DIVAN POETRY-CÖNK (JUNK) RELATIONSHIP AND “CÖNK” RHYMING GHAZELS

Yıl 2017, Sayı: 37, 247 - 290, 22.06.2017

Mehmet Fatih Köksal

https://doi.org/10.21497/sefad.328602

Öz

Poetry
collections (mecmuas) and cönks are among the primary resources of
literary history. However, it is hard to say that academic works on these are
sufficient both in quality and quantity. Although the number of the works on poetry mecmuas has increased in recent
years, the ones on cönks are very
few. In this study, first, the concept of cönk is defined as a literary
term. Secondly, the portion of the divan, folk and the mystical poets took
place in cönks, and which of these
poets are high in number are searched in this paper. Based on this data, it
will be concluded that the common definition of cönks are not identical with the one that
came out from this work. Thirdly, some remarks will be added on the poets
mostly used in the cönks. Finally, by
giving sample texts, the term of cönk will be redefined, in other words what
the cönk really is will be answered
according the main sources of Turkish literary history such as diwans, tezkeres and poetry mecmuas
in here. In addition to this, some evaluations will also be made. Furthermore,
the pile of the gazels with 'redif of cönk' (letter or syllable added to a
complete rhyme) will be given at the end. The basic materials -cönks- used for
writing the 'divan poetry in the cönks' part of this work, are compiled of 63
ones from my personal library and the 480 classifed ones out of 571 cönks
placed in official website of www.yazmalar.gov.tr.

Anahtar Kelimeler

Cönk, poetry mecmua (poetry collection), diwan, folk and mystical poets

DİVAN ŞİİRİ-CÖNK İLİŞKİSİ VE “CÖNK” REDİFLİ GAZELLER

Öz

Şiir
mecmuaları ve cönkler Türk edebiyatı tarihinin birincil kaynakları arasındadır. Ne var ki derleme niteliğini
taşıyan her iki tür üzerinde yapılmış ve yapılmakta olan akademik çalışmaların
yeterli olduğu söylenemez. Şiir mecmualarına dair olan çalışmalarda özellikle
son yıllarda bir artış gözleniyorsa da cönkler üzerine yapılan bilimsel
çalışmaların, bu kaynakların sayısına nispetle çok az olduğu açıktır. Bu
çalışmada önce cönk kavramı edebî bir terim olarak ele alınacak, daha sonra
sırasıyla cönklerde saz, tekke ve divan şairlerinin ne derece yer aldıkları ortaya
konacak, doğrudan doğruya bu verilerden elde edilen sonuçla varılan “cönk”
kavramının, bilinen yaygın cönk tanımıyla örtüşmediği gösterilecektir.
Sonrasında cönklerde şiirleri en çok yer bulan divan şairleri üzerine türlü
değerlendirmelere yer verilecek ve nihayet “cönk” kelimesinin tezkire, divan,
şiir mecmuası gibi Türk edebiyatı tarihinin kaynak metinlerinde nasıl yer
aldığı bir başka ifadeyle divan şairine göre cöngün ne olduğu hususunda örnek
metinler ışığında tespit ve değerlendirmeler yapılacaktır. Yazının sonunda ise
bir şiir mecmuasında toplu olarak bulunan “cönk” redifli gazellere yer
verilecektir. Bu çalışmanın “cönklerde divan şiiri” kısmının ana kaynağını
şahsî kütüphanemizde bulunan 63 adet cönk ile www.yazmalar.gov.tr adresindeki
571 adet cönkten şair tasnifi yapılmış olan 480 cönk oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cönk, şiir mecmuası, divan, saz ve tekke şairleri

Kaynakça

• ALTINOK, Baki Yaşa (2008). Pehlivanlı Türkmen Aşireti Cönkleri. Ankara: Çetin Medya Grup.
• ARTUN, Erman (2004). Türk Halk Edebiyatına Giriş. İstanbul: Kitabevi.
• ATİK GÜRBÜZ, İncinur (2015). Mecmû‘atü’l-Leta’if ve Sandûkatü’l-Ma‘ârif [Bursa (İnebey) Print and Manuscripts Library, No. 2276] [İstanbul University Rare Books Library, No. T 739], Part II: Analysis-Transcription Of The Text. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University, Cambridge, MA, USA, 2015, Sources of Oriental Languages and Literatures 122.
• BOYSAK, Nail (2007). Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi 1479, 1591, 2752, 3005 Numaralı Şiir Mecmualarının Tanıtımı ve 2752 Numaralı Şiir Mecmuasının Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Ü.
• BÜTÜNER, Şahin (2010). Ziya Bey Kütüphanesindeki 6707, 6722 ve 6769 No’lu Cönkler Üzerine İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Ü.
• CUNBUR, Müjgan (1974). “Folklor Araştırmalarında Cönklerin Yeri”. 1.Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi. 69-73.
• DOĞAN, Güler (2010). Edirneli Nazmî Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin – İnceleme), Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Ü.
• DÜĞENCİ, Serkan (2012). Ziya Bey Kütüphanesindeki 6740 No'lu Cönk Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Sivas.Cumhuriyet Ü.
• ELÇİN, Şükrü (1981). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• EREN, Aysun (2012). Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî Efendi’nin Matlaları, Siroz ve İstanbul Şehrengîzleri, Gülşen-i İrfân Mesnevîsi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Ü.
• GIYNAŞ, Kâmil Ali (2014). Pervâne Bey Mecmuası -Pervâne b. Abdullah- (3 Cilt). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• GÖKYAY, Orhan Şâik (1984). “Cönkler Üzerine”. Folklor ve Etnografya Araştırmaları 1984: 107-173.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1993). “Cönk”, İslam Ansiklopedisi C. 8. İstanbul: TDV Yayınları. 73-75.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1995). “Cönkler Üzerine”. Makaleler 1: Eski, Yeni ve Ötesi. İstanbul: İletişim Yayınları. 73-147.
• GÜNAY, Umay (1986). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜRBÜZ, Mehmet (2012). “Sözlü Kültür Belleğinde Bir Divan Şâirinin İzleri: Cönklerde Nâbî”. Millî Folklor 24 (95) (Sonbahar): 54-62.
• HARMANCI, M. Esat (2007). Süheylî Ahmed b. Hemdem Kethüda – Dîvân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemâl (1988). Son Asır Türk Şairleri (Tıpkıbasım). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İSEN, Mustafa (1994). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayını.
• KARAKÖSE, Saadet (1994). Nev’îzâde Atâyî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10637,nevi-zade-atayipdf.pdf?0 [15.02.2015].
• KARTAL, Ahmet (2006). Basîrî ve Türkçe Şiirleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Doğan (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Anlara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Hasan (2009). 18. yy. Şairi Âsaf ve Dîvânı (İnceleme – Tenkitli Metin – Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Ü.
• KILIÇ, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-şu’arâ (İnceleme-Metin) (3 Cilt). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayını.
• KILIÇ, Filiz (2013). “Hayâtî–Hamdî-i Kadîm”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=964 [15.02.2015].
• KOZ, Sabri (1977). “Cönk”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi C. 2. İstanbul: Dergâh Yayınları. 83-85.
• KÖKSAL, M. Fatih (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz–Dîvân Şiirinde Nazîre. Ankara.Akçağ Yayınları.
• KÖKSAL, M. Fatih (2013). “Şah İsmail Hatâyî’nin Şiirlerinde Kullandığı Vezin Meselesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (66): 169-188.
• KUT, Günay (2005). “Bir Cönk Üzerine”. Yazmalar Arasında Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları 1. İstanbul: Simurg Yayınları. 315-334.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî–Dîvân. Ankara: Kalkan Matbaacılık.
• KUTLUK, İbrahim (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şu’arâ (2 Cilt). Ankara: TTK Yayınları. 2. bs.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Mecmû’a-i Eş’âr 1. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Atatürk Kitaplığı Yz K 0352.
• Mecmû’a-i Eş’âr 2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yz K 007.
• Mecmû’a-i Eş’âr 3. Bibliothèque Nationale de France. Supplement Turc. 288.
• OĞRAŞ, Rıza (1995). Esad Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Şâhidü’l-Müverrihîn Adlı Eserinin Metni. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10735,emgvmpdf.pdf?0 [15.02.2017].
• ORAK, Kadriye Yılmaz (t.y.). İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı (İnceleme-Tenkidli Metin). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10656,tirsipdf.pdf?0 [15.02.2017].
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdî ve Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SOLMAZ, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı. Ankara: AKM Yayınları.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (2012). Kilisli Ebû Bekir Vâhid Dîvânçesi. Konya: Kömen Yayınları.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (2015). Fevzî Dîvânı (XVII. Yüzyıl). Ordu: Serüven Kitabevi.
• TAN, Nail (2010). “Âşık İslâm Erdener’in Şiir Defteri / Çağdaş Cöngü”. BAL-TAM Türklük Bilgisi (13): 215-228.
• TOGAN, Zeki Velidi (1953). “Topkapı Sarayında Dört Cönk”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 1 (1-4): 73-89.
• VURAL, Emre (2013). Michigan Üniversitesi 356 Numaralı Şiir Mecmû‘ası, (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Ü.
• YELTEN, Muhammed (t.y.). Nev’îzâde ‘Atâyî Sohbetü’l-ebkâr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10706,girispdf.pdf?0 [15.02.2017].
• YENİKALE, Ahmet (2011). Sünbül-zâde Vehbî-Dîvân. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
• YILMAZ, Salih (2010). Câzib Dîvânı (İnceleme – Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.