KARŞILAŞTIRMALI ANAYASA HUKUKUNDA ÇİFT MECLİS SİSTEMİNE İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Sayı: 74, 413 - 455, 17.04.2025

Dilara Eltimur

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1676803

Öz

Parlamento, modern demokrasilerin temsili niteliğini somutlaştıran en önemli kurumlarından birini oluşturmakla birlikte yapısal tasarımı her devlette farklılık göstermektedir. Parlamentoların yapısında iki meclisin bulunmasını ifade eden ve toplumsal, sınıfsal bölünmelerin siyasete yansıması sonucu ortaya çıkan çift meclisli sistem, tek meclisli sisteme göre daha köklü bir tarihsel geçmişe sahiptir. Ancak günümüzde tek meclisli sistemin daha yaygın bir şekilde tercih edildiği gözlemlenmektedir.
Temel olarak federal yapıları koruma, siyasi güçlerin dengesini, toplumsal uzlaşıyı sağlama ve çoğunluğun tek taraflı baskın iradesini sınırlama amaçlarıyla kabul edilen çift meclis sisteminin avantaj ve dezavantajlarına ilişkin olarak karşılaştırmalı anayasa hukukunda farklı görüşler öne sürülmüştür. Bu bakımdan devletlerin parlamentolarında tercih ettikleri çift meclis sistemin özelliklerinin ortaya konulması, hangi gerekçelerle tercih edildiğinin açıklanması ve anayasal açıdan tartışılması gerekmektedir.
Çalışmada çift meclis sisteminin temel özellikleri ortaya konularak, bir devletin tek meclis yerine çift meclisli bir yasama organına sahip olmasının ne gibi avantajlar ve dezavantajlar yaratacağı irdelenmiştir. Bu kapsamda meclis sistemini değiştiren devletlerin anayasal çerçevede değişiklik gerekçeleri ele alınmıştır. Karşılaştırmalı anayasa hukukundaki güncel gelişmelerden hareketle üniter devletlerde çift meclis sitemine ilişkin değerlendirmeler ve Türkiye’de çift meclis sistemi önerilerine ilişkin tartışmalar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çift Meclis Sistemi (Bikameralizm), Federal Devlet, Üniter Devlet, Parlamento, Birinci Meclis, İkinci Meclis

An Assessment of the Bicameral System in Comparative Constitutional Law

Öz

The parliament, while constituting one of the most significant institutions embodying the representative nature of modern democracies, exhibits structural variations in each state. The bicameral system, which refers to the presence of two chambers in the structure of parliaments and emerged as a result of the reflection of societal, class divisions in politics, has a more rooted historical background compared to the unicameral system. However, it has been observed that the unicameral system is more widely preferred at present.
The bicameral system, adopted mainly to preserve federal structures, maintain the balance of political powers, ensure social consensus and limit the unilateral domination of majority rule, has been the subject of different perspectives on its advantages and disadvantages in comparative constitutional law. In this context, it is necessary to examine the characteristics of the bicameral systems adopted by states, explain the reasons behind their preference, and discuss these systems from constitutional perspective.
This study aims to identify the main features of the bicameral system and to assess the potential advantages and disadvantages of a state's preference for a bicameral legislature over a unicameral system. In this framework, the constitutional reasons behind the alterations made by states in their parliamentary systems are analyzed. Based on the current developments in comparative constitutional law, assessments on the bicameral system in unitary states and debates on the proposals for a bicameral system in Turkey have been put forward.

Anahtar Kelimeler

Bicameral System, Federal State, Unitary State, Parliament, First Chamber, Second Chamber

Kaynakça

• Ahmedouamar, M T, “France”, Filibusters: France-Germany-Greece-Japan, The Law Library of Congress, Global Legal Research Directorate, 1994, https://www.loc.gov/resource/llglrd.2021699936/, (Erişim Tarihi: 9 Mart 2024), s. 1.
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım, 6. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2023.
• Arsel İ, “Çift Meclis Sisteminin Memleketimizde Tatbiki Hususunda Bazı Düşünceler”, C. 11, S. 3-4, 1954, AÜHFD, ss. 60-104.
• Bagehot W, The English Constitution, Second Edition, Little, Brown, and Company,Boston, 1873.
• Brandsma G J/Roederer-Rynning C, “Strong bicameralism-Pressures for change in inter-institutional legislative negotiations in the EU, the USA, and Germany”, European Parliamentary Research Service, Brussels, 2022, ss. 1-21.
• Batum S, “Siyasal Rejimler ve Türkiye’deki Arayışlar”, Uluslararası Anayasa Hukuku Kurultayı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2001, ss. 349-361.
• Baş S, Türk Anayasa Hukukunda Yasama İşlemleri Teorisi ve Parlamento Kararları, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2016.
• Baş S/Özcan N, “Avrupa ve Ortadoğu Uygulamaları Perspektifinden Çift Meclis Sisteminin Türkiye Açısından Uygulanabilirliği,” 12, S. 1, 2022, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 203-236.
• Bergolla L, “An Introduction to Venezuelan Governmental Institutions and Primary Legal Sources”, 2022, https://www.nyulawglobal.org/globalex/venezuela1.html#legislative-process, (Erişim Tarihi: 2 Aralık 2024).
• Bottom W P/Eavey, C L/ Miller, G J/ Victor, J N, “The Institutional Effect on Majority Rule Instability: Bicameralism in Spatial Policy Decisions”, American Journal of Political Science, Vol. 44, No. 3, 2000, ss. 523-540.
• Bulmer E, “Bicameralism”, International IDEA Constitution-Building Primer 2, Second edition, Stockholm, 2017, ss. 3-33.
• Canöz K, “Yasamayı Engelleme Amaçlı Lobicilik: Filibuster”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, 2009, ss. 157-169.
• Cho S Y, “Japan”, Filibusters: France-Germany-Greece-Japan, The Law Library of Congress, 1994, Global Legal Research Directorate, https://www.loc.gov/resource/llglrd.2021699936/, (Erişim Tarihi: 9 Mart 2024), s. 4.
• Coakley J, “The Strange Revival of Bicameralism”, Journal of Legislative Studies, Vol. 20(4), 2014, ss. 542-572.
• Cutrone M/ McCarty N, “Does Bicameralism Matter?”, Princeton University, https://www.columbia.edu/~gjw10/cutrone_mccarty.bicameralism.pdf, (Erişim Tarihi: 2 Aralık 2024).
• Çelik Ulusoy D, Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018
• Deutscher Bundestag, Parlamendarium Parlamentsgeschichte nach Kalendertagen, https://www.btg-bestellservice.de/pdf/20200000.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Aralık 2024), ss. 1-84.
• Erdoğan M, “Türkiye’de Hükümet Sistemi ve Siyasi Rejim İçin Yeni Bir Perspektif”, Özgürlük Araştırmaları, Liberal Perspektif Rapor, 2021, ss. 5-48.
• Eren A, Anayasa Hukuku Dersleri Genel Esaslar-Türk Anayasa Hukuku, 5. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2023.
• Eroğul C, Türk Anayasa Düzeninde Cumhuriyet Senatosu’nun Yeri, A. Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977.
• Eroğul C, Anatüzeye Giriş, 14. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara 2014.
• Faber J, Föderalismus und Binnenföderalismus im Wahlrecht zu den deutschen Volksvertretungen und zum Europäischen Parlament, Nomos, 1. Auflage, 2015.
• Fendoğlu H T, Anayasa Hukuku, 11. Bası Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• France’s Constitution of 1958 with Amendments through 2008, https://www.constituteproject.org/constitution/France_2008.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Ganghof S, “Bicameralism As a Form of Government (Or: Why Australia and Japan Do Not Have a Parliamentary System”, Parliamentary Affairs, Vol. 67 (3), 2012, ss.1-30.
• Geddis A, Parliamentary government in New Zealand: Lines of continuity and moments of change, International Journal of Constitutional Law, Volume 14, Issue 1, January 2016, ss. 99-118.
• Germany’s Constitution of 1949 with Amendments through 2014, https://www.constituteproject.org/constitution/German_Federal_Republic_2014.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, 16. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2024.
• Gözler K, “İngiltere’de Parlamento Nasıl ve Neden Ortaya Çıktı”, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 2009, ss. 365-374.
• Grazzini L/Petretto A, Federalism with Bicameralism, Dipartimento di Scienze per l’Economia e l’Impresa, Università degli Studi di Firenz, Working Paper Series, January, 2013, ss. 1-17.
• Guggenberger N, “Germany’s Filibuster”, https://verfassungsblog.de/germanys-filibuster/, (Erişim Tarihi: 5 Mart 2025).
• Heller, W B, Bicameralism and Budget Deficits: The Effect of Parliamentary Structure on Government Spending, Legislative Studies Quarterly , Nov., 1997, Vol. 22, No. 4, 1997, ss. 485-516.
• Hickey R, Bicameral bargaining and federation formation, Vol. 154, No. 3-4, 2013, ss. 217-241.
• Hickman L, “Andrew Dismore on filibusters and the rules in the UK Parliament “https://www.theguardian.com/politics/2013/jun/26/andrew-dismore-filibuster-rules-uk, (Erişim Tarihi: 5 Mart 2025).
• Heringa, Aalt Willem, Constitutions Compared an Introduction to Comparative Constitutional Law, Seventh Edition, Eleven International Publishing, The Netherlands, 2023.
• India’s Constitution of 1949 with Amendments through 2016 https://www.constituteproject.org/constitution/India_2016.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Italy’s Constitution of 1947 with Amendments through 2020, https://www.constituteproject.org/constitution/Italy_2020.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Japan’s Constitution of 1946, https://www.constituteproject.org/constitution/Japan_1946.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Kaboğlu İ, Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yayınları, İstanbul, 2024.
• Kailitz S, “Zwei Seiten der gleichen Medaille? Zum theoretischen und empirischen Zusammenhang zwischen der Regierungsform und der Ausgestaltung von Zweikammersystemen”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Heft 2, 2008, ss. 387-414.
• Kanadoğlu K/Duygun A, Anayasa Hukuku Genel Esaslar, 3. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• Kapani M, Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.
• Karadayı İ, Devlet, Hükümet ve Demokrasilerde Çift Meclis, Adalet Dergisi Y. 51, S. 8, 1960, ss. 493-503.
• König T, Bicameralism and Party Politics in Germany: an Empirical Social Choice Analysis, Political Studies, Vol. 49, 2001, ss. 411-437.
• Leunig S/Träger H, “Landesinteressen, Parteipolitik, „Parteidruck“ – der Bundesrat im Fokus divergierender Interessen”, ZPol, 24, 2014, ss. 55-81.
• Lijphart A, Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, Çev. Ergun Özbudun, Ersin Onulduran, Yetkin Yayınları Ankara.
• Madison J, “Federalist No. 62- The Senate”, The Federalist Papers, ed. Hamilton A, Madison J, Jay J, 1788, ss. 685-695.
• Madison J, “Federalist No. 63- The Senate Contiuned”, The Federalist Papers, ed. Hamilton A, Madison J, Jay J, 1788, ss. 697-711.
• Mattarella, Sergio, “Das Zweikammersystem in Italien”, Archiv des öffentlichen Rechts , 1983, Vol. 108, No. 3, 1983, ss. 370-391
• Metin Y/Aykanat T, “İki Meclis Sisteminin Başkanlık Sisteminin İşleyişi Üzerine Etkisi”, C.13, S.2, 2023, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 913-953.
• Mill, J S, Considerations on Representative Government, Parker, Son, and Bourn, London, 1861.
• Mueller D C, Constitutional Democracy, Oxford University Press, 1996.
• Mueller S/Vatter A/Dick S, “A New Index of Bicameralism: Taking Legitimacy Seriously”, The Journal of Legislative Studies, Vol 29 (2), 2023, ss. 312-336.
• Massicotte L, Legislative Unicameralism: A Global Survey and a Few Case Studies, Journal of Legislative Studies, 7:1, 2001, ss. 151-170.
• Mughan A, “Comparative Bicameralism: A Survey of Global Approaches”, University of Oxford Human Rights Hub Journal Vol. 3(2), 2020, ss. 117-122.
• Müller M M/Sturm R/Finke P/Souris A, Parteipolitik im Bundesrat Der Bundesrat und seine Ausschüsse, Nomos, Baden, 2020.
• Nolte D/Sánchez F, Representing Different Constituencies: Electoral Rules in Bicameral Systems in Latin America and Their Impact on Political Representation, Working Papers Global and Area Studies, Deutsches Übersee-Institut, Hamburg, 2005.
• Oder B E, Türkiye Anayasacılık Bakımından Nasıl Değerlendirilebilir?, Türkiye’nin Anayasa Gündemi, Der. İbrahim Ö. Kaboğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018, ss. 62-65.
• Onar E, “Güncel Demokrasilerde Parlamentonun Rolü: Türkiye Büyük Millet Meclisi Örneği”, Erdoğan Teziç’e Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007, ss. 91-122.
• Onar E, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Öncüler, Ankara 2003. (Yargısal Denetim).
• Palmer E, “Germany”, Filibusters: France-Germany-Greece-Japan, The Law Library of Congress, Global Legal Research Directorate, 1994, https://www.loc.gov/resource/llglrd.2021699936/, (Erişim Tarihi: 9 Mart 2024), 1994, s. 2.
• Parameswaran G, “Bargaining and Bicameralism”, Legislative Studies Quarterly, Vol. 43, No. 1, 2018, ss. 101-139.
• Powers N, “How the German model can help us build a better filibuster” https://rollcall.com/2021/04/06/how-the-german-model-can-help-us-build-a-better-filibuster/, (Erişim Tarihi: 5 Mart 2025).
• Preece A A, ‘Bicameralism at the end of the second millennium’, University of Queensland Law Journal, Vol. 21 (1), 2000, ss. 67-84.
• Riker W H, “The Justification of Bicameralism”, International Political Science Review, Vol. 13, No. 1, 1992, ss. 101-105.
• Rogers J R. “The Impact of Bicameralism on Legislative Production”, Legislative Studies Quarterly, Vol. 28, No. 4, 2003, ss.. 509-528.
• Russel M, “Rethinking Bicameral Strength: A Three-Dimensional Approach”, The Journal of Legislative Studies, Vol. 19 (3), 2013, ss. 370-391.
• Sajó, A, Limiting Government An Introduction to Constitutionalism, Central European Universty Press, New York, 1999.
• Sartori G, Comparative Constitutional Engineering: An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes, Second Edition, Macmillan, Londra, 1997.
• Sezen S, “Çin Siyasal ve Yönetim Sistemi Üzerine”, Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 2021, s. 105-119.
• Shell D, “The History of Bicameralism”, Journal of Legislative Studies, Vol. 7 (1), 2001, ss. 5-18.
• Smith, David E, The Canadian Senate in Bicameral Perspective, University of Toronto Press, Toronto, 2003.
• Soysal M, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, 11. Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1997.
• Spain’s Constitution of 1978 with Amendments through 2011, https://www.constituteproject.org/constitution/Spain_2011.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024).
• Tanör B/Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına göre Türk Anayasa Hukuku, 22. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• Testa C, “Bicameralism and Corruption”, European Economic Review, Vol. 54, 2010, ss. 181-198.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 26. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• The Constitution Unit, “Checks and Balances in Single Chamber Parliaments: a Comparative Study”, London, 1998, https://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/sites/constitution_unit/files/24_0.pdf, (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024), ss. 3-46.
• Tsebelis G/Money J, Bicameralism, Cambridge University Press, Cambridge, 1997.
• Tsebelis G, “Decision Making in Political Systems: Veto Players in Presidentialism, Parliamentarism, Multicameralism and Multipartyism”, British Journal of Political Science, Vol. 25, No. 3, 1995, ss. 289-325.
• Uran P, Yasama İşlevinin Yerine Getirilmesinde Çift Meclis Sistemi ve Türk Siyasal Tarihindeki Yeri, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008.
• Uran P, “Bicameralism, Federalism and Democracy: A Comparative Perspective”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S.2, 2005, ss. 63-83.
• Uygun O, Federal Devlet, Temel İlkeleri, Başlıca Kurumları ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2007.
• Vatter A, “Politische Institutionen und ihre Leistungsfähigkeit, Der Fall des Bikameralismus im internationalen Vergleich”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Vol. 33, No. 1, 2002, ss. 125-143.
• Venice Commission for Democracy Through Law, Report On Bicameralism, Strasbourg, 18 March 2024, https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2024)007-e, (Erişim Tarihi 2 Aralık 2024).
• Vercesi M, “From Symmetrical Bicameralism to Which Model? The Constitutional Reform and the Second Chamber in Comparative Perspective”, https://www.sisp.it/docs/convegno2016/71_sisp2016_sistema-politico-italiano.pdf, Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024), ss. 1-19.
• Wedel J, Zur Entwicklung des deutschen parlamentarischen Zweikammersystems, Schriften zur Verfassungsgeschichte, Band 82, Duncker&Humblot, Berlin 2011.
• Yavuz B/Bülbül M, “Çift Meclis Sistemi ve Türkiye, C. 16, S.1, 2012, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 217-260.
• Yılmaz D, “Çift Meclis Tercihi Türkiye için Savunulabilir mi?”, Türkiye’nin Anayasa Gündemi, Der. İbrahim Ö. Kaboğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018, ss. 301-305.
• Zucchini F, “Dividing Parliament? Italian Bicameralism in the Legislative Process (1987-2006)”, South European Society&Politics Vol. 13, No. 1, 2008, ss. 11–34.