Türkiye, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Yayınları, 1972.
• Baş H, Ayhan A. “Karapınar ilçesi (Konya) Meke Gölü çevresinin jeolojik incelemesi”. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye, Bilimsel Rapor (yayımlanmamış), 1984,
• Ercan T, Ergül E, Akçaören F, Çetin A, Granit S ve Asutay J. “Balıkesir-Bandırma arasının jeolojisi, Tersiyer volkanizmasının petrolojisi ve bölgesel yayılımı”. Maden Tetkik Arama Dergisi, 110, 113-130, 1990.
• Ercan T, Tokel S, Matsuda JI, Ui T, Notsu K, Fujitani T. “New geochemical, isotopic and radiometric data of the Quaternary volcanism of Hasandagi-Karacadag (Central Anatolia)”. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 7, 8-21, 1992.
• Olanca, K. Geochimie des laves quaternaires de Cappadoce (Turquie): Les appareils monogeniques. The` se de Doctorat, Universite´ Blaise Pascal, Clermont Ferrand, 1994.
• Notsu K, Fujitani T, Ui T, Matsuda J, Ercan T, “Geochemical features of collision-related volcanic rocks in central and eastern Anatolia, Turkey”. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 64, 171-192, 1995.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. “Karapınar Volkanik Alanı”. http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/birimler/tuvak/volkanlar/holosen/karapinar_volkanik_alani.pdf (16.04.2018).
• Göçmez G, Eren Y, Aydın Y, Söğüt AR. “Karapınar çevresinde yeni oluşan obruk”. Konya-Karapınar Belediyesi TBMM’nin açılışının 80. Yıldönümü, Karapınar Sempozyumu Bildiriler, Konya, Türkiye, 17-18 Mayıs 2001.
• Cox KG, Bell JD, Pankhurst RJ. The interpretation of Igneous Rock. Boston, George Allen and Unwin, London, 1979.
• Winchester JA, Floyd PA. “Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements”. Chemical Geology, 20, 325-343,1977.
• Irvine TN, Baragar WRA. “Aguide to the chemical classification of the common volcanic rocks”. Canadian Journal of Earth Science, 8, 523-548, 1971.
• Baş H, Terzioğlu N. Volkanitler. Editör: Erler A. Jeokimya Ortamlar, 15-92, Ankara, Türkiye, Türkiye Jeoloji Kurumu Yerbilimleri Eğitim Dizisi, 1986.
• Boztuğ D. Granitoyidlerin Ana-Eser Element ve REE Jeokimyası Karakteristikleri. Editörler: Boztuğ D, Otlu N. Magmatik Petrojenez, 139-158, Akçakoca Düzce Tübitak Lisansüstü Yaz Okulu, 2001.
• Pearce JA. Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins. Editor: Hawkesworth CJ, Norry MJ. Continental basalts and mantle xenoliths. Shiva, Nantwich, 230-249 United Kingdom, 1983.
• Pearce JA, Cann JR. “Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace element analyses”. Earth Planet Science Letter, 19(2), 290-300. 1973.
• Pearce JA, Norry MJ. “Petrogenetic implications of Ti, Zr, Y, and Nbvariations involcanic rocks”. Contributions to Mineralogy and Petrology, 69, 33-47 1979.
• Morimoto N, Fabries J, Ferguson AK, Ginzburg IV, Ross M, Seifert FA, Zussman J, Aoki K, Gottardi D. “Nomenclature of pyroxenes”. American Mineralogist, 62, 53-62, 1988.
• Fuhrman ML, Lindsley DH. “Ternary feldspar modeling and thermometry”. American Mineralogist, 73, 201-215, 1988.
• Lindsley DH. “Pyroxene thermometry”. American Mineralogist, 68, 477-493, 1983.
• Lindsley DH, Andersen DJ. “A two-pyroxene thermometer”. Journal of Geophysicial Research, (88), 887-906, 1983.
• Korkmaz-Gençoğlu G, Kurt H, Asan K, Kadıoğlu YK. “The first mineralogical and petrographical investigations of enclaves and their host rocks from the Karapınar-Karacadağ area (SE Konya, Turkey)”. 36th National and the 3rd International Geosciences Congress, Iran, 25-27 February 2018.
• Gencalioglu-Kuscu G, Geneli F. “Review of post-collisional volcanism in the Central Anatolian Volcanic Province (Turkey), with special reference to the Tepekoy Volcanic Complex”. International Journal of Earth Science, 99, 593-621, 2010.
• Aydar E, Gourgaud A, Deniel C, Lyberis N, Gundogdu N. “Le volcanisme Quaternary d’Anatolie central (Turquie): association de magmatismes calco-alcalin et alcalin en domaine de convergence”. Canadian Journal of Earth Science, 32, 1058-1069, 1995.
• Aydin F. “Contrasting complexities in the evolution of calcalkaline and alkaline melts of the Nigde volcanic rocks, Turkey: textural, mineral chemical and geochemical evidence”. European Journal of Mineralogy, 20(1), 101-118, 2008.
• Külahcı-Doğan G D. Chronological, magmatological and geochemical study of post collisional basaltic volcanism in Central Anatolia and it’s spatio-temporal evolution. Universite Blaise Pascal Docteur D’unıversıte Clermont, Ferrand, France, 2015.
• Putirca K, Johnson M, Kinzler R, Longhi J, Walker D. “Thermobarometry of mafic igneous rocks based on clinopyroxene-liquid equilibria, 0-30 kbar”. Contribution to Mineralogy and Petrology, 123, 92-108, 1996.