KLASİK İSLAM SİYASET KURUMU VE LİTERATÜRÜNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 1, 33 - 65, 22.12.2015

İbrahim Barca

Öz

Tarihi boyunca farklı coğrafyalarda bazen yöneten bazen de yönetilen olarak
varlığını bugüne kadar sürdürmüş olan Müslümanlar, bir ortak yaşam
geleneğine sahiptir, denilebilir. Bunda İslâm medeniyetinin siyaset/idare
anlayışı ve bu doğrultuda tesis etmiş olduğu siyaset kurumları ve siyasete
ait literatürün etkisi inkâr edilemez. Kur’an ve sünneti temel referans
noktası kabul eden Müslüman siyasetçi/idareci ve teorisyenleri zaman
içinde güncel gelişme, yenilik ve sorunlara kayıtsız kalmamış, siyaset/idare
bağlamında teorik ve pratik birçok değişim ve gelişmeler kaydetmişlerdir.
Klasik İslâm siyasetine yönelik sözü edilen özelliklerin bilinmesi bugün
birçok sorunla boğuşan Müslümanlar için önem arz edebilir. Bu yüzden
bu makalede klasik İslâm siyaset kurumu ve onu meydana getiren önemli
alt kurumlardan hilafet ve vezaret kurumları ile klasik İslâm siyasetine ait
bazı özellik, kavram ve eserler önemli özellikleri ile kısaca ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm, siyaset, hilafet, vezaret

Kaynakça

• Arif, Nasır Muhammed, fî Mesâdiri’t-türâsi’s-siyâsiyyi’l-İslâmî, (ABD Vir- ginia: el-Ma‘hedü’l-Âlemî, 1994).
• Atalan, Mehmet, “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartış- maları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2004).
• Avcı, Casim, “Hilâfet”, DİA, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003).
• Ayaz, Fatih Yahya, “Vezir”, DİA (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995).
• _____, “Abbâsîler’den Mısır’da Kurulan Hanedanlara Vezirlik Müessesesi, İslam Araştırmaları Dergisi, 28 (2012).
• Aydın, Mehmet Akif, Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi İslâm Devlet Yönetimi, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam ve Demokrasi Kutlu Doğum Sempozyumu Kitabı, 1998).
• Azimli, Mehmet, “Halifeliğin Kurumsallaşması”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Konya, 1999.
• Barca, İbrahim, “İslâm Kurumları Tarihi Açısından Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. el-Habîb el-Mâverdî el-Basrî’nin (364-450/974- 1058) “Kavânînü’l-Vizâre ve Siyasetü’l-Mülk”Adlı Eseri”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabi- lim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, 2012.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Me‘alî, Ğıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z- zülem, nşr. Mustafa Hilmî ve Fuâd Abdülmün‘im, (Beyrut: Dârü’d- Da‘ve).
• Dede Efendi, İbrahim b. Yahyâ Halife, es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye, nşr. Fuâd Abdülmün‘im, (İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmi‘iyye, 1991).
• Demircan, Adnan, “Arap Siyasi Geleneğinin Ehl-i Beyt Tamlamasının Kavramlaşma Sürecine Etkisi”, Marife Dergisi, yıl. 4, sayı. 3, kış 2004 (Ehl-i beyt özel sayısı).
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistanî, Sünenü Ebî Dâvûd, (Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî), I-IV.
• Ebû Fârıs, Muhammed Abdülkâdir, el-Kâdî Ebû Ya‘lâ ve Kitâbuhu Ahkâmü’s- sultâniyye, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle).
• el-Hirravî, Abdüssemi Sâlim, Lügatü’l-idâreti’l-âmme fî sadri’l-İslâm, (Ka- hire: el- Hey’etü’l-Mısrıyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1986).
• Emîn, Ahmed, Duha’l-İslâm, (Kahire: Mektebetü’l-Usre, 2003).
• es-Sa‘dî, Abdülmüte‘al, es-Siyâsetü’l-İslâmiyye fî ahdi’l-hulefâi’r-râşidîn, (Beyrut: Dârü’s-Sekâfe).
• et-Tahranî, Şeyh Ağa Büzürg, ez-Zerî‘a ilâ tesânifi’ş-Şi‘a, (Beyrut: Dârü’l- Edvâ, 1983).
• el-Fârâbî, Ebû Nasır, Kitâbü’s-Siyâseti’l-medeniyye, nşr. Fevzî Mihterî Neccâr, (Beyrut: Tab‘etü’l-Katulikiyye, 1964).
• el-Gazâlî, Ebû Hamîd et-Tûsî, et-Tibrü’l-mesbûk fî nasîhati’l-mülûk, nşr. Ahmed Şemsüddîn, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988).
• İbn Haldûn, Abdurrahmân, el-Mukaddime, nşr. Abdüsselâm eş-Şeddâdî, (ed-Dârü’l-Beyzâ, 2005).
• İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a‘yân, nşr. İhsân Abbâs, (Beyrut: Dâru Sâdır, 1994).
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (711/1311), Lisânü’l-Arab, (Bey- rut: Dâru Sâdır), I-XV.
• İbn Teymiyye, Şeyhülislâm Ahmed b. Abdülhalîm, es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye, (Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife).
• İbn Tolun, Şemsüddîn Muhammed, Nakdü’t-tâlib li zeğeli’l-menâsib, nşr. Muhammed Ahmed ve Hâlid Muhammmed, (Beyrut: Dârü’l- Fikri’l-Mu‘asır, 1992).
• İbnü’l-Arabî, Mühyiddîn Eb Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muham- med, et-Tedbîrâtü’l-ilâhiyye fî islâhi’l-memleketi’l-insâniyye, müsten- sih. Abdülkâdir b. eş-Şeyh Mahm d, (Mu‘cemü’l-Matbû‘ât 175:1, 2841).
• İbnü’l-Ezrâk, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali, Bedâi‘u’s-silk fî tebâi‘i’l-milk, nşr. Ali Sâmir en-Neşşâr, (Irak: Vizâretü’l-İ‘lâm), I, 95.
• İbnü’n-Nedîm, Ebû’l- Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muham- med, el-Fihrist, nşr. Rızâ Teceddüdî b. Ali, (Tahran: 1971), I-II.
• İbnü’s-Sayrafî, Eymenüddîn Ebü’l-Kâsım Ali, el-Kânûn fî dîvâni’r-resâil, nşr. Eymen Fuâd, (Kahire: Dârü’l-Mısrıyyeti’l-Lübnâniyye, 1990).
• Kâtip Çelebi, Mustafa, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb, (Beyrut: Dârü’l- İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî).
• Kayaoğlu, İsmet, “Halifelik”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 5 (1980).
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. el-Habîb el-Basrî (364- 450/974-1058), en-Nüketü ve’l-uyûn, nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdurrahîm, (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye).
• _____, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, trc. Ali Şafak, (İstanbul: Bedir Yay.).
• _____, Bilge Yöneticinin Elkitabı Edebü’l-vezîr, trc. İbrahim Barca, (İstan- bul: Klasik Yay., 2014).
• Neccâr, Hüseyin Fevzî, el-İslâm ve’s-siyâse, (Kahire: Matbû’âtü’ş-Şa‘b).
• Öz, Şaban, “Hilafette Nass Teorisi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniver- sitesi Dergisi, 14 (2009).
• Pazarbaşı, Erdoğan, “Kur’an’a Göre Halifelik ve Toplumsal Süreklilik”, Bi- limname I, 1(2003).
• Reslân, Selâhuddîn Bisyûnî, el-Vizâre fî fikri’s-siyâsî, (Kahire: Dâru Kubâ, 2000).
• Rıza, Muhammed Reşîd, el-Hilâfe, (Kahire: ez-Zehrâ li’l-İ‘lâmi’l-Arabî, 1922).
• es-Samed, Hamed Muhammed, Nizâmü’l-hukm fî ahdi’l-hulefâi’r-râşidîn, (Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmi‘iyye, 1994).
• Şihâbüddîn, Ahmed b. Ebî Rabi, Sülûkü’l-mâlik fî tedbîri’l-memâlik, nşr. Arif Ahmed Abdulğanî, (Dımaşk: Dârü’l-Kenân, 1996).
• Şulul, Kasım, İbn Haldûn’a Göre İslâm Medeniyeti, (İstanbul: İnsan Yay., 2011).
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Tarîhu’r-rusûl ve’l-mülûk, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl, (Mısır: Dârü’l-Me‘arif, 1969), I-XI.
• Tâncî, Muhammed Tâvit, “İslam’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu”, Sü- leyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1994).
• Taşköprüzade, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-se‘âde, (Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1985), I-III.
• Türcan, Galip, İslam’da Dini Otorite”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, 14 (2005), s. 106.
• Yaman, Ahmet, “Hilafet-Saltanat Dönüşümü Bağlamında Klasik Dönem Müslümanlarının Reel Siyaset Anlayışlarının Seyri Üzerine”, Tabu- la Rasa Felsefe & Teoloji, 4 (2002).