Kuman, Memlûk, Ermeni Kıpçak ve Karay Türkçelerindeki Kip Eklerinde Görülen Farklılıklar Üzerine

Yıl 2018, - Özel Sayı, 63 - 74, 20.08.2018

Abdulkadir Öztürk

https://doi.org/10.29000/rumelide.454236

Öz

Tarihte Kıpçak Türkçesi, Kuman-Kıpçak boylarını teşkil eden ve Deşt-i Kıpçak, Güney Rusya,
Kırım, Doğu Avrupa, Mısır ve Suriye coğrafyalarında yaşayan Kıpçak Türklerin
konuşma ve yazı dilidir. Bununla birlikte Kıpçak Türkçesi çağdaş
temsilcileriyle günümüzde en geniş coğrafyada varlığını devam ettiren bir Türk
lehçesidir. Kıpçak Türkçesinin tarihî kolları arasında gösterilen Kuman, Ermeni
Kıpçak ve Memlûk Kıpçak Türkçeleri ile Kıpçak Türkçesinin hem tarihî hem çağdaş
dönemleri içerisinde yer alan Karay Türkçesi sosyo-linguistik açıdan
karşılaştırmalı olarak incelenmesi gereken önemli lehçelerdir. Aralarındaki
dilbilgisel ortaklıklar ve farklılıklar onların Türk dili içerisindeki
yerlerini tespit etme ve Kıpçak Türkçesinin tarihî seyrini ortaya koyma
bakımından da özgün bir değer taşımaktadır. Kuman Türkçesi, 14. yüzyılda
yazılmış olduğu kabul edilen Codex Cumanicus adlı eserle;  Memlûk Türkçesi, 14-15. yüzyıllarda Memlûk
devleti sınırları içerisinde meydana getirdiği eserlerle; Ermeni Kıpçak
Türkçesi, Doğu Avrupa’da 16-17. yüzyıllar arasında ortaya koyduğu eserlerle;
Karay Türkçesi de 16-21. yüzyıllar arasında Kırım başta olmak üzere Doğu
Avrupa’da kaleme aldığı eserlerle yazı dili olmuş lehçelerdir. Dilbilgisi
çalışmalarında şekil özellikleri konusu içerisinde kip ekleri özel bir yere
sahiptir. Öyle ki kip ekleri kimi zaman bir dilin, lehçenin ya da ağzın tarihî
seyrine ışık tutarak lehçeler arası değişim ve etkileşimi de ortaya
koyabilmektedir. Bu çalışmada Kuman, Memlûk, Ermeni Kıpçak ve Karay
Türkçelerinde kullanılan kip ekleri ortaya konularak bu lehçelerdeki kip
eklerinde görülen farklılıklar tespit edilecek ve konu ile ilgili
değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuman, Memlûk, Ermeni Kıpçak, Karay, kip ekleri

On the Differences in Modal Suffixes of Cuman, Mameluke, Armenian Kipchak and Karaim Dialects

Öz

In history, the Kipchak Turkic are the speech and
writing language of the Kipchak Turks which constitute the Kuman-Kipchak tribes
and the living in the regions to Deşt-i Kipchak, South Russia, Crimea, Eastern
Europe, Egypt and Syria. However, Kipchak Turkic is a Turkish dialect that
continues its entity in the largest geographical area nowadays with its
contemporary representatives. Cuman, Armenian Kipchak and Mameluke Kipchak
dialects of Turkic are among the historical branches of Kipchak Turkic. These
dialects and Karaim dialect which is in both historical and contemporary
periods of Kipchak Turkic are important dialects which should be studied
comparatively in terms of sociolinguistic. There are some grammatical
partnerships and differences between these dialects. This situation is also important
in terms of to determine their place in the Turkic language history and
revealing the historical development of Kipchak Turkic. The only work of Cuman
Turkic is Codex Cumanicus, which is considered to have been written in the 14th
century. Mameluke Turkic works were written in the borders of the Mameluke
state for centuries, in the 14th-15th centuries. The works of Armenian Kipchak
Turkic are written in Eastern Europe, in 16th-17th centuries. The works of
Karaim Turkic were written also in Eastern Europe, especially in the Crimea,
for 16th-21st centuries. At the same time, these works are important in terms
of literary languages. In the grammatical studies, the modal suffixes have a
special place in the shape features. Such that the modal suffixes can exhibit
the changes and interactions between dialects by shedding light on the history
of a language and dialect. In this study, the modal suffixes used in Cuman,
Mameluke, Armenian Kipchak and Karaim Turkic are introduced and the differences
observed in the modal suffixes in these dialects will be determined and the
related evaluations will be made.

Anahtar Kelimeler

Cuman, Mameluke, Armenian Kipchak, Karaim, modal suffixes

Kaynakça

• Argunşah, M., Güner, G. (2016), Codex Cumanicus, Kesit Yayınları, Ankara. Kasapoğlu Çengel, H. (2012), “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi”, Dil Araştırmaları, S. 10, s. 17-81. Karay Awazı (1936), (ed.) Aleksander Mardkowicz, Luck, S. 9, s. 1-24. Gülsevin, S. (2016), Karay Türklerinin Dili, TDK Yayınları, Ankara. Güner, G. (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yayınları, Ankara.