Ali Şir Nevâyi’nin Şeyh San’an Destanında Çağatayca ve Oğuzca Dil Unsurları

Yıl 2016, Sayı: 5, 1 - 8, 21.04.2016

Aziz Merhan Emel Tekin

https://doi.org/10.29000/rumelide.336470

Cited By: 1

Öz

İran Edebiyatının 12.-13. yüzyıl mutasavvıf
şairlerinden Feridüddin Attar’ın Mantıku’t-Tayr (Kuş Sohbeti) adlı eseri
Ali Şir Nevayi tarafından 1499 yılında Lisanu’t-Tayr (Kuş Dili) adıyla
Çağataycaya çevrilmiştir. Türkiye’de ve Özbekistan’da bütünlük içinde
çalışılmış olan bu eserin içindeki destanlardan biri de çok meşhur olan Şeyh
San’an  Destanıdır. Destanın Fransa’da
Milli Kütüphane’de (Bibliotèque Nationale de France) iki destandan oluşan bir
mecmua içinde bulunan bir kaydı (Supplèment
Turc. 978) elimizde
bulunmaktadır. Hâlihazırda üzerinde çalışmakta olduğumuz bu destanda Çağatayca
dil unsurları yanında Oğuzca unsurlar dikkat çekmektedir. Bu nedenle bu yazıda
söz konusu elyazmasına değinilerek Çağataycaya ve Oğuzcaya özgü belirgin
unsurlar üzerinde durulacaktır. Çağatayca dil unsurları metinden seçilen
örneklerle ortaya konulduktan sonra Oğuzcaya ait dil unsurları karşılaştırmalı
olarak sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevayi, Şeyh San’an Destanı, Çağatayca, Oğuzca, elyazması

The Chagatai and Oghuz Language Elements in Ali Shir Navai’s Story Sheikh San’an

Öz

The work of Fariduddin Attar who is one of the 12.-13.
century sufi poets of Persian literature,
Mantikuttayr (The Conference of the Birds) was translated to Chagatai language
in 1499, which was named as Lisanuttayr (The
Language of the Birds) by Ali Shir Navai. One of the stories in this work which
is very famous is Sheikh San’an Epic. One copy of this story which is placed in
a two-story journal (Supplèment Turc. 978)
 in the National Library of France (Bibliotèque
Nationale de France) is available to us. In this story we are currently working
on the attention is drawn to Oghuz language elements as well as Chagatai
language elements Therefore, the study focuses on specific and distinctive
elements of Chagatai and Oghuz languages by referring to the aforementioned
manuscript. Having introduced Chagatai language elements through the examples which
have been selected from the text, the Oghuz language elements will be comparatively
presented. 

Anahtar Kelimeler

Ali Shir Navai, The Story Sheikh San’an, Chagatai, Oghuz, manuscript

Kaynakça

• Ali Şir Nevâyi (1995). Ĥikāyet [Şeyh San’an Destanı, 1053.-1067. beyitler arasında]. Lisânü’t-Tayr. (Haz. Mustafa Canpolat). Ankara.
• Alişer Navoiy (1991). Lisonut-Tayr (Quş Tili). (Haz. Vahob Rahmonov). Toşkent.
• Alişer Navoiy (1996). Mukammal asarlar tūplami ŭn ikkinçi tom: Lisonut-tayr. (Haz. Ŭzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi). Toşkent.
• Argunşah, M. (2003). Çağatay Türkçesi. İstanbul.
• Bodrogligeti, A. J. E. (2001). A Grammar of Chagatay. Muenchen. Borovkov, A[leksandr] K[onstantinoviç] (1954). Özbek Yazı Dilinin Kurucusu. (Çev. Rasime Uygun), Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 59-96.
• Canpolat, M. (2002). Çağatay Dili ve Edebiyatı. Türkler Ansiklopedisi. C. 8. Ankara 2002. 769-776.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• Eckmann, J. (1958). Çağatay Dili Hakkında Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 115–126.
• Eckmann, J. (1966). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul. 1988 [aslı: Chagatay Manual. Bloomington-The Hague 1966].
• Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XVIII. 113-124.
• Ferīduddīn-i Aŧŧār (1962). Mantıķu’ŧ-Ŧayr. (Yay. Muĥammed Cevād Meşkūr). Tehran. 1341 [1962].
• Feridüddin-i Attar (2001). Mantık al-Tayr. (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı). 2 cilt. İstanbul. 97-127.
• Gülsevin, G. (2010). Oğuzca Olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar ve Bunlara Teorik Bir Yaklaşım. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. (Eski Oğuz Türkçesi Prof. Dr. Zeynep Korkmaz Adına). Volume 5/1 Winter. 57-72.
• Kaçalin, M. S. (2011). Niyāzī, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-Luġātu’n-Nevā’iyye ve‘l-İstişhādātu‘l-Caġātā‘iyye. Ankara.
• Levend, A. S. (1957). Gülşehrī, Mantıķu’ŧ-Ŧayr. (Tıpkıbasım), Ankara.
• Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevaî. (I. Cilt, Hayatı, Sanatı ve Kişiliği). Ankara.
• Merhan, A. (2012a). Özbek Dilinin Grameri. İstanbul.
• Merhan, A. (2012b). Şeyh Abdurrezzak (Şeyh Sanan) Destanının Eski Anadolu Türkçesindeki İlk Çevirisi (Mi?).Türkiyat Mecmuası. C. 22. İstanbul. 123-154.
• Merhan Aziz (2013). Şeyh Abdurrezzak Destanı’nın İki Yazmasının Karşılaştırılması. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010). İstanbul. 277-285.
• Ölmez, Z. (2007). Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 5. 173-219.
• Steingass, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. 8. edit., London and New York 1988 [1. edit.: 1892].
• Zenker, J. T. (1866). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch I-II. Hildesheim - Zürich - New York 1994 [Leipzig 1866 baskısının yeniden basımı].