İNGİLİZ BELGELERİNDE TÜRKİYE’NİN DEMOKRASİYE GEÇİŞ YILLARI: DEMOKRAT PARTİ’NİN KURULUŞU VE 1946 SEÇİMLERİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 371 - 402, 26.12.2017

Resul Babaoğlu

Öz

Türkiye’de
tarih yazınında, “çok partili sistem”, “çoğulcu demokrasi”, ya da “demokrasiye
geçiş” olarak isimlendirilen dönem, Türk siyasi hayatında yeni bir sayfayı açan
gelişmeleri beraberinde getirmiştir. 100-150 yıllık Türk modernleşme sürecinin
önemli bir kilometre taşı olan söz konusu dönem, çeşitli iç ve dış nedenlerin
olgunlaştırdığı tek partili siyasi düzenin rekabetçi bir politik sisteme
evrilmesini başlatmıştır. Her ne kadar,7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti’ye
karşı CHP içinde ve siyaset hayatının dışında birtakım tepkiler ortaya çıkmışsa
da dönemin siyasi karar alma mekanizmaları, yeni partiye karşı engelleyici tutumlar
sergilememişlerdir. Bu anlamda, kuruluş ve teşkilatlanma aşamasında ciddi
engellerle karşılaşmayan DP, kısa süre içinde geniş halk kitlelerinin rağbet
gösterdiği siyasi bir alan açmıştır. Sözü edilen dönemde yaşanan bu gelişmeler
Türkiye’de bulunan İngiliz diplomatlar tarafından dikkatle takip edilmiştir. İngiltere
ve Türkiye arasında II. Dünya Savaşı yıllarında başlayan askeri ittifakın savaş
sonrası dönemde de sürdürüleceği yönündeki inanç ve geleneksel İngiliz dış siyasetinin
dayandığı konsüler alandaki profesyonelleşme, çalışmamıza konu olan
gelişmelerin izini İngiliz arşivlerinde sürmemize imkân tanımıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, demokrasi, 1946 seçimleri

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Samet, Demokrat Parti’nin Doğuş ve yükseliş Sebepleri, Bir Soru, Baha Matbaası, İstanbul, 1972.
• AHMAD, Feroz - Bedia Turgay Ahmad, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi, 1945-1971, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1976.
• AKŞİN, Sina, “Demokrat Parti’nin Kurulması”, Tarih ve Toplum, C.9, S.53, (Mayıs 1988), ss. 13-15.
• AKTAN, Reşat, “Problems of Land Reform in Turkey”, Middle East Journal, Vol. 20, No. 3 (Summer, 1966), ss. 317-334.
• ALBAYRAK, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti, 1946-1960, Phonix, Ankara, 2004.
• ALKAN, Mehmet Ö., “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Seçimlerin Kısa Tarihi”, Görüş, Mayıs, 1999, ss. 49-61.
• AVCIOĞLU, Doğan, Türkiye’nin Düzeni, Tekin Yayınları, Cilt I, İstanbul, 2001.
• BAKIŞIK, Şeref, “Demokrasi, DP ve İnönü”, Tarih ve Toplum, C.9, S.53, (Mayıs 19889, ss. 272-273.
• BALİ, Rıfat N., Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni, İletişim, İstanbul, 1999.
• BAYAR, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, (Haz. İsmet Bozdağ), Truva Yayınları, İstanbul, 2010.
• BEYME, Klaus Von -Robert V. Danielsi, “Muhalefet”, (Çev. Mehmet Turhan), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.36 S.1, (1979), ss. 187-226.
• BİRAND, Mehmet Ali - Can Dündar- Bülent Çaplı, Demirkırat, Bir Demokrasinin Doğuşu, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1991.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş, 1945-1950, Olgaç Matbaası, İstanbul, 1977.
• CEM, İsmail, Türkiye’de Az Gelişmişliğin Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
• ÇILGIN, Alev Sınar, Türk Roman ve Hikâyesinde İkinci Dünya Savaşı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2003.
• DEMİR, Şerif, Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, Paraf Yayınları, İstanbul, 2010.
• DEMİREL, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı, Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Demokrat Parti Programı, Pulhan Matbaası, 1946.
• DUVERGER, Maurice, Siyasi Rejimler, (Çev. Yaşar Gürbüz), Remzi Kitabevi, Ankara, 1966.
• EDWARDS, A.C., “The Impact of the War on Turkey”, International Affairs (Royal Institute of International Affairs), Vol. 22, No. 3(Jul., 1946), ss. 389-400.
• EKİNCİ, Necdet, II. Dünya Savaşından Sonra Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkenler, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1977.
• ERDAL İnce, “Köylüyü Topraklandırma Kanununun Türk Siyasal Yapısının Oluşumu Üzerindeki Etkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, V/13, (2006/Güz), ss. 59–78.
• ERER, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul, 1963.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Yayınevi, Ankara, 2003.
• GEVGİLİ, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1987.
• GÜLEK, Kasım, “Democracy Takes Root in Turkey”, Foreign Affairs, Vol. 30, No. 1 (Oct., 1951), ss. 135-144.
• İŞLER, Esra Keloğlu, “Demokrat Parti’nin Halkla İlişkileri Üzerine Bir İnceleme”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, S.24, (Kış-Bahar 2007), ss. 111-128.
• KANDEMİR, Feridun, En Büyük Siyaset Fırtınası ve Neticeleri, İkicil Basımevi, İstanbul, 1956.
• KARA, Nihal, “Türkiye’de Çok Partili Sisteme Geçiş Kararının Nedenleri”, Yapıt, Toplumsal Araştırmalar Dergisi, S.8, Ankara, 1984-1985, ss. 64-75.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim, İstanbul, 2012.
• KARAÖMERLİOĞLU, M. Asım, “Elite Perceptions of Land Reform in Early Republican Turkey”, The Journal of Peasant Studies, Vol. 27, No. 3 (April 2000), ss.115-141.
• KARAÖMEROĞLU, M. Asım, “Turkey’s ‘Return’ to Multi Party Politics: A Social Interpretation”, East European Quarterly, XL, 40,1, (Spring 2006), ss. 89- 107.
• KOÇAK, Cemil, “1946’nın Ivır Zıvır Partileri”, Tarih ve Toplum, S.80, (Ağustos 1980), ss. 16-19. ____________,Türkiye’de İki Partili Sistemin Kuruluş Yılları, C.II, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• LEWİS, Bernard, Demokrasinin Türkiye Serüveni, YKY Yayınları, İstanbul, 2003.
• SAVCI, Bahri, “Muhalefetin Görevi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.14 S.4, (1959), ss. 144-216.
• SOYSAL, İlhami, “Türk Siyasal Yaşamında Yer Almış Başlıca Siyasal Dernekler, Partiler ve Kurucuları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.8, İletişim Yayınları, İstanbul, 1984, ss. 2015-2016.
• TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Tek Partiden Çok Partiye, 1944-1950, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990.
• TÖKİN, F. Hüsrev, Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi, Elif Yayınları, İstanbul, 1965.
• TUNCER, Erol, Osmanlı’dan Günümüze Seçimler, 1877-2002, Tesav, Ankara, 2003.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap, Birinci Bölüm Bilgi Yayınevi, Ankara, 1999.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım, 1908-1950, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• ÜNAL, Oğuz, Türkiye’de Demokrasinin Doğuşu, Tek Parti Yönetiminden Çok Partili Rejime Geçiş Süreci, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1994.
• YALÇIN, Soner, Efendi, Beyaz Türklerin Büyük Sırrı, Doğan Kitap, İstanbul, 2004.
• YALMAN, Ahmet Emin, “The Struggle for Multi - Party Government in Turkey”, Middle East Journal, Vol.1, No.1, (January 1947), ss. 46-58.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. IV, (1945-1970), Rey Yayınları, İstanbul, 1971.
• YEŞİL, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1988.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim, İstanbul, 2010.