İSTANBULLU EŞREF DİVANI’NDA RİND VE ZAHİD TİPLERİ

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 8, 139 - 162, 01.12.2015

Betül Elmacı

Öz

Klasik Türk şiirinde rind ve zahid tipleri arasında bir çatışma vardır. Divan şairleri rindane şiirler yazmış ve zahid tipini karşılarına almışlardır. Zahid medrese ehli olup aklı öncelerken, rind tekke (meyhane/harabat) ehlidir ve onun için gönül ön plandadır. Rind tipi dürüst, tokgözlü, korkusuzdur ve dıştan çok öze önem verir. Diğer yandan, zahid tipi ise olgunlaşmamış, dinin özünden habersiz kimsedir. Aynı zamanda nasihatçi, sıkıcı, dedikoducudur. Bu çalışmamızda rind ve zahid tipleri üzerine genel değerlendirme yaparak bir 19. Yüzyıl’da telif edilmiş İstanbullu Eşref Divanı’ndaki rind ve zahid tipleri hakkındaki beyitlerden örnekler derleyecek ve izahları ile sunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Divan Edebiyatı, İstanbullu Eşref, Rind, Zahid, Çatışma

The Flat Characters of Rind and Zahid Pursuant to Divan of Istanbullu Eshref

Öz

There is a conflict between the flat characters of rind and zahid in Turkish Classical Literature. In this literature, poets have written lots of poems in a rindish tone and sided against zahid. Rind is honest, contented, fearless, and he cares about internality instead of exteriority. On the other hand, zahid is rudimentary and unaware of the gist of Islam. At the same time he is sketchily sermonizer, gossipmonger, and babbler. While the flat character of zahid takes madrasa’s side and prioritizes the mind, rind takes the side of dervish convent (or tavern) and he remains in the heart. In this study, an overall assessment is going to be made on the flat characters of rind and zahid. In addition, we are going to compile and try conveying some couplets and their interpretations about the flat characters of rind and zahid from Divan of Istanbullu Eshref, written on 19th Century.

Anahtar Kelimeler

Divan Literature, Istanbullu Eshref, Rind, Zahid, Metaphor

شخصيات رند و زاهد في ديوان اشرف اإلسطنبولي

Öz

ملخص: يوجد صراع بين شخصيات الزاهد و الرند في الشعر التركي الكلاسكي. قد كتب شعراء الديوان الشعر الرندي وواجهوا شخصية الرند. شخصية الرند صادق، قنوع، شجاع، و يهتم بباطنه. ومن ناحية أخرى شخصية الزاهد ليس كاملا و يجهل الدين الباطني. و في نفس الوقت نصوح، مضّجّر و مّام. الزاهد كان يعيش في بيئة مدرسية وعقله سبّاقًا اما الرند فكان يعيش في تكيّة و قلبه سبّاقًا. في هذه الدراسة ناقشنا شخصية الرند الزاهد بصفة عامة، وأعطينا نماذج عن شخصية رند و زاهد من ديوان أشرف الإسطنبولي في القرن التاسع عشر.

Anahtar Kelimeler

ديون أدبي, أشرف إسطنبولي, رند, زاهد, مضمون

Kaynakça

• Akkuş, Metin, “Klasik edebiyatta tipler”, Türk Edebiyatı Tarihi, Ed. Talât Sait Halman vd., İstanbul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2006, C. II, s. 393-402. Çulhaoğlu, Fatma Gülşen, Osmanlı Şiirinde Kadın Şairin Poetikası: Leylâ Hanım, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009. Durmaz, Gülay, “Dîvân Şiirinde Rind”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2005, sayı: 8, s. 58. Eşref İstanbullu, Divan, Milli Ktp., Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, nr. 938. eş-Şeyh Muhammed Bâkıri’l-Meclisî, Bihâru’l-envâr, Nûr-ı Vahy Neşriyât, 1. Baskı, (Celâlî) 1388, C. I. Fatîn Davud, Hâtimetü’l-Eş‘âr, Haz. Ömer Çifçi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 (erişim: 12.05.2015) Haluk İpekten, “[Divan] Şairlerin[in] Toplantı Yerleri: Meyhaneler”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, İstanbul: YKY, 1999, s. 224-228. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&arama=kelime&guid =TDK.GTS.567c45cf58bdb7.08563932 (erişim: 21.11.2015) Kanar, Mehmet, Farsça – Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yay., 1. Baskı, 2008. Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 5. Baskı, 1995. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Haz. Ali Özbek vd., Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1997. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Yay.Haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1996, C. II, s. 498. Mermer, Kenan, “Abdülhak Hâmid Tarhan’ın “Bir Leyle-i Ye’s” Şiirinin, İrreel Alanı (Hinterground) Merkeze Alan Ontolojik Tahlili Denemesi”, Turkish Studies, Ed. Sibel Üst, 2011, C. 6/2, s. 657-680. www.turkishstudies.net/Makaleler/1498581962_43 Mermer%20Kenan.pdf (erişim: 19.11.2015) Mengi, Mine, Divan Şiirinde Rindlik, Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1985. ___________, ”Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri: Rind ve Zâhid Tipleri, Orta İnsan Tipi”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, İstanbul: YKY, 1999, s. 288-290. Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Yay., 1. Baskı, 2000. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1993, 4. Baskı, C. III. Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay., 17. Baskı, 2008. Şentürk, Ahmet Atillâ, “Klâsik Osmanlı Edebiyatında Tipler”, Osmanlı Araştırmaları, Ed. Halil İnalcık vd., İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995, sayı: 15, s. 1-91. Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yay., 1991. Ulutaş, Nurullah ve İsmail Süphandağı, “Medrese-Tekke Çatışmaları Ekseninde Rind ve Zahid Tipleri”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Uluslararası Sempozyum, Muş: M.Ş.Ü. Yay., 2013, C. II, s. 565-577. Yavuz, Hilmi, “Divan Şiiri, Simgeci Bir Şiir mi?”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, İstanbul: YKY, 1999, 1. Baskı, s. 261-262.