-YOR ŞİMDİKİ ZAMAN EKİ VE HUZUR ROMANINDA ŞİMDİKİ ZAMANIN İŞLEVLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 16, 31.12.2023

Esra Güzel Akalın

Öz

ÖZ
Şimdiki zaman ekleri –yor, -makta ve –mada ekleridir. İçinde bulunulan şu anı, yani şimdiyi anlatır ve eylemin yapılışının devam etmekte olduğunu gösterir. Eski Türkçe devresinde şimdiki zaman, müstakil bir ek olarak karşımıza çıkmayıp geniş zaman eki ile ifade edilmiştir. Karahanlı Türkçesi döneminde de şimdiki zamanı karşılamak için geniş zaman eklerinin kullanıldığı bilinmektedir. Harezm Türkçesinde şimdiki zamanı ifade eden yaygın ek, geniş zaman olsa bile bu devreden itibaren geniş zaman ve şimdiki zaman birbirinden ayrılmaya başlamıştır. Çağatay Türkçesi döneminde şimdiki zaman için ayrı ek kullanımı yaygınlaşmıştır. Eski Anadolu Türkçesinde geniş zaman ekiyle beraber -A yorır kalıbı kullanılarak devrenin sonunda işlek şimdiki zaman eki hâline gelmiştir. Şimdiki zaman olan –yor’un zaman kaymasına uğramış şekilleri de mevcuttur. -yor ekinin şimdiki zaman işlevinde kullanılmasının yanı sıra geniş zaman, geçmiş zamanda başlayıp devam eden eylemler, geçmiş zamanda başlayıp bir süreç dahilinde biten eylemler, gelecek zaman, emir gibi farklı fonksiyonları da bulunmaktadır. Günlük konuşma dilinde şimdiki zamanın farklı işlevlerinin kullanılmasına makalede üzerinde değinilecektir. Ayrıca bu çalışmada şimdiki zaman eki –yor’un zaman kaymasına uğramış şekilleri gösterildikten sonra edebiyatımızın usta yazarlarından ve romancılık konusunda ünü zirve yapmış isim olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur adlı romanından örnek cümleler incelenecektir. Romandaki örnek cümlelerden hareketle şimdiki zamanın çeşitli işlevleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

şimdiki zaman, -A yorır, konuşma dili, Huzur, işlevler

Kaynakça

• AKTAŞ, T., Çetin, B., Demirhan, Y. ve Oflaz Köleci, E., Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Dil Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, İzmir 2020.
• BULAK, Şahap, "Tarihî Türk Yazı Dillerinde Şimdiki Zaman", Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, C. 5, Sayı 9, Siirt 2017, s. 223-258.
• ECKMANN, Janos, Harezm Türkçesi, Tarihi Türk Şiveleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1988, s.183-223.
• ECKMANN, Janos, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, TDK Yayınları, Ankara 1996.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1984.
• ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım, İstanbul 2009.
• GABAIN, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1988.
• GENCAN, Tahir Nejat, "Divanü Lugati't-Türk'te Dil Kuralları", Türk Dili, Ankara 1972, s.27-52.
• GÖKSEL ve KERSLAKE, Turkish: A Comprehensive Grammar, Routledge, Londra 2005.
• KANIK, Mehmet, "Sözlü Türkçe Derleminde Geniş Zaman ve Şimdiki Zamanın İşlevleri", Journal of Language anda Linguistic Studies, 2015, s. 103-115.
• KARA, Serdal, "Türkiye Türkçesinde Zaman Eklerinin Kipsel ve Zamansal Yönden Değerlendirilmesi" Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, Sayı 46, 2016, s.110-117.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi, Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1994.
• KOÇ, Nurettin, "-makta/-mekte Üzerine", Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi, 2009, s.490-496.
• KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara 2009.
• LEWIS, G., Turkish Grammar, Oxford University Press, Oxford 2000.
• ŞAHİN, Hatice, "Türkçede Şimdiki Zaman Eklerinin Zaman Belirleyicilerle Kullanımı", Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7, Sayı 11, 2006, s. 213-221.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Huzur, Dergah Yayınları, İstanbul 2012.
• TÜRK, Vahit, "Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri", TDK Belleten, Ankara 1996, s. 291-340.