FUZÛLÎ’NİN ŞİİR ESTETİĞİNDE GÜZELLİĞİN PROTOTİPLERİ

Yıl 2018, Sayı: 43, 249 - 274, 23.07.2018

Kenan Bozkurt

https://doi.org/10.21563/sutad.510508

Öz

Fuzûlî’nin estetiğinde güzelliğin ne olduğu hususu, doğrudan ele alınıp işlenmediği gibi güzelliğin bizzat kendisi anlatılmaz. Şâir, güzelliği en yetkin örnekleri üzerinden hareketle anlatma yoluna gider ki bunlar, genelde güzelliği kâmil bir şekilde ortaya koyacak görsel varlıklar, güzelliğiyle dillere destan olmuş şahıslar, soyut ya da sanatsal yönü olan varlıklardır. Güzelliği karşılamak için şâirin kullandığı prototipler, insan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini yansıtan temsil objesine dönüşür. Böylece güzelliği temsil eden prototip, zihin ve dil arasındaki ilişkinin en önemli unsuru olur. Hatta prototip, güzelliğin yerini alacak bir temsiliyet kazanır. Fuzûlî’nin güzellik için kullandığı benzetilen unsur ile güzellik arasında kurduğu özdeşlik, parçanın bütüne ait tüm anlamsal içerimleri kapsadığından güzelliğin kemâlini anlatacak sıfatlara gerek duyulmaksızın prototip üzerinden güzellik, kâmil bir şekilde anlatılmış olur. Şâirin başvurduğu bu anlatım yolu, prototipler üzerinden hareketle güzelliği anlatmaktır.

Bu çalışmamızda Fuzûlî’nin şiir estetiğinde güzelliğin ifade aracı olan prototipleri ve bu prototiplerin işlevi, türleri ve nasıl oluşturulduğu üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Prototip, Fuzûlî, Şiir Estetiği, Güzellik, İlahî Güzellik, Beşerî Güzellik.

Kaynakça

• AY, Ümran (2009), “Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme”, İstanbul: Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2.
• AYAN, Hüseyin (hzl), (2008), Fuzûlî Leylâ vü Mecnûn, (4. Baskı), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• AYVAZOĞLU, Beşir (1999), Aşk Estetiği, (5. Baskı), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BAYOĞLU, Servet (hzl.), (1996), Fuzûlî Hadikâtü’s-Su’adâ (2.Baskı), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• BAYRAM, Yavuz (2007), “Klâsik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4 Fall.
• CAHIZ (2000), Aşk ve Kadınlar Hakkında Risale/Aşk Risaleleri (çev. M. Fatih Birgül), (1. Baskı), Bursa: Sır Yayıncılık.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, (3. Baskı), İstanbul: Anka Yayınları.
• CORBİN, Henry (2013), Bir’le Bir Olmak –İbn Arabî Tasavvufunda Yaratıcı Muhayile- (çev. Zeynep Oktay), (1. Baskı), İstanbul: Pinhan Yayınları.
• COŞGUN, Şengül (2004), Kültürel İletişim Sürecinde Kalıp Düşüncelerin ve Önyargıların Rolü (Yayınlanmamış YL Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radya ve Televizyon Anabilim Dalı.
• ÇENGELCİ, Nilgül Banu (1996), Gelişimsel Olarak Kavram ve Kategori Yapılarının İncelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEMİREL, Şener (2009), “Divan Şiirine Erguvan”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8 Fall.
• DEMİRLİ, Ekrem (2013),İbnü’l Arabî Metafiziği, (1. Baskı), İstanbul: Sufi Kitap.
• EREN, Abdullah (2010), “Hüsn ü Aşk’ta Gül Tasviri”, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3/11 Spring.
• FAHREDDÎN-İ IRAKÎ (2011), Lemaât (çev. Ahmed Avni Konuk), (1. Baskı), İstanbul: İlk Harf Yayınları.
• GÜFTE, Hüseyin (2013), “Fuzûlî Divanı’nda Gül”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt:6, sayı:26, Bahar.
• IZUTSU, Toshihiko (2010), İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler (çev. Ramazan Ertürk), (3. Baskı), İstanbul: AnkaYayınları.
• İBN ARABÎ (2013), Günümüz İnsanına Fusûsu’l-Hikem (Çev. Hamza Kılıç), (6. Baskı), İstanbul: İnsan Yayınları.
• İBN ARABÎ (2016), Nefsini Bilen Rabbini Bilir (tercüme ve şerh:M. Esad Erbilli), (5. Baskı), İstanbul: Hayy Kitap.
• İSEN, Mustafa (hzl), (1999), Latîfî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzâma, (1. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARTAL, Ahmet (1998), Klâsik Türk Şiirinde Lâle, (1. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• KOÇ, Turan (2012),Din Dili, (3. Baskı), İstanbul: İz Yayıncılık.
• LEAMAN, Oliver(2012), İslam Estetiğine Giriş, (çev. Nuh Yılmaz), (2. Baskı), İstanbul: Küre Yayınları.
• MAHMÛD-İ ŞEBÜSTERÎ (2011), Gülşen-i Râz (çev. Abdülbaki Gölpınarlı), (1. Baskı), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• MEVLÂNÂ (2006), Fîhi Mâ-fîh (çev. Meliha Ülker Anbarcioğlu), (1. Baskı), Konya: Konya ve Mülhakatı Eski Eserler Sevenler Derneği Yayını.
• NASIR, Seyyid Hüseyin (1982), İnsan ve Tabiat, (çev. Nabi Avcı), (1. Baskı), İstanbul: Yeryüzü Yayınları.
• ÖNAL, Sevda (2009), “Klâsik Türk Şiirinde Lâle ve Edebî Bir Tür Olarak Lâle Şiirleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, Winter.
• ÖZERVARLI, M. Sait (2004), “İslam İnancında Melek”, DİA, (ed. Komisyon), (1. Baskı), İstanbul:Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZTEKİN, Ayşe (2011), “İbn Arabî’nin “Âyân-ı Sâbite”si ile Jung’un “Arketipler”i Üzerine Bir Değerlendirme”, ANKARA: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52 (1).
• PALA, İskender (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PARLATIR, İsmail (hzl.), (2012), Fuzûlî Türkçe Divan, (1. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• PEKER, Kemal (1960), Sohbetü’l-Esmâr ve Fındık/Fuzûlî’nin Meyvelere Ait 405 Yıllık Mesnevisi, (1. Baskı), İstanbul: Becid Basımevi.
• PÜRCEVADÎ, Nasrullah (2005), “Hüsn ve Melahat (Hafız’ın Şiirlerindeki Güzellik Kavramı Üzerine Bir İnceleme)” (çev. Ahmet Tanyıldız), Isparta: Arayışlar –İnsan Bilimleri Araştırmaları, Yıl:7, Sayı:13.
• SETTÂRÎ, Celâl (2010), Züleyhâ’nın Aşk Derdi -Hz. Yusûf Kıssası- (çev. Mehmet Kanar), (5. Baskı), İstanbul: İnsan Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1998), Fuzûlî Divanının Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TAŞKENT, Ayşe (2013), Güzelin Peşinde, (1. Baskı), İstanbul: Klâsik Yayınları.
• TOLASA, Harun (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ yayınları.
• TONTA, Yaşar (2012), “Bilgi Sınıflama, Bilgi Düzenleme ve Bilgi Erişim” (Prof. Dr. K. Gülbün Baydur’a Armağan), (1. Baskı), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (1999), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.