GENESIS OF SELJUK DYNASTY ACCORDING TO THE OGHUZ-NAMA, SELJUK-NAMA AND MULK-NAMA

Yıl 2017, Sayı: 41, 331 - 351, 31.05.2017

Özgür Türker Firdevs Özen

https://doi.org/10.21563/sutad.318272

Cited By: 1

Öz

Seljuks (1038-1157), who constituting one of the important era of Turkish history, since they had appeared in history in the middle of 11th Century, combined almost all of the Muslim territory under their administration and provided that era as the "Turkish Century" in nearly a hundred years. There is not enough information about early period of Seljuk Dynasty, who was a member of Oghuz-Turkmen institutional construction and agreed by all of the historical sources that they had originated from a Qinik tribe. For this reason, situation of them in an Oghuz-Turkman traditions and which they depend of their power were discussed by some historians. Even though, origin of Seljuks is indicated about Oghuz tribes by historical documents about their early period, they are indicated about Afrasiab dynasty by some of the late period sources. This situation leads to confusion.

In this paper, we tried to explain genesis of Seljuk Dynasty in the light of Oghuz-nama, Seljuk-nama and Mulk-nama, they are fundamental sources about Turkish history.

Anahtar Kelimeler

Genesis of Seljuk Dynasty, Oghuz-nama, Seljuk-nama, Mulk-nama, Qiniq Tribe

OĞUZNÂME, SELÇUKNÂME VE MELİKNÂME’YE GÖRE SELÇUKLU HANEDANI’NIN MENŞEİ

Öz

Türk tarihinin mühim evrelerinden birini kapsayan Selçuklular (1038-1157), tarih sahnesine çıktıkları XI. asrın ortalarından itibaren, yaklaşık bir asır içinde İslâm coğrafyasının tamamına yakınını kendi idareleri altında birleştirerek, bu asrın bir ‚Türk Asrı‛ olmasını sağladılar. Oğuz-Türkmen geleneğinin bir temsilcisi olan ve tarihi kaynakların Kınık boyuna mensubiyetleri hususunda görüş birliği içinde oldukları Selçuklu Hanedanı’nın erken dönem tarihleri hakkında ise yeterli derecede malumat bulunmamaktadır. Bu sebeple Selçukluların Oğuz-Türkmen geleneğindeki yeri ve kurdukları devletin hangi membalardan beslendiği hususu tartışmalara neden olmuştur. Her ne kadar Selçukluların kuruluş evresine dair elde bulunan tarihî dokümanlar Oğuz geleneğine işaret etse de, geç dönem kaynaklarda Selçuklu Hanedanı’nı Afrâsiyâb’a bağlayan şecerelerin bulunuyor olması kafa karışıklığına neden olmaktadır.

Biz bu çalışmada genelde Türk tarihinin, özelde ise Selçuklu tarihinin ana kaynakları durumunda olan Oğuznâme, Selçuknâme ve Meliknâmeler ışığında Selçuklu Hanedanı’nın menşeine açıklık getirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Hanedanı’nın menşei, Oğuznâme, Selçuknâme, Meliknâme, Kınık Boyu

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory Bar Hebraeus (1999), Abû’l-Farac Tarihi, C. I, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Ankara: TTK Yay.
• AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2002), Oğuzlar, (Rusça’dan çev. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev), İstanbul: Selenge Yay.
• Ahmed B. Mahmud (2001), Selçuknâme, (çev. Erdoğan Merçil), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III (1952), (yay. Feridun Nâfiz Uzluk), Ankara: Örnek Matbaası.
• BANG, W- ARAT, R. R.(1970), OğuzKağan Destanı, İstanbul: MEB Yay.
• BARTOLD, V. V. (1975), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (hzl. Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• BARTHOLD, V. V. (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (hzl. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: TTK Yay.
• BARTHOLD, V. V. (2004), Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, (hzl. Hüseyin Dağ), Ankara: Çağlar Yay.
• BAYAT, Fuzuli (2006), Oğuz Destan Dünyası, İstanbul: Ötüken Yay.
• Bundârî (1999), Zubdetü’n-Nusra va Nuhbetü’l-‘Usra - Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (çev. Kıvameddin Burslan), Ankara: TTK Yay.
• CAHEN, Claude (2007), ‚The Malik-Nâma and The History of Seljukid Origins‛, The Turks in the Islamic World, (ed.
• Clifford Edmund Bosworth), Aldershot, Ashgate Variorum: 305-338.
• Cüveynî, Alaladdin Ata Melik (1999), Tarih-i Cihan Güşa, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ebu’l-Gazi Bahadır Han (1996), Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soy Kütüğü), (çev. Zuhal Kargı Ölmez), Ankara: Simurg Yay.
• ERCİLESUN, Ahmet Bican (1986), ‚Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Düşünceler‛, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten: 13-16.
• ERGİN, Muharrem (2011), Orhun Âbideleri, İstanbul: Boğaziçi Yay.
• FİDAN, Ayşe Gül (2015), Hâce İmâm Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî’nin Selçuknâme’si (İnceleme-Çeviri), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• GÖKSU, Erkan (2010), ‚Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hakimiyet Anlayışındaki Yeri‛, Turkish Studies, C. 5 (2): 987-1011.
• GÖKSU, Erkan (2011), ‚Târîh-i Güzîde’ye Göre Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu ve Tuğrul Beg Dönemi‛, History Studies, C. 3 (1): 289-300.
• GÖMEÇ, Saadettin (2001),‚Tonga Tigin’in Kimliği Üzerine‛, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, (170): 58-61.
• Hamdullâh Müstevfî-yi Kazvinî (1339), Târîh-i Güzîde, (nşr. Abdülhüseyin Nevâî), İran: Çâphâne-i Firdevsî.
• IZZA’L-DİN IBN AL-ATHİR (2002), The Annals of the Saljuq Turks: Selection from al-Kamil fi’l-Ta’rikh, (translated and annotaded by D. S. Richhards), London-New York: Routledge.
• İbn Fadlan (2010), İbn Fadlan Seyahatnâmesi, İstanbul: Yeditepe Yay.
• İbnü’l-Esîr (1987), İslâm Tarihi el-Kâmil fî’t-Târîh Tercümesi, C. IX, (çev. Ahmet Ağırakça), Redaktör: Mertol Tulum, İstanbul: Türkiyat Matbaacılık.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1954), ‚Selçuklular‛, İA, C. X: 353-416.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1955), Selçuklu Ailesinin Menşei Hakkında, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• KARASOY, Y.-M. Toker (2005), Türklerde Şecere Geleneği ve Anonim Şibanînâmeler, Konya: Tablet Basım Yayın.
• KÂŞGARLI MAHMUD (2006), Divanü Lûgat-it-Türk, C. I-III, (çev. Besim Atalay), Ankara: TDK Yay.
• KÖYMEN, Mehmet Altay (2000), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C. I, .Ankara: TTK Yay.
• MORTON, A. H. (2004), The Saljûqnâma of Zahîr al-Dîn Nîshâpûrî, E. J. W. Gibb Memorial Trust, London, Chippenham.
• MÎRHÂND, Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd (1380), Târîh-i Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-
• Hulefâ, 4. Cilt 1. Bölüm, (Tashîh ve Tahşiye: Cemşîd Kiyânfer), Tahran: İntişârât-ı Esâtîr.
• MÎRHÂND, Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd (2015), Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), (Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), Ankara: TTK Yay.
• Nizam’ül Mülk (2003), Siyaset-nâme, (çev. Nurettin Bayburtlugil), İstanbul: Dergah Yay.
• Oğuz Kağan Destanı-Reşideddin Oğuznâmesi- (2016), (Tercüme, Giriş ve Notlar: Tufan Gündüz), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• ÖGEL, Bahaeddin (2010), Türk Mitolojisi, C. II, Ankara: TTK Basımevi. er-Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman (1999), Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, (çev. Ahmet Ateş), Ankara: TTK Yay.
• Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedânî (2005), Câmiü’t-Tevârîh, Târîh-i Oğûz, C. I, (Yay. Mîrâs-ı Mektûb), Tahran.
• Sadruddîn El-Hûseynî (1999), Ahbârü'd-Devleti's-Selçukiyye, (çev. Necati Lügal), Ankara: TTK Yay.
• SÜMER, Faruk (1958), ‚X. Yüzyılda Oğuzlar‛, DTCF Dergisi, C. XVI (1-2): 131-162.
• SÜMER, Faruk (1959), ‚Oğuzlara Ait Destani Mahîyetde Eserler‛, DTCF Dergisi, C. XVII (3-4): 359-455.
• SÜMER, Faruk (1967), Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilâtı-Destanları, Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
• ŞEŞEN, Ramazan (2001), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: TTK Basımevi.
• TOGAN, Zeki Velidî (1946), Umumî Türk Tarihine Giriş, C. I, İstanbul: Akgün Yay.
• TOGAN, Zeki Velidî (1972), Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul: Enderun Yay.
• TURAN, Osman (1945, Temmuz), ‚Eski Türklerde Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması‛, Belleten, C. IX (35): 305-318.
• TURAN, Osman (1980), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, İstanbul: Nakışlar Yay., 4. bs.
• TURAN, Osman (2003), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Yay.
• TÜRKER, Özgür (2014), Nefesten Taşa, Taştan Kağıda: Türkler ve Moğollarda Tarih Yazıcılığı, Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları.
• YAZICI, Tahsin (1994), ‚Efrasiyab‛, DİA, C. 10: 478-479. Yazıcızâde Ali (2009), Tevârîh-i Âl-i Selçuk *Oğuznâme-Selçuklu Târihi+, (hzl. Abdullah Bakır), İstanbul: Çamlıca Basım Yay.
• Yusuf Hâs Hâcib (1991), Kutadgu Bilig, C. II, (çev. R. R. Arat), Ankara: TTK Yay.