TÜRK DİL KURUMU OKUL SÖZLÜĞÜ’NÜN BİÇİM VE İÇERİK STANDARTLARINA UYGUNLUĞU AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 46, 29 - 59, 30.04.2024

Bahadır Gülden Emre Demirer

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1290624

Öz

Bu araştırma, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Okullar İçin Türkçe Sözlük’ün biçim ve içerik özellikleri açısından hedef kitleye uygunluğunu ortaya koymayı amaçlamıştır. Araştırma nitel araştırma desenlerinden doküman analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. İnceleme nesnesi, ölçüt örnekleme yöntemine göre belirlenmiştir. Sözlüğün biçim özellikleri açısından incelenmesi gereken yönleri alanyazın taramasında ortaya koyulan ağırlık, ebat, sırt, kapak, birleştirme yöntemi, kâğıt, yazı tipi ve puntosu niteliklerine göre incelenmiştir. Sözlüğün içerik özellikleri ise kullanılmakta olan Türkçe ders kitaplarının söz varlığı etkinliklerindeki ve hedef kelime listelerindeki kelimeler taranarak ortaya koyulmuştur.
Araştırma sonucunda elde edilen bulgulardan hareketle sözlüğün biçimsel standartlarının yalnızca yazı puntosu açısından uygunluk taşımadığı, diğer ölçütlerinse uygun olduğu saptanmıştır. İçerik özellikleri açısından sözlük, taranan hedef kelime listelerindeki madde başlarının büyük bir oranını karşılayabilmiştir. 5. sınıf ders kitabındaki hedef kelimelerin %87’sini, 6. sınıf ders kitabındaki hedef kelimelerin %90’ını, 7. sınıf ders kitabındaki hedef kelimelerin %88’ini, 8. sınıf ders kitabındaki hedef kelimelerin ise %82’sini karşılamaktadır. Sözlük 5. sınıf öğrencilerinin yaygın olarak kullandığı kelimelerin %96’sını (561 kelime), 6. sınıf öğrencilerinin yaygın olarak kullandığı kelimelerin %95’ini (588 kelime), 7. sınıf öğrencilerinin yaygın olarak kullandığı kelimelerin %94’ünü (611 kelime), 8. sınıf öğrencilerinin yaygın olarak kullandığı kelimelerin %95’ini (593 kelime) karşılayabilmiştir. Genel olarak bakıldığında sözlüğün kelime listelerinin %94,65’ini (2353 kelime) karşılayabildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, okul sözlükleri, biçimsel özellikler, içeriksel özellikler, hedef kelimeler.

ANALYSIS OF THE TURKISH LANGUAGE INSTITUTION SCHOOL DICTIONARY FOR COMPLIANCE WITH FORM AND CONTENT STANDARDS

Öz

This research aimed to reveal the suitability of the Turkish Dictionary for Schools prepared by the TDK for the target audience in terms of form and content features. Findings were collected through document review, one of the qualitative research data collection techniques. Form and content characteristics were determined by scanning the literature, and the findings were subjected to descriptive analysis. The aspects that should be examined in terms of the format features of the dictionary were determined as weight, size, spine, cover, combination method, paper, font type and size, based on the criteria in the literature review. The content features of the dictionary were determined from the words in the vocabulary activities of the Turkish textbooks in use and the words in the target word lists of the 5th-8th grade levels, based on whether the object of study corresponds to these words.
As a result of the research, it was determined that the formal standards of the dictionary were not only suitable in terms of font size, but also other criteria. In terms of content features, the dictionary was able to cover the words in the target word lists at a rate of 87%-96% according to grade levels.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, school dictionaries, stylistic features, contextual features, target words.

Kaynakça

• Arı, G. (2020). Türkçe ders kitaplarında biçimsel ve fiziksel görünüm. H. Ülper (Ed.), Türkçe ders kitabı çözümlemeleri içinde (s. 43-56). Pegem Akademi.
• Aziz, A. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. Nobel.
• Balcı, A. (2021). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9789756802403
• Baskın, S. (2017). 5. Sınıf öğrencilerinin sözlük ihtiyacı ve ortaokul sözlükleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(3): 765-789.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Aygün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9789944919289
• Can, A. ve Deniz, E. (2016). Ortaöğretim öğrencilerinin sözlüklere yönelik tutumları. Milli Eğitim Dergisi. 210: 319-336.
• Ceylan, S., Duru, K., Erkek, G., Pastutmaz, M. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. MEB.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2022). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 5. Sınıf ders kitabı. Anıttepe.
• Çotuksöken, Y. (1999). Okul sözlükleri üzerine. Kebikeç, 7-8: 61-65.
• Eselioğlu, H., Set, S., Yücel, A. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. MEB.
• Göçer, A. (2020). Okul sözlüklerinin biçimsel özellkleri ve akademik çalışmalarda değinilen sorunlar bağlamında Türkçe okul sözlüğü hazırlama süreç, ilke ve ölçütleri üzerine bir öneri: tematik okul sözlükleri. Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7: 66-83. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.686488
• Gülden, B. (2019). Türkçe ders kitaplarının deyim varlığı ve okullar için hazırlanan deyim sözlüklerinin işlevsellikleri üzerine bir araştırma. VI. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (s. 2344-2355). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. Electronic Turkish Studies, 4(4): 534-554.
• Kahraman, M. (2016). Sözlük bilim kuram, ilke ve yöntemler üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8): 3288-3312.
• Karadağ, Ö. (2005). İlköğretim I. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe sözlüklerinin hazırlanmasında temel ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (30): 193-207.
• Karadağ, Ö. (2021). Kelime öğretimi. Pegem Akademi. https://doi.org/1000,341551855
• Karadüz, A. (2009). Sözlük, sözcük anlamı ve öğrenme üzerine. Electronic Turkish Studies, 4(4): 636-649.
• Kılıç, A., ve Seven, S. (2003). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Kır, T., Kırman, E., ve Yağız, S. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. MEB.
• Kothari, C. R. (2004). Research methodology. New Age International Publishers.
• Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Maden, A. (2020). Sözlük kullanmaya yönelik araştırmaların eğilimleri: Betimsel bir içerik analizi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24): 449-472.
• Maden, S. ve Demir, R. (2019). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programlarında sözlük kullanma alışkanlığı kazandırmaya dair tespitler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (2): 419-436. DOI: https://doi.org/10.17860/mersinefd.533593
• MEB. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (1-8. Sınıflar) https://mufredat.meb.gov.tr
• MEB. (2021, Ekim 14). Resmî Gazete. Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211014-1.htm
• Melanlıoğlu, D. (2013). Ortaokul Öğrencilerinin Sözlük Kullanma Alışkanlıkları: Nitel Bir Araştırma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2 (2): 266-284. DOI: https://doi.org/10.7884/teke.142
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. Sage.
• Okur, A. (2011). İlköğretim Türkçe sözlükleri üzerine. Turkish Studies, 6(1): 1567-1583.
• Serin, N. (2022). Okul sözlüklerinde yer alan örnek cümlelerin seçiminde kullanılacak ölçütler. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9: 53-70. DOI: https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1179406
• TDK (2022 Mart 18). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/.
• TDK. (2019). Okullar için Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, E. ve Koçmar, Y. (2013). İlköğretim okulları (6.,7.,8. sınıflar) için hazırlanan Türkçe sözlüklerin Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığını yansıtması bakımından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (18): 79-98.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.