YENİ UYGUR TÜRKÇESİNDE “AL-” FİİLİNİN YARDIMCI FİİL OLARAK KULLANIMI VE FONKSİYONLARI

Yıl 2016, Sayı: 39, 199 - 211, 10.06.2016

Mustafa Yıldız

https://doi.org/10.21563/sutad.187016

Öz

Yeni Uygur Türkçesi, birleşik fiilin bir türü olan tasvir fiilleri bakımından oldukça zengin bir yazı dilidir. Bugün Türk yazı dillerinde söz konusu birleşik fiil yapılarında kullanılan yardımcı fillerin sayısı aşağı yukarı 30 civarındadır. Bu anlamda, Yeni Uygur Türkçesinde bilinen 27 tane yardımcı fiil vardır. Bunlar, al-, ät- (ävät-), başla-, baḳ-, bar-, bär-, bol-, çiḳ-, çüş-, ḳal-, käl-, kät, ḳil-, kir-, kör-, ḳoy-, mañ-, oltur-, öt-, sal-, taşla-, toḫta-, tur-, tügät-, yat-, yät-, yür- filleridir.Bu çalışmada, zikredilen fiillerden al- fiilinin bir yardımcı fiil olarak kullanımı üzerinde durulmuş ve bu fiille kurulan tasvir fiillerindeki anlam ayrıntıları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Uygur Türkçesi, tasvir fiili, birleşik fiil, yardımcı fiil

AS AN AUXILIARY VERB USING AND FUNCTION OF THE VERB “AL-“ IN MODERN UYGHUR TURKIC

Öz

Modern Uyghur Turkic is a rich literary language in terms of descriptive verbs which is a kind of compound verb. Today, the number of auxiliary verbs which used in compound verbs in Turkic literary language roughly around 30. In this sense, there are about 27 known auxiliary verb in Modern Uyghur Turkic. These are the following verb: al-, ät- (ävät-), başla-, baḳ-, bar-, bär-, bol-, çiḳ, çüş-, ḳal-, käl-, kät, ḳil-, kir-, kör-, ḳoy-, mañ-, oltur-, öt-, sal-, taşla-, toḫta-, tur-, tügät-, yat-, yät-, yür-. In this study, it focused on as a auxiliary verb using of the verb al- and examined meaning details in descriptive verbs which established this verb.

Anahtar Kelimeler

Modern Uyghur Turkic, descriptive verb, compound verb, auxiliary verb, the auxiliary verb al

Kaynakça

• Äziz Savut, www.tangritagh.net(com) 5/25/2003 Maḳale-Xewerliri (Hikâye).
• BÄHRAM, Calalidin (1994), Ḳäbrä Beşidiki Çüş, Şincan.
• Cungo Milletliri, S. 2001-6, (2001), Şincan
• SÄMÄDİY, Ziya (1984), Mayimḫan, Almuata.
• SÄMÄDİY, Ziya (1985), Jillar Siri, Almuata.
• SÄMÄDİY, Ziya (1995), Äḫmät Äpändi, Almuata.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1988), Uygur Halk Masalları, Ankara.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2000) Abdurrehim Ötkür’ün Şiirleri,
• C. I-II, İstanbul. (inceleme).
• ÖTKÜR, Abdurrehim (1989), OyŞanŞan Zemin, Şincan.
• UyŞur Folkloriniñ Antologiyasi, (1988), Almuata.
• UyŞur Ḫälḳ Dastanliri, (1991), Şincan.
• 20. Äsirdin Buyanki Uygur Yeziḳ Täräḳḳiyāti, Uyghurlar
• ARAT, R. Rahmetî (1987), ‚Die Hilfsverben und Verbal adverbien im Altaischen‛, Makaleler, Ankara.
• ARAT, R. Rahmetî (1991), Kutadgu Bilig I. Metin, Ankara.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1990), Türkçenin Grameri, Ankara.
• ECKMANN, Janos (1958), ‚Çağatay Dili Hakkında Notlar‛ Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1958, Ankara: TDK Yay., 115-126.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1989), Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
• GABAİN, A. Von (1953). ‚Türkçede Fiil Birleşmeleri‛, Türk Dili Araş-tırmaları Yıllığı Belleten, Ankara.
• HACİYEV, Azim (1973), Fe’l, Taşkent.
• HACİYEV, Azim (1966). Özbek Tilide Kömekçi Fe’ller, Taşkent.
• ISKAKOV, A. (1974), Kazırgi Kazak Tili-Morfologiya, Almatı.
• KARAHAN Leylâ (1990), ‚Görülen Geçmiş Zaman Eki –dı/-di’nin Tarz ve Bağlama Fonksiyonlarına Dair‛, TKAE, C. XVIII, s. 335-341.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), ‚Türkiye Türkçesinde ‘İktidar’ ve ‘İmkân’ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri‛, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. I, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara.
• NADZHIP, E. N. (1971), Modern Uigur, Moskov.
• Özbek Tilinin İzahli Lügeti, (1981) C. I-II, Moskova.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara.
• SCHAMİLOĞLU, Uli (1996), ‚Türk Dillerinde Yardımcı Fiiller Sorunu‛, Uluslar Arası Türk Dili Kongresi 1988, Ankara.
• TÖMÜR, Hamit (1987), Hazirki Zaman Uygur Tili Grammatikisi-Morfologiya, Şincan.
• YOLDAŞEV, A. A. (1965), Analitiçeskie formı glagola v tyurkskiḫ yazıkaḫ, Moskva.
• ZEYNALOV, Ferhad (1986), ‚Türk Dillerinde Birleşik Eylem Meselesi‛, İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul.