KAZAN TATARCASIYLA YAZILMIŞ BİR DUA KİTABI

Yıl 2016, Sayı: 40, 195 - 204, 29.11.2016

Mustafa Toker

https://doi.org/10.21563/sutad.270315

Öz

Bu çalışma, Kazan Tatar Türkçesinin ilk numunelerinden olduğunu düşündüğümüz bir elyazma dua kitabı hakkındadır. Bu dua kitabı, Moskova’daki Prospekt Mir Camiindeki Kur’ân-ı Kerîmler ve dua kitapları arasında bulunmaktadır. Eserin adı, müellifi, müstensihi, yazıldığı yer ve yazıldığı tarih hususunda herhangi bir bilgi mevcut değildir. Eser 150 sayfadan yani 75 varaktan ibarettir. Yazmada, Arapça sure ve duaların yanında Türkçe dualara ve fıkha ait (namaz, oruç, fıtır sadakası, imamlık vb.) birtakım bilgilere yer verilmiştir. Bunlar yanında Hazreti Peygamberin bazı hadislerinden de bahsedilmektedir. Türk dili tarihi açısından eseri önemli kılan kısım, Türkçe yazılmış kısımlardır. Eser harekeli olarak yazılmıştır. Eserin harekeli olması yazıldığı Türkçe hakkında daha kesin yorumlarda bulunmamızı sağlamaktadır. Eserin imlasından ve barındırdığı birtakım gramatikal özelliklerinden dolayı Tatar Türkçesinin ilk yadigârları arasında göstermek yanlış olmayacaktır. Müşterek Orta Asya Türkçesi dediğimiz Çağatay Türkçesinin izlerinin de görüldüğü eser, başlangıç dönemi Kazan Tatar Türkçesinin ilk numunelerinden biri olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatar Türkçesi, Harezm Türkçesi, dua kitabı, Fıkıh, Kur’ân-ı Kerîm

A PRAYER BOOK WRITTEN IN KAZAN TATAR

Öz

This work is about a handwritten prayer book that we suppose it is one of the first samples of Kazan Tatar. This prayer book is among the Holy Korans and prayer books at Prospekt Mir Mosque in Moscow. Any information is not available about the name, the author, the scribal, the place and date of the book. The work consists of 150 pages i.e. 75 leaves. In the book some knowledge about fiqh (salaah, fasting, alms charity, imamate) along with Arabic surats and prayers are included. Moreover some hadiths of Hadhrat Mohamed are also mentioned. The parts that make the book important in the view of Turkish Language is the parts written in Turkish. The book was written by using vowel points. The fact that the book was written by using vowel points enables us to comment more precisely about the Turkish in which the book was written. We can fairly Introduce the book among the first keepsakes of Tatar Turkish because of its orthography and certain grammatical characters. The book in which the traces of Chagatay (we name Common Middle Asian Turkish) are noticeable, must be one of the first samples of the initial term of Kazan Tatar.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatar Turkish, Chagatay Turkish, prayer book, Fiqh

Kaynakça

• AGİŞEV, İ. M. vd. (1993), Başkort Tiliniñ Hüzligi I-II, Moskva: Russkiy Yazık.
• ATA, Aysu (1998), Nehcü’l-Ferâdîs III-Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• BORHANOVA, N. B. vd. (1969), Tatar Tǐlǐnǐñ Dialektogik Süzlǐgǐ, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• BORHANOVA, N., YAKUPOVA, G. (1953), Diyalektogik Süzlǐk, Kazan: Tatgozisdat.
• ERBAY, Fatih (2011), W. Radloff’un Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Aybil Yayınları.
• ERSOY, Habibe Yazıcı (2007), “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, s. 751-809, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MAHMUTOVA, L. T. vd. (Red.) (1977-1979-1981), Tatar Tǐlǐnǐñ Añlatmalı Süzlǐgǐ, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• ÖLMEZ, Zuhal Kargı (1996), Şecere-i Terâkime, Ankara: Simurg Yayınları.
• ÖNER, Mustafa (2007), “Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, s. 681-748, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖNER, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Tatarça-Rusça Süzlǐk, İzdatel’stvo Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva 1966.