EBUSSUUD EFENDİ'NİN TEFSİRİNDE KIRAAT TASAVVURU

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 9, 117 - 152, 01.12.2016

Süleyman Mollaibrahimoğlu Kadir Taşpınar

Öz

Kur’ân’ın anlaşılmasına yönelik çabalar, ilk dönemlerden itibaren müfessirlerin
gündeminden hiç düşmemiştir. Hiç şüphesiz kıraatler, Kur’ân’ın anlaşılması için
önemli bir malzeme niteliğine sahiptir. Çünkü kıraat vecihlerinin bir kısmı, ayetlerin
anlamını zenginleştirmekte, anlamın daha net bir şekilde ortaya çıkmasına yardımcı
olmaktadır. Bu yönüyle kıraatler, çoğu müfessir tarafından Kur’ân’ın yorumunda
mutlaka göz önünde bulundurulmuştur. Osmânlı dönemi müfessirlerinden olan
Ebussuud Efendi de, İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm adlı eserinde,
sahih olsun şâz olsun birçok kıraate temas etmiş, tefsîrî mânada onlardan istifade
etme yoluna gitmiştir. Müellifin tefsirinde yer alan kıraatleri çeşitli açılardan
değerlendirmek mümkün olmakla beraber bu makalede, sahih kıraatlerin tespiti
için ileri sürülen, senet, Mushaf hattı ve Arap dili esaslarından hareket edilerek,
müellifin kıraat tasavvuru ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebussuud, tefsir, kıraat, sahih, şâz, tasavvur

تصور القراءات القرآنية في تفسير أبي السعود

Öz

 إن محاولات فهم القرآن منذ البداية كانت قائمة عند المفسرين. لا شكّ أنّ القراءات تعتبر أهمّ عنصر في سبيل فهم القرآن، لأنّ بعض القراءات يثري المعنى القرآني ويساهم في إبرازه. فالقراءات تم اعتبارها من هذه الناحية في تفسير القرآن عند معظم المفسرين. ومنهم أبو السعود أفندي، الذي هو من مفسري العهد العثماني. تطرّق ابو السعود في تفسيره " إرشاد العقل السليم إلى مزايا الكتاب الكريم" إلى القراءات صحيحة كانت أو شاذة فاستفاد منها في تفسير القرآن. سندرس في بحثنا هذا رأيه في القراءات على أساس المعايير التي يتم من خلالها تمييز القراءة الصحيحة من غيرها. السند، خط المصحف وقواعد اللغة العربية من تلك المعايير.

Anahtar Kelimeler

ابو السعود, التفسير, القراءة, الشاذ،, التصور

The Recital Notion in Abû’s-Su’ûd’s Tafsir

Öz

From the first period Commentators have made great efforts to understand the Qur'an. Undoubtedly qıraat are important data for understanding the Qur'an. Because qıraat enriches the meaning of the verse and helps to emerge the meaning of the recitation more clearly. Therefore, qıraat have been considered in the Qur'an comment by most commentatorEbussuud, who is one of the Ottoman-era commentators, also has touched on many qıraat regardless of whether it authentic in his book called İrşâdü'l-'akli's-Selim ila mezâya'l-Kitâbi'l-Qur'an and he benefited from them in the exegesis of the verseIn this article, the commentator's recitation approach will be attempted to demonstrate based on chain (sanad), Mushaf line and Arabic language Fundamentals, that have put forward for the identification of authentic gıraat.

Anahtar Kelimeler

Ebussuud, commentary, qıraat, authentic, şaz, imagination

Kaynakça

• desteklemiştir. KAYNAKÇA Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-VI. Akgündüz, Ahmet, “Ebussuud Efendi”, DİA, X, ss. 365-371. Atâî, Nevîzâde, Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik, nşr. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı yayınları, 1989, I-II. Ateş, Süleyman, “İrşâdü’l-akli’s- selîm”, DİA, XXII, ss. 456-458. Atik, M. Kemal, Karşılaştırmalı Kur’ân Tarihi, İstanbul: MS Yayınları, 2012. Aydemir, Abdullah, Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993. Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-Ferrâ, Me‘âlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, Beyrût: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 1420, I-V. Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrût: Daru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1988, I-II. Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974, I-II. Birışık, Abdülhamit, Kıraat İlmi ve Tarihi, Bursa: Emin Yayınları, 2004. Ebussuud Efendi’nin Tefsirinde Kıraat Tasavvuru 28 Çetin, Abdurrahman, Kıraatların Tefsire Etkisi, İstanbul: Ensar Yayınları, 2012. …………, Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatler, İstanbul: Ensar Yay., 2005. Dağ, Mehmet, İhticâc Bağlamında Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. Demirci, Muhsin, Tefsir Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MÜİFVY., 2011. Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed, İthâfu Fudelâi’l-Beşer fi’l-Kırââti’l- Erbe’ate Aşer, thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl, Beyrût: ‘Alemü’l-Kütüb, 1987, I-II. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-V. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, Tefsîru’l-Bahri’l- Muhît, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2001, I-VIII. Ebussuud, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, İrşâdü’l-‘akli’s- selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l- Kerîm, thk. Hâlid Abdülğani Mahfûz, Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2010, I-VIII. Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me’âni’l-Kur’ân, Beyrut: ‘Âlemü’l- Kütüb, 1983, I-III. Hatîb, Abdüllatîf, Mu’cemu’l-Kırâât, Dımeşk: Dâru Sa’deddîn, 2000, I-XI. İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî, el- Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l- ’Azîz, thk, Abdü’s-Selâm Abdü’ş- Şâfî Muhammed, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- ’İlmiyye, 1993, I-V. İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî, el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ, thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî, Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l- İslâmiyye, 1994, I-II. İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed, Muhtasar fî Şevâzzi’l- Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî’, Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrem, Lisânu’l-Arab, Beyrût: Dâru’l-İhyâ, 1995, I-XVIII. 29 Süleyman Mollaibrahimoğlu - Kadir Taşpınar İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Musa b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s- Seb’ fi’l-Kırâât, thk. Şevkî Dayf, Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1980. İbn Râhûye, İshâk b. İbrahim b. Mahled el-Hanzalî, Müsned, thk. Abdülğafûr b. Abdülhak, Medîne: Mektebetü’l-Îmân, 1991, I-V. İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali, Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, Beyrût: Dâru’l-Kitâbü’l- Arabî, 1422, I-IV. İbnü’l- Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, en-Neşr fi’l-kıraati’l- aşr, thk. Ali Muhammed Dabbâğ, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts, I-II. …………, Müncidü’l-Mukri’în ve Mürşidü’t-Tâlibîn, nşr. Muhammed Ali Beydûn, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts. Karaçam, İsmail, Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi, İstanbul: MÜİFVY.,1996. ………..., Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul: MÜİFVY.,1995. Kılıç, Mustafa, Kıraat Tefsir İlişkisi-Zemahşerî Örneği, İstanbul: MÜİFVY., 2015. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir, el-Câmi’ li- Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Hişâm Semîr el-Buhârî, Riyâd: Dâru’l-Âlemü’l- Kütüb, 2003, I-XX. Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed, el-İbâne ‘an Me’âni’l-Kıraat, thk. Abdulfettâh İsmâîl Şelebî, Mısır: Dâru Nehdati, ts. Muhaysin, Muhammed Sâlim, el-Kırâât ve eseruhâ fî ulûmi’l-Arabiyye, Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l- Eseriyye, 1984, I-II. Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâ’îl, İ’râbu’l-Kur’ân, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008. Neşşâr, Ebû Hafs Sirâceddîn Ömer b. Kâsım b. Muhammed en-Neşşâr el-Ensârî, el-Büdûru’z- Zâhire fî Kırââti’l-‘Aşri’l- Mütevâtire, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l- ‘Arabî, ts. Râğıb, Hüseyin b. Muhammed el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts. Ebussuud Efendi’nin Tefsirinde Kıraat Tasavvuru 30 Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-Ğayb, Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981, I-XXXII. Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim, el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ebû Muhammed b. Âşûr, Beyrût: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Ârabî, 2002, I-X. Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm, ed-Dürru’l- Mesûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l- Meknûn, thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1986, I-XI. Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir, ed-Dürrü’l- Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1993, I-VIII. …………, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Merkezü’d-Dirasati’l- Kur’âniyye, Medîne: Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbâati’l- Mushafi’ş-Şerif, ts., I-VII. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, 2000, I-XXIV. Temel, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul: MÜİFVY., 2013. Tetik, Necati, Kıraat İlminin Ta’limi, İstanbul: İşaret Yayınları, 1990. Tirmizî, Ebû Mûsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî, Sünenu Tirmizî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-V. Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah, İ’râbu’l-Kırââti’ş- Şevâz, thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz, Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1996, I-II. …………, et-Tibyân fî İ’râbi’l-Kur’ân, thk. Ali Muhammed Bicâvî, Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1987, I-II. Ünal, Mehmet, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü, Ankara: Fecr Yayınları, 2005. Yerinde, Adem, “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s- Selîm ilâ Mezâyâ’l- Kitâbi’l-Kerim Adlı Tefsirinin Müellif Nüshası”, Osmânlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-II, ed. Bilal Gökkır vd., Ankara: İlim Yayma Vakfı, 2013. Yüksel, Ali Osman, “Kıraat-ı Aşere”, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1990. …………, İbn Cezerî ve Tayyibetu’n-Neşr, İstanbul: MÜİFVY.,1996. 31 Süleyman Mollaibrahimoğlu - Kadir Taşpınar Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl, Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuh, thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî, Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988, I-V. Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el- Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t- Te’vîl, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998, I-VI. Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Şemseddîn, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1409/1988, I-II. Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1391/1972, I-IV. Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed, Tahrîcu’l-ehâdîs ve’l-asâri’l- vakıa fî tefsîri’l-Keşşâf li’z-Zemahşerî, thk. Abdullah b. Abdurrahmân es-Sa‘d, Riyâd: Dâru’n-Neşr, 1414, I-IV.