Fransızcadan Osmanlıcaya Yapılan Çevirilerde Eğlenceli Eğitim Örneği: Musavver Fennî Eğlenceler

Yıl 2016, Sayı: 4, 1 - 10, 21.04.2016

Eshabil Bozkurt Ayşe Banu Karadağ

https://doi.org/10.29000/rumelide.336450

Cited By: 1

Öz

Bu makalede amaç, Avanzade Mehmed Süleyman’ın çeviri
yoluyla Fransız kültüründen Osmanlı kültürüne kazandırdığı Musavver Fennî Eğlenceler-1 (1309 [1891]), Musavver Fennî Eğlenceler-2 (1310 [1892]) ve Musavver Yeni Fennî Eğlenceler (1322 [1904]) adlı fen içerikli
resimli eğlence kitaplarını çeviribilim bağlamında irdelemektir. Avanzade
Mehmed Süleyman (1871-1922) eczacı, gazeteci, yazar, çevirmen gibi farklı
kimlikleriyle Türk kültür ve edebiyat dizgemize gerek telif gerekse çeviri
birçok eser kazandırmıştır. Türk çeviri tarihi irdelendiğinde, Batı odaklı
“modernleşme” çerçevesinde “fen”, “eğlence”, “eğitim” vb. vurgularla birçok
eserin Fransız kültür ve edebiyat dizgesinden kendi dizgemize kazandırıldığı
görülmektedir. Tanzimat’tan Harf Devrimi’ne kadar Batı kültüründen özellikle de
Fransız kültüründen hem edebî hem bilimsel alanda çok sayıda eser çevrilerek
Osmanlı kültürüne kazandırılmış, roman ve tiyatro gibi bazı türler ise ilk defa
bu çeviriler yoluyla Türk toplumuna tanıtılmıştır. Avanzade Mehmed Süleyman’ın
çevirisini yaptığı ve Türk okurlarına sunduğu fennî eğlenceler de Türk
toplumunun ilk kez karşılaştığı bu türlerden biridir. Çevirmen, bu
çevirileriyle erek kitle olan Türk okurlarının boş vakitlerini sadece eğlenerek
geçirmelerini değil, kitap adlarından da anlaşılacağı üzere, eğlendirmenin
yanında öğretmeyi de amaçlamıştır. Bu çalışmada, irdelemeye temel olan
sorunsal, adı geçen eserlerin şimdiye kadar çeviriyazılarının yapılmamış ve
çeviribilim bağlamında “fen” vurgusuyla eğitim açısından incelenmemiş
olmasıdır. Bildirinin inceleme nesnesini oluşturmak amacıyla eserlerin
çeviriyazısı yapılacak ve yer kısıtlaması dikkate alınarak gerekli görülen
durumlarda erek metinlerden örnekler verilecektir. Fen içerikli çeviri eğlence
kitaplarını incelemek için kuramsal olarak Alman çeviribilimci Hans J.
Vermeer’in “skopos kuramı” temel alınacaktır. “Skopos kuramı” bağlamında çeviri
odaklı yapılacak okuma, Vermeer’in özellikle “Çeviriye İlişkin Eylemde Skopos
ve İş” [“Skopos and Commission in Translational Action”] (1989: 173-200)
başlıklı makalesi çerçevesinde “iş, işveren, amaç” kavramları üzerine
temellendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Avanzade Mehmed Süleyman, fennî eğlence, Türk çeviri tarihi

A Sample of Edutainment Within The Translations From French To Ottoman Turkish: Illustrated Scientific Entertainments (Musavver Fennî Eğlenceler)

Öz

The aim of this study is to analyze the illustrated
entertainment books with some scientific contents within the context of
translation studies as Musavver Fennî
Eğlenceler-1 (1309 [1891]), Musavver
Fennî Eğlenceler-2 (1310 [1892]) and Musavver
Yeni Fennî Eğlenceler (1322 [1904]) which entered into Ottoman culture from
French culture with a notable contribution of translations rendered by Avanzade
Mehmed Süleyman. Avanzade Mehmed Süleyman (1871-1922) having a variety of
professions such as pharmacist, journalist, author and translator presented
various original and translated works into Turkish cultural and literary
system. When the Turkish translation history is examined, it is clearly seen
that lots of works from French culture and literature that had emphases on
“science”, “entertainment”, “education” etc. entered into our literary system
within the framework of Western-oriented modernization. Hundreds of literary
and scientific works from Western culture, especially from French culture, had
initially been translated into Ottoman Turkish and thus had penetrated into
Ottoman culture earlier whereas certain genres namely drama and novel were
introduced to Turkish society later via translations between the Tanzimat
Period and the Alphabet Reform. Fennî
eğlenceler (scientific entertainments) translated by Avanzade Mehmed
Süleyman was among the abovementioned early genres to be introduced to Turkish
people. The translator aimed to teach people, as can be understood from the
titles of the books, rather than just to amuse Turkish readers in their free
time. In this study, the main problem beside this analysis is the lack of
transcriptions of the aforementioned works and the assessment of these works in
the context of Translation Studies with the point of education while attaching
importance to the “science” aspect. The transcription of the works will be
realized and some examples extracted from the target text will be given in
order to form the scope of this paper. “Skopos Theory” put forward by the
German researcher Hans J. Vermeer will serve as the theoretical basis for the
analysis of the translated entertainment books with scientific contents. Within
the scope of “Skopos Theory”, the analysis to be made considering the aspects
of Translation Studies, will be based especially on the concepts of
“translation task, commissioner, purpose” within the framework of the article
entitled “Skopos and Commission in Translational Action” by Vermeer (1989:
173-200). 

Anahtar Kelimeler

Avanzade Mehmed Süleyman, scientific entertainment, Turkish translation history

Kaynakça

• Andı, F. (2000). Türk Edebiyatında Jules Verne Tercümeleri. Edebiyat Araştırmaları 1. 129-144. İstanbul: Kitabevi.
• Bengi-Öner, I. (1990). A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat
• Efendi: A Linguistic Perspective. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bengi-Öner, I. (2006). “Çeviribilimde Bir Hace-i Evvel: Ahmet Midhat Efendi”. Merhaba Ey Muharrir! Ahmet Midhat Üzerine Eleştirel Yazılar. ed. Nüket Esen - Erol Köroğlu. 338-346. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Bozkurt, E. (2012). Çevirmen Ön Sözlerinin Tanıklığında Halil Edib. XII. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildiri Kitabı. (ed. Lütfiye Cengizhan). 1. C. 409-414. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Bozkurt, E. (2013). Meşrutiyet Dönemi’nde Çok Kimlikli Bir Mütercim: Avanzâde Mehmed Süleyman. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Vol. 37. No 2: 49-63.
• Bozkurt, E. (2014). 1908-1928 Yılları Arasında Batı Dillerinden Osmanlı Türkçesine Çevrilen Romanlarda Mukaddime Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karadağ, A. B. (2012). Çeviri Tarihimizde Fennî Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi. 2012/2. 6. 45-73.
• Karadağ, A. B. (2014a). Tanzimat'tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Roman Hallerine Ön Söz/Son Söz Tanıklıkları. Metnin Halleri: Osmanlı'da Telif, Tercüme ve Şerh. 99-145. İstanbul: Klasik.
• Karadağ, A. B. (2014b). Çevirmenin Tanıklığında Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Tarihini Yeniden Okumak. C. 1-2. İstanbul: Diye.
• Küçük, S. (2013). Osmanlıların Modern Teknoloji İle Karşılaşması: Elektrik Örneği. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Bahar (18): 161-185.
• Özege, M. S. (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. C. 1. İstanbul: Fatih.
• Özege, M. S. (1973). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. C. 2. İstanbul: Fatih.
• Özege, M. S. (1975). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. C. 3. İstanbul: Fatih.
• Özege, M. S. (1977). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. C. 4. İstanbul: Fatih.
• Özege, M. S. (1979). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. C. 5. İstanbul: Fatih.
• Paker, S. (2008). Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler: Çoğuldizge Kuramı Açısından Bir
• Değerlendirme. Çeviri Seçkisi I - Çeviriyi Düşünenler. (haz. Mehmet Rifat). 22-32. İstanbul: Sel.
• Sevük, İ. H. (1941). Avrupa Edebiyatı ve Biz: Garpten Tercümeler. C. 2. İstanbul: Remzi.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1890). La Science Amusante. Premiére Série. Paris: Librairie Larousse.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1892). La Science Amusante. 2e Série. Trente et Uniéme Édition Paris: Librairie Larousse.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1906). La Science Amusante. 3e Série. Vingt-Neuviéme Édition. Paris: Librairie Larousse.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1308 [1891]). Fenni Eğlenceler. Müt. Hasan Celaleddin. İstanbul: Ahter Matbaası.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1309 [1892]). Musavver Fenni Eğlenceler. Birinci Kısım. Müt. Avanzade Mehmed Süleyman. Dersaadet: Kasbar Matbaası.
• Tit, T. [Arthur Good]. (1310 [1893]). Musavver Fenni Eğlenceler. İkinci Kısım. Müt. Avanzade Mehmed Süleyman. Dersaadet: Kasbar Matbaası. Tit, T. [Arthur Good]. (1322 [1904]). Musavver Yeni Fenni Eğlenceler. Müt. Avanzade Mehmed Süleyman. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.