FREEDOM IN THE QUR'AN AND THE OBSTACLES TO FREEDOM

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 13, 1 - 43, 31.12.2023

Mesut Işık

Öz

In this article, the aim is to better understand the potentials given to humans, to deeply comprehend the fact that they are not an autonomous being, and to base the modern perception of freedom on a Qur'anic basis by evaluating the issue of freedom, which is very important in human life, from the perspective of the Qur'an. In addition, the importance of the true freedom and true happiness project that God has given to humans has been emphasized by revealing the deep difference between the perception/illusion of freedom that the modern age we live in offers to humans and the real freedom that the Quran offers to humans. As a result of the research, it was determined that such a subject had not been studied, and it was hoped that addressing the issue of freedom, which is especially popular in the mental world of modern people, according to the Quran, which is the divine guide, would open a different horizon for today's people. As a matter of fact, in the Qur'an, the book of life, which was revealed gradually in order to bring people from darkness to light, and which ensures happiness in this world and the hereafter by ensuring that people establish a healthy relationship with their Lord and their living and non-living environment, it is written about how free a person is, the nature and general framework of his freedom. It is possible to obtain sufficient and reliable information. For this reason, in this study, the subjects that prevent people from thinking healthy about both worldly and afterlife are swearing, polytheism, envy, anger, racism, stinginess, sin, condemnation of others, prejudice, bad friends, ambition, delusion, love of the world, traditions and arrogance. It was examined according to the Quran. Nowadays, freedom can sometimes be used as equivalent to irresponsibility. On the other hand, as a result of work, freedom means that a person lives in harmony and harmony with himself, his fellow humans and the universe created for his life, being aware of his duty and responsibility towards his Lord, who first creates himself from nothing and enables him to live with various blessings, that is, he acts extremely sensitive and responsible towards his environment. It has been stated that it can be described.

Anahtar Kelimeler

Tafsîr, Freedom, Liberty, Free Will, Choise

KUR’AN’DA ÖZGÜRLÜK VE ÖZGÜRLÜĞE ENGEL DURUMLAR

Öz

Bu makalede insana verilen potansiyellerin daha iyi anlaşılması, onun başıboş bir varlık olmadığı gerçeğinin derinden kavranması ve insan hayatında oldukça önemli olan özgürlük konusunun Kur’an perspektifinden değerlendirilerek modern özgürlük algısının Kur’an’î bir zeminde temellendirilmesi amacı güdülmüştür. Ayrıca içinde yaşadığımız modern çağın insana sunmuş olduğu özgürlük algısı/yanılsaması ile Kur’an’ın insana takdim ettiği gerçek özgürlük arasındaki derin farkın gözler önüne serilerek Allah’ın insana bahşettiği hakiki hürriyetin ve gerçek saadet projesinin önemine vurgu yapılmıştır. Yapılan araştırmalar neticesinde böyle bir konunun çalışılmadığı tespit edilerek özellikle modern insanın zihin dünyasında revaçta olan özgürlük konusunun ilahi rehber olan Kur’an’a göre ele alınmasının günümüz insanına farklı bir ufuk açacağı ümit edilmiştir. Nitekim insanların karanlıklardan aydınlığa çıkarılması maksadıyla peyder pey tenzil buyurulan ve insanların rableriyle ve canlı cansız çevreleriyle sağlıklı bir ilişki biçimini kurmalarını temin ederek onların dünya ve ahiret saadetini sağlayan hayat kitabı Kur’an’da, insanın ne denli özgür olduğu, özgürlüğünün niteliği ve genel çerçevesi hakkında yeterli ve sağlıklı bir bilgiye ulaşmak mümkündür. Bu sebeple çalışmada insanın gerek dünya gerekse ahiret hayatıyla alakalı sağlıklı düşünmesinin önünde engel teşkil eden başta küfür, şirk, haset, öfke, ırkçılık, cimrilik, günah, başkaları tarafından kınanma, önyargı, kötü dost, hırs, vesvese, dünya sevgisi, gelenekler ve kibir konuları Kur’an’a göre incelenmiştir. Günümüzde özgürlük yer yer sorumsuzluk ile eşdeğer olarak kullanılabilmektedir. Buna karşılık çalışmanın neticesinde özgürlüğün insanın öncelikle kendisini yoktan var edip türlü nimetlerle yaşamını sağlamasına olanak sunan rabbine karşı görev ve sorumluluğunun bilincinde olarak kendi özüyle, hemcinsleriyle ve kendisi için yaratılmış olan kâinatla uyum ve ahenk içinde yaşaması yani çevresine karşı son derece duyarlı ve sorumlu davranması şeklinde tarif edilebileceği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Özgürlük, Hürriyet, Özgür İrade, Tercih

Kaynakça

• Akalın vd., Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı., 2011.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl el-. el-Furûku’l-lugaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-ʻİlm ve’s-Sekâfe li’n-Neşri ve ve’t-Tevzîʻ, ts.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Ansiklopedisi. 30 Cilt. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Müessesi, ts.
• Atmaca, Sinem. “Lacan’ın Özne Kurulum Yaklaşımına göre Obsesyon Nevrozu”. Ayna Klinik Psikoloji Dergisi 4/1 (01 Mart 2017), 14-25. https://doi.org/10.31682/ayna.470723
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde. ed. Ahmet Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2. Baskı., 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. Sahîhu’l-buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. 7 Cilt. Dımeşk: Dâr İbn Kesîr, 5. Baskı., 1993.
• Buladı, Kerim. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Anahtar Kavramlar. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2. Baskı., 2004.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-ʻarabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı., 1987.
• Cüceloğlu, Doğan. Gerçek Özgürlük. İstanbul: Remzi Kitabevi, 4. Baskı., 2015.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. Kitabu’t-taʻrîfât. thk. Komisyon. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1. Baskı., 1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “Cimrilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 07 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/cimrilik
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 436-437. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 09 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/gazap--insan
• Çağrıcı, Mustafa. “Haset”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 378-380. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 07 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/haset
• Çağrıcı, Mustafa. “Hürriyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 502-505. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 03 Temmuz 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/hurriyet
• Çağrıcı, Mustafa. “Kibir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 561-562. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 13 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kibir
• Çağrıcı, Mustafa. “Vesvese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 70-72. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 12 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/vesvese
• Doğan, Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları, 25. Baskı., 2014.
• Durhan, Gülümser. “Mantıksal Akıl Yürütmede Önyargı ve Yanılgılar”. Mantık Araştırmaları Dergisi 4/2 (31 Aralık 2022), 6-23.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen Ebî Davûd. thk. Şuayb el-Arnavutî - Muhammed Kamil Karabilalî. 7 Cilt. Dâru’r-Risâleti’l- ̒Alemiyye, 1. Baskı., 2009.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Behru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-̒akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dâr İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, ts.
• Eker, Hasan. Ahiret Bilinci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 6. Baskı., 2013.
• Erdoğan, Mehtap - Vatandaş, Celalettin. “Bireysel ve Toplumsal Dışlanma Pratiği: Önyargı ve Ayrımcılık”. Journal of Human and Social Sciences 3/1 (26 Mayıs 2020), 474-485.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kaynakları. Ankara: Otto, 1. Baskı., 2017.
• Ermiş, Hamza. Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Ensar, 2. Baskı., 2014.
• Eserî, Abdullah b. Abdulhamid el-. İman. İstanbul: Guraba, 1. Baskı., ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed Avd Murʻib. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1. Baskı., 2001.
• Faruki, İsmail Raci. Tevhid Düşünce ve Hayata Yansımaları. çev. Ejder Okumuş. İstanbul: Mahya yayıncılık, 2. Baskı., 2017.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l- ̒ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirâî. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetu Hilâl, ts.
• Fromm, Erich. Özgürlükten Kaçış: Faşizm, Demokrasi ve Özgürlük Üzerine. çev. Şemsa Yeğin. Istanbul: Say Yay., (Zuerst Verlegt bei Payel Yayınevi)., 2015.
• Fromm, Erich. Sahip Olmak Ya Da Olmak. çev. Arıtan Aydın. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1997.
• Fromm, Erich. Sevginin ve Şiddetin Kaynağı. çev. Yurdanur Salman-Nalan İçten. İstanbul: Payel yay, 6. bas., 1994.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed el-. İhyâu ʻulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife, ts. Haliloğlu, Hasan. “Kur’an-ı Kerîm’de ve Tefsirlerde Öfke”. Kur’an Sureleri Işığında Akademik Araştırmalar. ed. Ahmad Najib. 364-409. İstanbul: Sonçağ Akademi, 1. Basım., 2023.
• Hayek, Friedrich A. Von. Özgürlüğün Anayasası. çev. Yusuf Ziya Çelikkaya. Ankara: Bigbank, 1. Baskı: Haziran 2013., 2013.
• Işık, Mesut. Kur’an-ı Kerim’de Deyimler ve İnsanın Temel Özellikleri. Erzurum: Fenomen, 1. Baskı., 2019.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyyeti li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’lʻazîm. thk. Esʻad Muhammed et-Teyyib. Suudi Arabistan: Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, 3. Baskı., 1998.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʻcemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻarab. thk. Komisyon. 15 Cilt. Beyrût: Dâr Sâdr, 3. Baskı., 1993.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1. Baskı., 1991.
• Kalkan, Ahmed. Ansiklopedik Kur’an Kavramları ve Güncel Yansımaları. 10 Cilt. İstanbul: Step Ajans Matbaacılık, 2014.
• Karagöz vd., İsmail. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Baskı., 2015.
• Karaman, Hayreddin. “Âdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 369-373. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 12 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/adet#1
• Karaman vd., Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Baskı., 2007.
• Karslı, İbrahim H.. Vahyin Aydınlığında Yürümek. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Kâşânî, Abdurrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kerdi̇ğe, Ali-Şentürk, Habil. “Psikoloji ve Din Açısından Takıntılar: ‘Vesvese’ Üzerine Analizler”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 2 (30 Aralık 2020), 107-134.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin el-. er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalim Mahmud-Mahmud b. Şerif. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehâte. Beyrût: Dâru İhyâi Turâs, 1. Baskı., 2002.
• Nursi, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: Söz Basın yayın, 2005.
• Nursi, Bediüzzaman Said. Şualar. İstanbul: Zehra Yayıncılık, 2006.
• Osho. Özgürlük: Kendin Olma Cesareti. ed. Amrit Sangeet. İstanbul: Ganj Kitap, 2005.
• Özler, Mevlüt. “Tevhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22-24. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 09 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tevhid#1
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1999.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi. çev. Şefik Can. 6 Cilt. İstanbul: Ötüken, 22. Baskı., 2022.
• Sayar, Kemal. Özgürlüğün Baş Dönmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 3. Baskı., ts.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 09 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/iman#1
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 533-536. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 09 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kufur
• Sinanoğlu, Mustafa. “Şirk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 193-198. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Erişim 07 Haziran 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sirk
• Subaşi, Yakup. “Erich Fromm’un Modernite Eleştirisi”. Sosyolojik Düşün 4/2 (30 Aralık 2019), 59-69.
• Suveren, Yaşar. “Bilinçsiz Önyargı: Tanımı ve Önemi”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 14/3 (30 Eylül 2022), 414-426. https://doi.org/10.18863/pgy.1026607
• Şeriati, Ali. İnsanın Dört Zindanı. Ankara: Fecr, 1. Baskı., 2013.
• Şeriati, Ali. Kendini Devrimci Yetiştirmek. çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr, 4. Baskı., 2012.
• Şeriati, Ali. Öze Dönüş. çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr, 4. Baskı., 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Terekî. 26 Cilt. Dâr Hicr li’t-Tibâʻe ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ ve’l-İʻlân, 1. Baskı., 2001.
• Tarhan, Nevzat. Değerler Psikolojisi ve İnsan. İstanbul: Timaş, 11. Baskı., 2018.
• Tarhan, Nevzat. Duyguların Psikolojisi ve Duygusal Zekâ. İstanbul: Timaş, 22. Baskı., 2018.
• Tarhan, Nevzat. Toplum Psikolojisi ve Empati. İstanbul: Timaş, 10. Baskı., 2017.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali et-. Mevsûʻatu keşşâfi ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ʻulûm. çev. Abdullah el-Hâlidî. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1. Baskı., ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Şerike Mektebe ve Matbaʻa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Baskı., 1975.
• Uludağ, Süleyman. Hayata Sûfî Gözüyle Bakmak. İstanbul: Dergâh, 2. Baskı., 2017.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. baskı., 2012.
• Ursân, Macit. Ehdâfu’t-terbiyeti’l-islâmiyye. Dâru’l-Kalem: Beyrût, 1. Baskı., ts.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed el-. et-Tefsîru’l-besît. thk. Komisyon. 25 Cilt. İmâdetu’l-Behsi’l-ʻİlmî, 1. Baskı., 2009.
• Vural, Faruk. “Kur’ân-ı Kerîm Perspektifinden Düşünce ve Özgürlüğü”. EKEV Akademi Dergisi 63 (31 Ağustos 2015), 69-92.
• Yurtbaşı, Metin. Çağdaş Türkçe Sözlük. İstanbul: Excellence Publishing, 2013.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-. Meʻâni’l-Kur’ân ve İʻrâbuh. thk. Abdulcelil Abdeşelbî. 5 Cilt. Beyrût: ʻÂlemu’l-Kutub, 1. Baskı., 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ʻan hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. el-İmâm ez-Zeyleî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitabi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1986.