AFGANİSTANDAKİ ESKİ TÜRK İDARELERİ VE BUNLARIN ÖZBEK ŞAİRLERİNİN KİMLİK ALGILAMALARINDAKİ YERİ

Yıl 2015, Sayı: 37, 201 - 220, 01.06.2016

Rıdvan Öztürk

https://doi.org/10.21563/sutad.187071

Cited By: 1

Öz

Bugün içerisine Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve Hindistan’ın belli bölümlerini alan bir coğrafyada milatlı yılların başından on dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar devam eden bir Türk hâkimiyeti olmuştur. Bu hâkimiyetin zaman zaman kesintiye uğradığı veya yeterince yazılı belgelerle sabitlendirilemediği dönemler de bulunmaktadır. Geçmişin günle bağdaştırılması bölgede dünün varisleri olanların kolektif şuurunda yansımalarını göstermektedir. Herat’tan Delhi’ye kadar uzanan bu bölgede yüzyıllar içinde kimlikleri asimile olmuş Türk toplulukları ile hâkimiyeti kaybedilmiş Türk bölgeleri de mevcuttur. Bunlar arasında kimliğini daha etkin biçimde koruyan bölge ve ahalisi olarak, Afganistan’ın kuzey bölgesi ile bu bölgede yaşayan Özbek Türkleri öne çıkmaktadır. Bu çalışmada kültürel kimliklerini ifade etmede Afganistanlı Özbeklerin tarihi dönem Türk hükümdarlarına bakışları, Afganistanlı Özbek şairlerinin şiirlerinden örneklerle yansıtılma yoluna gidilecektir. Onların şiirlerinde Afrasiyab gibi efsaneleşen isimlerle Sultan Mahmut, Cengiz Han, Emir Timur Küregen, Sultan Hüseyin Baykara ve Zahirüddin Babür Şah gibi bölgede hüküm sürmüş hükümdar isimlerinin çağrışım alanları belirlenerek, mensubiyet duygularının sebepleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Özbek Şairleri, eski Türk idareleri, Türk kimliği, kimlik algılaması

OLD TURKISH AUTHORITIES IN AFGHANISTAN AND THE PLACE OF THESE IN THE IDENTITY PERCEPTION OF UZBEK POETS

Öz

Today, it has been domination in the region where contain the certain parts of the Afghanistan, Pakistan, Bangladesh and India has been continued beginning of the A.D until the middle of the nineteenth century. There are also periods that this domination was interrupted from time to time or not enough fastened with in written documents. Reconciling the past days to yesterday's heirs in the region, which shows the reflection of the collective consciousness. In this region, ranging from Herat to Delhi assimilated identities Turkish community and lost dominance Turkish region are also available in centuries. They are more effectively protected the identity of the region and the people, as the northern region of Afghanistan with the Uzbek Turks living in this region stands out. In this study, expression of the cultural identity of Afghan Uzbek Overview of the history of the Turkish rulers of the period, with examples from the poetry of Afghan Uzbek poet will be reflected It will focus on the causes of feelings of belonging in heir poems Afrasiyab legendary names such as Sultan Mahmud, Genghis Khan, Timur Rowing, the Sultan Hussein Shah Bayqara and Zahirüddin Mughal rulers who ruled in the region, such as the names connotation areas will be determined

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, the Uzbek poet, old Turkish authorities, Turkish identity, identity detection.

Kaynakça

• AKA İsmail (2014), Timur ve Devleti, 3. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ANDHOYİ Metin (2001), Bağ-i Lalepuş, Divan-i Eşar-i Muhammed Emin Metin Andhoyi (Naşir: Seyid Nizameddin Andhoyi), Peşaver 1379.
• ARAT Reşit Rahmeti (1991), Kutadgu Bilig 1 Metin, 3. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BABUR 2008: http://www.babur.org/babur/index.php?option=com_content&view=categor y&layout=blog&id=40&Itemid=59
• CEVİZCANİ Muhammed Yahya Hafizi (2012), Hafizi Cevizcanining Muhabbet- name Melikyar,Abdürresul Mengli), Kabil 1390. Dürmuhammed Zamani, Baymuhammed
• COŞKUNER Fahrettin (2004), “Gazneliler Devrinde Nesir”, Nüsha, sa. 13 - Bahar 2004, Fahrettin_Coskuner_Gazneliler.doc. (17.03.2004)(www.doguedebiyati.com/nusha/13/4
• EMİNİ, Elhac Muhammed Kazım (2007), Afganistandaki Özbek Şairleri, Kabil 1385/2007.
• ERCİLASUN Ahmet Bican (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÖKDAĞ Bilgehan Atsız (2002), “Afganistan’da Türklük ve Hazaralar”, Türkler C 20, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları: 702-722.
• HUNKAN Ömer Soner (2005), “Orta Asya’da X-XIII. Yüzyıllarda “Türk” Adı Üzerine Bazı Kayıtlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları, S 2, s. 5-12.
• KARATAY Osman (2003), İran ile Turan, Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ankara: Karam Araştırma ve Yayıncılık.
• LEVEND Agah Sırrı (1984), Türk Edebiyatı Tarihi, c.1, Giriş, 2. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MANGUBİTİG:https://www.facebook.com/photo.php?fbid=193900350802366&set =pb.134198173439251.-2207520000.1397248960.&type=3&theater, 11.04.2014.
• MERÇİL Erdoğan (2007), Gazneliler Devleti Tarihi, 2. bs, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MÜRUR Kazı Muhammed Ekrem (2011), Pakize Tuygu, Kabil 1389.
• ÖLMEZ Zuhal Kargı (1996), Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terakime (Türkmenlerin Soykütüğü), Ankara: Simurg Yayınları.
• ÖZÖNDER Sema Barutçu (1996), Ali Şir Nevayi, Muhakemetü’l-Lugateyn, İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• RK 2: Rengin Keman, Tezkire-i Suhanveran-ı Faryab, c.2, (Haz: Muhammed Kazım Emini), Mezarışerif, 1384/2006.
• SARAY Mehmet (2002), Afganistan ve Türkler, Ankara: ASAM Yayınları.
• ŞAMİ Nizamüddin (1987), Zafername, (Çev. Necati Lugal), 2. bs., Ankara: TTK Yayınları.
• SAGUNİY A., Keramatov, H, (1991), Temur Tüzükleri, Gafur Gulam Neşriyatı, Taşkent.
• TŞC: EMİNİ Muhammed Kazım (2007), Tezkire-i Şuara-yi Cevizcanan, Kabil 1385
• VEKİLZADE Gulam Sahi (2009), Ezgü Niyet, Şiirler Toplamı, Kabil 1387.
• YAZICI Tahsin(1994), “Efrasiyab”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 10, İstanbul.
• www.yazmalar.gov.tr/elyazmaciligimiz_tr.php (17.03.2014).