KARŞILAŞTIRMALI BİR PARLAMENTO HUKUKU ANALİZİ: “TORBA KANUN” NEDİR, NE DEĞİLDİR?

Yıl 2024, Sayı: 72, 65 - 84, 15.05.2024

Şeref İba

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1483962

Öz

Torba kanun, özel bir yasama yöntemi olarak çok yüksek hızda kanunlaştırmayı amaçlamaktadır. Kolayca işletilebilen ve çabuk sonuçlanan kanunlaştırma şeklindeki özel yasama yöntemleri, parlamento gücünün zaafa uğratılması ve hukuk devleti ilkesinin temel bileşenlerinin zedelenmesi gibi istenmeyen sonuçların doğması anlamına gelebilmektedir. Torba kanun uygulamalarının köklerini ve hukuk sistemlerinde doğurduğu olumsuz etkilerini karşılaştırmalı yaklaşımla incelerken Türkiye’ye mahsus yönlerini de dikkate almak gerekmektedir.
Karşılaştırmalı parlamento hukukunda bazı ülke örneklerinde de yüksek hızda yasa yapmak üzere uygulanan torba kanun yöntemi, daha çok iktidar, muhalefet ve yürütme arasındaki uzlaşma arayışlarının sonuç vermesi halinde gündeme gelmektedir. İncelenen başka bazı ülke örneklerinde ise, hukuk devletini zedeleyen sonuçları göz önüne alınarak torba kanun yolunu engellemek üzere Anayasa ve parlamento içtüzüklerinde hükümler getirilmektedir. Başka bazı örneklerde ise, bu şekilde açık bir hüküm bulunmadığı halde, Anayasa yargısının karar ve yorumları aracılığıyla sınırlandırmalara gidildiği görülmektedir.
Türkiye’de torba kanunların neredeyse tamamının aynı zamanda temel kanun olarak müzakere edilmesi katlamalı hızlandırma anlamına gelmektedir. Torba kanun uygulaması, kanunlaştırma faaliyetlerinin neredeyse yarısına karşılık gelecek derecede yaygınlık kazandığından daha ciddi sorun haline gelmiştir. Kalıcı çözüm yöntemi olarak “kanun yapma kanunu” şeklinde ya da TBMM İçtüzüğü hükmü olarak hukuki bir engel getirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

torba kanun, temel kanun, özel yasama yöntemi, kanun tekniği, torbalaştırma.

Kaynakça

• Anayurt Ö, Anayasa Hukuk Genel Kısım, 6. Baskı, Ankara, 2023, Seçkin Kitabevi.
• Bar, İttai -Simon-Tov, “An İntroduction to the Comparative and Multidisciplinary Study of Omnıbus Legislation” Comparative Multidisciplinary Perspectives on Omnıbus Legislation, Ed.İttai Bar-Simon-Tov, Springer, 2021, 3 .
• Bakırcı F / Kılıç A, Parlamento Hukuku (Karşılaştırmalı ve Uygulamalı), Lyketon Yayınları, İstanbul, 2023.
• Bentham J, Yasamanın İlkeleri, XXII Levha Yayınları, İstanbul, 2012.
• İba Ş, Türkiye’de Yasa Önerisi Hazırlama ve Norm Koyma Tekniği ve Yasamacı Mesleğinin Nitelikleri Üzerine” A.Ü S.B.F Dergisi, 2003, C. 58, S.3, ss. 35-60.
• İba Ş, “TBMM İçtüzük Değişikliklerinin Anlamı: 1996 Sonrasına Bakış”, Yasama Dergisi, Ankara, 2007, Sayı:6, ss.69-84.
• İba Ş, “TBMM Bütçe Maratonu ve Rekorları Üzerine -10 Saniye/Karar Hızıyla (2 Saat 57 Dakikada 1006 Karar) Oylama, Birleşim ve Konuşma Uzunluğu Rekorları ve Süzgeç Madde Uygulaması”, A.Ü. S.B.F. Dergisi, 2007, C. 62, S. 3, ss.183-199.
• İba Ş, “Hukuk Tarihimizde Mevzuat Ayıklama ve Süpürge Kanunlar Geleneği Oluşturmak”, Terazi- hukuk dergisi, Y. 4, S. 29, Ocak 2009, ss.185-190.
• İba Ş, “Türk Parlamento Tarihimizde II. Meclis”, Yüzüncü Yılında TBMM, 1.Cilt, Ankara, 2020, TBMM Basımevi, ss.123-154.
• İba Ş, “Torba Yasaların Hukukumuza Etkileri”, Ankara Barosu- IX. Uluslararası Hukuk Kurultayı, Ankara, 2016, C. 2, ss.521-531.
• İba Ş, “Ülkemizde Torba Kanun ve Temel Kanun Uygulamaları”, Ankara Barosu Dergisi, Y. 69, S. 2011/1, ss.197-202.
• İba Ş / Hazama H, “Legislative Agenda Setting by a Delegative Democracy: Omnibus bills in the Turkish Parliamentary System”, Turkish Studies, p.1-21. (www.tandfonline.com ), (s.e.t. 01.05.2024)
• İba Ş, “Türk Parlamento Hukukunda “Yasama İşlemi ve “Karar” Kavramları”, Prof. Dr. Ergun Özbudun Armağanı, Anayasa Hukuku, Cilt-2, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008.
• İba Ş, Parlamento Hukuku, 8. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2022.
• İba Ş, “TBMM İçtüzük Değişikliklerinin Anlamı:1996 Sonrasına Bakış”, Yasama Dergisi, 2007, S. 6, ss.69-90.
• İba Ş, Anayasa Dersleri, 5. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2023.
• İba Ş, “Türk Parlamento Hukukunda “Yasama Tefsiri”, Ombudsman Akademik, 2022, Y. 9, S. 17, ss.42-62.
• Esen S / Yeşilırmak B, “Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda ve Türkiye’de Torba Kanun” Ankara Üniv. Hukuk Fak. Dergisi, 2023, 72/2, ss.643-685.
• Fendoğlu H T, Parlamento Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2022.
• Gılbert M D, “Single Subject Rules and the Legislative Process”, University of Pittsburgh Law Review, 2006, Vol:67.
• Gözler K, 14. baskı, Ekin Yayınevi, Hukuka Giriş, Bursa, 2017.
• Kılıç A, “Torba Yasaların Etkileri”, Ankara Barosu- IX. Uluslararası Hukuk Kurultayı, Ankara, 2016, C. 2, ss.531-537.
• Massıcotte L, “Omnibus Bills in Theory and Practice”, Commonwealth Parliamentary Association - Canadian Region (www.revparlcan.ca/en/home/) (s.e.t. 01.05.2024).
• Waldron J, Principles of Legislation. Cambridge University Press, 2006.
• AYM, 24.9.1990, E.1990/31, K.1990/24, AYMKD, S.26.
• TBMM Tutanak Dergisi, Yasama Dönemi:23, Cit:74, B.130, 07.07.2010, s.817-823.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, Cilt: 22, Birleşim: 54, 11.2.1926, s. 152-153.
• TBMM Tutanak Dergisi, Yasama Dönemi:27, Yasama Yılı:6, B.16, 03.11.2022.
• Venice Commission, Parameters on the Relationship between the Parliamentary Majority and the Opposition in a Democracy: a checklist, CDL-AD (2019) 15, para.77,78 ve 79.
• Venice Commission, Turkey-Opinion on the amendments to the Constitution adopted by the Grand National Assembly on 21 January and to be submitted to a National Referendum on 16 April 2017i CDL-AD (2017) 005, para.25.
• Venice Commission, Romania-Opinion on draft amendments to the Criminal Code, CDL-AD (2018) 021, para.35-39.
• https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatNo=5210&MevzuatTur=21&MevzuatTertip=5 (s.e.t. 0105.2024).
• https:www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak/23794 (s.e.t. 21.01.2024)
• https://www.parlament.nz/media/2669/stanfing-orders-of-the-house-of-representatives-new-zealand-2014.pdf (s.e.t. 02.02.2024)