Osmanlı’da Siyaset ve Bürokrasi İlişkilerinin Tarihi Seyri

Yıl 2014, Cilt: 19 Sayı: 4, 311 - 336, 01.12.2014

  tahsin Güler

Öz

It is known that the everything happens in history carries the traces of past and Ottoman‟s associations, systems and values have partly passed to the Rebuplic. Increasing of emphasises to the Ottoman at political and administrative speeches have made it necessary to evaluate the experiences brought from Ottoman reflecting historical flow of todays relations of the politics and bureaucracy. In this study in the light of this evaluation the bureaucracy that has institutionalized and matured in Ottoman Classical Period had added new characteristics even if it is negative to the structure during the degeneration and deterioration process including 16th and 18th centuries. Experiencing this two process caused to recognize the own strength of bureaucracy, and enabled that periods political authority as a padishah‟s bureaucracy to continue being independent and superior with the name of government‟s bureaucracy instead of depending it. It is seen that bureaucracy has turned in to a reformist character that effects and forms the politics and it strengthens the success in the Tanzimat Period that partly affects today

Anahtar Kelimeler

-

OSMANLI’DA SİYASET VE BÜROKRASİ İLİŞKİLERİNİN TARİHİ SEYRİ

Öz

Tarihte olan her şeyin geçmişin izlerini taşıdığı ve Osmanlının kurum, yapı ve değerlerinin belli ölçülerde günümüze intikal ettiği bilinmektedir. Son yıllarda siyasal ve yönetsel söylemlerde Osmanlı‟ya yapılan vurguların giderek artması günümüz siyaset- bürokrasi ilişkilerine yansıyan tarihsel akışın Osmanlı‟dan getirdiği birikimin değerlendirmesinin yeniden yapılmasını gerekli kılmıştır. Çalışmada bu değerlendirme ışığında Osmanlı Klasik Dönemi‟nde olgunlaşan ve kurumsallaşan bürokrasinin, 16. ve 18. yüzyılları kapsayan iki asırlık bozulma ve yozlaşma sürecinde bünyesine olumsuz da olsa yeni nitelikler kattığı belirlenmiştir. Yaşanan bu iki süreç bürokrasinin kendi gücünün farkına varmasına, dönemin siyasal otoritesi olan padişahın bürokrasisi olarak ona bağımlı kalmak yerine devletin bürokrasisi sıfatıyla üstün ve bağımsız olarak yoluna devam edebilme imkânını keşfetmesine yol açmıştır. Tanzimat Dönemi‟nde ise belli ölçülerde günümüze de sirayet edecek şekilde bürokrasinin siyaseti etkileyen/belirleyen reformist bir karaktere büründüğü ve elde ettiği başarıyı perçinlediği görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, Siyaset, Osmanlı, Siyaset-Bürokrasi İlişkileri

Kaynakça

• AHMAD, F. (2002). Modern Türkiye‟nin Oluşumu, Y. Alogan (çev.), Ankara: Doruk Yayıncılık
• AKTAN, C. C. (1997). Politikada Liyakat Üzerine Kutadgu Bilig Ve Koçi Bey Risalesi‟nden Öğreneceklerimiz, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl 3, Sayı 13, 1389-1393
• AKTEL, M. ve U. Kerman (2010). Türk- Fransız İlişkileri: Tarihsel ve Yönetsel Arka Plan (Osmanlı‟dan 1980‟lere), Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar içinde, B. Parlak (haz), Kaysem IV Bildiriler Kitabı, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları
• AKYILDIZ, A. (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları
• AL, H. (2004). Türk Kamu Yönetiminde Liberal ve Postmodern Esintiler: Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 4
• ARKAN, A. (2005) Fârâbî‟nin Gözüyle Ahlâk-Siyaset İlişkilerinin Analizi, 2. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu, Sakarya, http://www. etiksempozyumu.sakarya.edu.tr/tammetin.htm
• ASLAN, S ve A. Yılmaz (2001). Tanzimat Döneminde Osmanlı Bürokratik
• Yapı ve Düşüncesinin Değişimi, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 2, Sayı 1
• AŞIKPAŞAOĞLU Tarihi, (1970). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi
• ATEŞ, T. (1995). Osmanlı Toplumunun Siyasal Yapısı, Ankara: Ümit Yayınları
• AYDIN, M. (2006). Siyaset Sosyolojisi, İstanbul: Pınar Yayınları
• BARKAN, Ö. L. (1999). Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi, Tanzimat içinde, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s 321- 421
• BARKAN Ö. L. (1955) Osmanlı İmparatorluğu Bütçelerine Ait Notlar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.17, No:I-4.
• BAŞKAYA, F. (2004). Yediyüz: Osmanlı Beyliğinden 28 Şubat‟a; Bir Devlet Geleneğinin Anatomisi, Ankara: Maki Basın Yayın
• BELDICEANU, I. (2011). Başlangıçlar: Osman ve Orhan, R. Mantran (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I içinde, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 17- 41
• BELDICEANU, N. (2011). Osmanlı İmparatorluğunun Örgütü, R. Mantran (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I içinde, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 145- 170
• BELGE, M. (2005). Osmanlı‟da Kurumlar ve Kültür, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,
• BERKES, N. (2009). Türkiye‟de Çağdaşlaşma Olgusu, E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye‟de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, Bursa: Dora Yayınları, 159-190
• BOLAT, K. (2012). Naima‟ya Göre Devlet Adamları Arasında Muhalefet, Tarih Okulu, Sayı 13, 89-114
• BROWN, L. C. (2000). İmparatorluk Mirası; Balkanlar‟da ve Ortadoğu‟da Osmanlı Damgası, İstanbul, İletişim Yayınları
• ÇADIRCI, M. (2007). Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları
• ÇOLAK, S. (2010). Aziz Efendi‟nin Risalesine Göre 17. Yüzyılda Osmanlı Merkez Ordusunun Durumu, History Studies, İnternational Journal of History, Vol. 2/2, 101-112
• ÇOLAK, S. (2008). Canikli Ali Paşa‟nın “Tedbîr-i Nizâm-I Memleket”Adlı Risâlesinde Reâyânın Durumuna Dair Tespit Ve Öneriler, Atatürk Üniversitesi SBE Dergisi, 12(2), 163-173
• DAVISON A. (2013). Laiklik ve Türkiye‟nin “Kültürel” Modernitesi: Türkiye‟yi Avrupa‟nın Belirlediği Kavramsal Mekana Yerleştirmek, Türkiye‟nin Yeniden İnşası: Modernleşme, Demokratikleşme, Kimlik içinde, Keyman, E. F. (der.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• DAVISON, R. H. (2004). Osmanlı Türk Tarihi (1774-1923), İstanbul: Alkım Yayınevi
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa (1969). Nesayıh'ul-Vüzera V'el-Ümerâ Veya Kîtab-I Güldeste, H. R. Uğural (çev. ve der.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• DEMİREL, D. (2011). Tanzimat‟tan Cumhuriyet‟e Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma (1839- 1923), Türk İdare Dergisi, Sayı: 473, 97-111
• DOĞAN, C. (2013). 16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasetnâme Ve Ahlâknâmelerinde İbn Haldûnizm: Kınalızâde Ali Efendi, Kâtip Çelebi Ve Na‟îmâ Örnekleri, Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27, 197-214
• DUMONT, P. (1995). Tanzimat Dönemi (1839-1878), Osmanlı Tarihi II içinde, R. Mantran (der), S. Tanilli (çev), İstanbul: Cem Yayınevi
• DURAN, B. (2007). Türkiye‟nin Dönüşümünde Aydınların Rolü, Davut Dursun, Burhanettin Duran ve Hamza Al (Edt.), Dönüşüm Sürecindeki Türkiye: Aktörler, Alanlar, Sorunlar içinde, İstanbul: Alfa Yayınları, s. 171- 208
• DURGUN, Ş. ve H.Yayman (2005). The Turkish Bureaucracy as a Guardian of the Statist Tradition, Turkish- U.S. Relations içinde, Salmi, R. H.& Durgun, G. B. (Edt.), Florida: BrownWalker Press, 93- 106
• DURSUN, D. (2007). Türkiye‟nin Dönüşüm Süreci, Dinamikleri ve Genel Özellikleri, D. Dursun, B. Duran ve H. Al (Ed.), Dönüşüm Sürecindeki Türkiye içinde, İstanbul, Alfa Yayınları, 17- 64
• ERYILMAZ, B. (2010). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayınları
• ERYILMAZ, B. (2009), Kamu Yönetimi, Ankara: Okutman Yayınları
• ERYILMAZ, B. (2008), Bürokrasi ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları
• FARABİ, (2002). Kitabü‟l- Mille, F.Toktaş (çev), Divan İlmi Araştırmalar (içinde), İstanbul, 2002/1, Sayı: 12, 258- 273
• FINDLEY, C. V. (2000). Osmanlının İdari Mirası ve Modern Ortadoğu, Brown, L. C. (der.), İmparatorluk Mirası içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 222- 245
• FINDLEY, C. V. (1994). Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform: Babıali (1789- 1922), L. Boyacı ve İ. Akyol (çev.) İstanbul: İz Yayıncılık
• FLEICHER, H. C. (1996). Tarihci Mustafa Ali. (Çeviren: Ayla Ortaç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• FODOR, P. (1999). 15-17. yüzyıl Osmanlı Hükümdar Aynalarında Devlet ve Toplum, Kriz ve Reform, E. Çoban (çev), Tarih İncelemeleri Dergisi 1999, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, 281-302
• GÖKBİLGİN, M. T. (1991). XVII. Asırda Osmanlı Devletinde Islahat İhtiyaç ve Temayülleri ve Kâtip Çelebi, Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler içinde, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 197-218
• GÖKÇE, A. F. (2010).Osmanlı Klasik Döneminde İdari Reform Hareketleri: Koçi Bey Risalesi, Yasama Dergisi (14), 59- 78
• GÖKÜŞ, M. (2010). Osmanlı İmparatorluğu‟ndan Modern Türkiye‟ye Yöneten- Yönetilen İlişkilerinin Gelişimi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.15, S.3, 227-249
• GÖKYAY, O. Ş. (1988). Kâtip Çelebi Hayatı, Kişiliği ve Eserlerinden Seçmeler, İstanbul: Türkiye İş bankası Kültür Yayınları.
• GÖKYAY, O.Ş. (1986). Kâtip Çelebi, Ankara. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları No: 653
• GÜLER, B. A. (2011). Türkiye‟nin Yönetimi: Yapı, Ankara. İmge Kitabevi Yayınları
• GÜLER, B. A. ve N. E. Keskin (2005). Devlet Reformunu Tarihten Çalısmak, Ankara Üniversitesi Toplum Araştırmaları Merkezi, Tartışma Metinleri, Ankara University Publishing House
• HANİOĞLU, M. Ş. (1989). Tanzimat Bürokrasisine Dönüş Arzuları ve Jön Türkler, Türkiye Günlüğü Dergisi, Sayı: 8
• HEPER, M. (2011). Türkiye‟nin Siyasal Hayatı, K.Göksel (çev.), İstanbul, Doğan Kitap
• HEPER, M. (1977). Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernleşme, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
• HEPER, M. (1974). Değişen Türkiye‟de Bazı Geleneksel Üst Kademe Yöneticiliği, AİD, C. 7
• ISSAWI, C. (2000). Ekonomik Miras, L. C. Brown (der.), İmparatorluk Mirası içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 332- 359
• İNALCIK, H. (2013). Osmanlılar; Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler, İstanbul: Timaş Yayınları
• İNALCIK, H. (2012). Devlet- i Aliyye; Klasik Dönem Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• İNALCIK, H. (2011). Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı; Devlet, Kanun, Diplomasi, İstanbul: Timaş Yayınları
• İSLAMOĞLU, Huricihan (2010). Osmanlı Devletinde Toprak ve Köylü, İstanbul: İletişim Yayıncılık
• KABAKLI, E. (2002). Millete Vurulan Canlı Pranga Bürokrasi, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları
• KAHRAMAN, H. B. (2002). Kahraman, H. Bülent (2002). Avrupa: Türk Modernleşmesinin Xanadusu Türk Modernleşmesi Kurucu İradesine Yeni Bir Bakış Denemesi, Liberalizm, Devlet, Hegemonya içinde, E. F. Keyman (der.), İstanbul: Everest Yayınları
• KALAYCIOĞLU, E. ve A. Y. Sarıbay (2009). Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme, Türkiye‟de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, Bursa, Dora Yayınları, 9- 36
• KARABOĞA, D. V. (2012). Klasik Dönemde Osmanlı Devleti‟nde Tarıma Etki Eden Faktörler Ve Bu Faktörlerin Ortaya Çıkardığı Sonuçlar, International Journal of Social Science, Vol. 5 (6), 313-327
• KARAL, E.Z. (1999). Tanzimat‟tan Evvel Garplılaşma Hareketleri (1718- 1839), Tanzimat içinde, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 13- 30
• KARATEPE, Ş. (1999). “Devlet Yönetimi”, Osmanlı Dünyayı Nasıl Yönetti ? içinde, İstanbul: İz Yayıncılık
• KARPAT, K.H. (2013). Türk Siyasi Tarihi, Siyasal Sistemin Evrimi, İstanbul: Timaş Yayınları
• KARPAT, K. H. (2010). Osmanlı‟dan Günümüze Asker ve Siyaset, İstanbul: Timaş Yayınları
• KARPAT, K. H. (2002). Osmanlı Modernleşmesi, A.Z. Durukan ve K. Durukan (çev.), Ankara: İmge Kitabevi
• KARTA, N. (2014). 18. ve 19. Asırda Avrupa‟da Para, Banka ve Mevduat Alanında Yaşanan Gelişmelerin Osmanlı İmparatorluğu‟ Yansımaları, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 1, 149-164
• KOÇİ Bey (1997). Koçi Bey Risalesi, Z. Danışman (Sadeleştiren), İstanbul: MEB Yayınları
• KOÇİ Bey (1997). Koçi Bey Risalesi, M. Şimşekçakan (haz.), İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları
• KOPAR, M. ve M. Yolun (2012). 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Borçlar Tarihine Bir Bakış, History Studies, İnternational Journal of History, Vol. 4/1, 335- 358
• KÖSEOĞLU, Ö. (2009). Birey- Kamu Yönetimi İlişkileri ve Türkiye Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi SBE, 2009
• LEWIS, B. (2000). Modern Türkiye‟nin Doğuşu, M. Kıratlı (çev), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• LYBYER, A. H. (2000). Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İmparatorluğunun Yönetimi, İstanbul: Sarmal Yayınevi
• MANTRAN, R. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I; Kuruluş ve Yükseliş Yılları, S. Tanilli (çev), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• MANTRAN, R. (1995). XVI- XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, Ankara: İmge Yayınevi
• MARDİN, Ş. (2009). Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Merkez- Çevre İlişkileri, E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye‟de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, Bursa: Dora Basım Yayım, 121- 158
• MARDİN, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. M. Türköne, F. Unan ve İ. Erdoğan (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları
• OCHSENWALD, W. (2000). Din ve Kültür, Brown, L. C. (der.), İmparatorluk Mirası içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 381-411
• OĞUZOĞLU, Y. (2000). Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul: Eren Yayıncılık
• OKANDAN, R.G. (1999). Amme Hukukumuzda Tanzimat Devri, Tanzimat içinde, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 97- 128
• ORTAYLI, İ. (2012). Yakın Tarihin Gerçekleri, İstanbul: Timaş Yayınları
• ORTAYLI, İ. (2009). Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu, E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye‟de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, Bursa, Dora Yayınları, 91- 117
• ORTAYLI, İ. (2006). Son İmparatorluk Osmanlı, İstanbul: Timaş Yayınları
• ÖĞÜN, S. S. (2009). Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü, E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye‟de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, Bursa: Dora Yayınları, 319- 358
• ÖĞÜN, S. S. (2002). Devlet- Toplum Metafiziği ve Türk Modernleşmesi, Keyman, E. F. (der.), Liberalizm, Devlet, Hegemonya içinde, İstanbul: Everest Yayınları
• ÖZ, M. (2005). Osmanlıda Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul: Dergâh Yayınları
• SARITÜRK, M. ve İ. Demirel (2006). Geç Osmanlı ve Kuruluş Dönemi Cumhuriyet Bürokrasisinin Siyasal- Entelektüel İmgelemi ve Bu İmgelemin Bürokrasinin Toplumsal Konumuyla Etkileşimi, Prof. Dr. M. Ali Göktaş‟a Armağan içinde, DEÜ İİBF Kamu Yönetimi, İzmir, Birleşik Mtb.
• SHAW, J. S. ve E. K. Shaw. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul: E Yayınları
• SÖZEN, K. (2009). Kâtip Çelebi‟nin Devlet Görüşü ve Osmanlı Türk Düşüncesindeki Etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 22, 25-40
• SZYLIOWICZ, J. S. (2000). Osmanlı‟nın Eğitsel Mirası: Efsane mi Yoksa Gerçek mi?, L. C. (der.), İmparatorluk Mirası içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 412- 435
• ŞAHİN, C. (2012). Osmanlı Toprak Sistemi Hakkında Genel Bir Değerlendirme, International Journal of Social Science, Vol. 5 (6), 434-461
• ŞENGÜL, R. (2005). Fransa‟da Bölge Yerel Yönetimlerinin İdari Sistem İçindeki Yeri, Türk İdare Dergisi, (448), 61- 68
• TABAKOĞLU, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları
• TANERİ, A. (1997). Türk Devlet Geleneği, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
• TERZİ, M. A. (2012). Türk Devlet Geleneğinde Bürokrasi ve Memur, Ankara: Sistem Ofset
• TORTOP, N., E. G. İsbir, B. Aykaç, H. Yayman ve M. A. Özer (2007), Yönetim Bilimi, 7. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
• TORUN, F. S. (2012). Osmanlı Taşra
• İdaresininYeniden Yapılanma Süreci
• (1842‐1876), Karadeniz Araştırmaları, Sayı 32, 81‐97
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (2003). Osmanlı Tarihi, Ankara: Cilt: I- IV, XIII. Dizi- Sa. 16, Türk Tarih Kurumu Yayınları
• ÜNAL. M. A. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda Müsadere, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler- Araştırmalar içinde, Isparta: Kardelen Kitabevi
• WHEATCRAFT, A. (2004). Korkunç Türk, Batı‟nın Gözüyle Osmanlı, G.A. Somuncu (çev.), İstanbul: Aykırı Yayıncılık
• VEINSTEIN, G. (2011). Büyüklüğü İçinde İmparatorluk, R. Mantran (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I; Kuruluş ve Yükseliş Yılları içinde, S. Tanilli (çev), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 197- 279
• VELİDEDEOĞLU, H.V. (1999). Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, Tanzimat içinde, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 139- 209
• YALMAN, M. T. (1944) Osmanlı İmparatorluğu Teşkilatında Mütesellimlik Müessesesine Dair, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, Ankara: C. 1, 75-105
• YILDIRIM, Y. (2006). Mukaddime‟nin Osmanlı Dönemi Türkçe Tercümesi, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 11(21)
• YILMAZ, A. (2007). AB‟ye Uyum Sürecinde Türk Kamu Yönetiminin Dönüşümü Üzerine Notlar, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 17, 215- 240
• YILMAZ, B. E. (2002). Osmanlı İmparatorluğu‟nu Dış Boçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç, Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi, (4), 186-198
• YURTOĞLU, B. (2009). Kâtip Çelebi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
• YUSUF Has Hacip (2005). Kutadgu Bilig, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları
• YÜCEL, Y. (1974). Osmanlı Devlet Düzenine Ait Metinler I, Kitâb-ı Müstetâb, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları
• ZÜRCHER, E. J. (2004). Modernleşen Türkiye‟nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları