Manıfestatıon Of Turkısh Folk Culture In Mınıatures: The Example Of Vehbî

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 430 - 448, 30.04.2024

Rabia Gökcen Kayabaşı

https://doi.org/10.34083/akaded.1443824

Öz

Vehbî, one of the important divan poets who grew up in the 18th century, gained his fame from Sultan III. He won the title with his surname about the circumcision wedding held for Ahmet's princes. When the surnames are examined in general, the largest and most famous surname is Vehbî's "Sultan Ahmet Wedding" surname. Sûrnames are also rich sources of Turkish literature in terms of folklore elements. Sûrnames, which include the festivities and entertainments held for circumcision, marriage and enthronement, are works in verse and prose. Surnames convey all aspects of the traditions and festivities of the people of the period in which they were written, both in writing and through miniatures. Miniatures are known as the traditional book illustration art of the Turks. These miniatures, which are important narratives of culture and art and whose roots go back to Central Asia, are a valuable document of the social and cultural life of the Ottoman Empire. The miniatures made by Levnî are also included in Vehbî Surname. The rituals performed in that period were the subject of both surnames and found their place in miniatures. The universe of this study consists of circumcision and the rituals of the circumcision ceremony, which constitute the main theme of Vehbî's surname, as well as the cults and motifs of Turkish folk culture. In the study, various elements that constitute folk culture, such as tree cult, sacrifice motif, ancestors’ cult, animal motif, traditional Turkish theater, javelin game, folk storytelling, reflected in Vehbî's surname, will be identified and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Turkish folk literature, Sûrname, Transitional Periods, Cult, Motif, Miniature

Sûrnâmelerde Türk Halk Kültürünün İzleri: Vehbî Örneği

Öz

18. yüzyılda yetişmiş önemli divan şairlerinden olan Vehbî, şöhretini Sultan III. Ahmet’in şehzadeleleri için düzenlenen sünnet düğününü anlattığı sûrnâme ile kazanmıştır. Genel olarak sûrnâmeler incelendiğinde de en geniş ve en şöhretli sûrnâme, Vehbî’nin “Sultan Ahmet Düğünü” sûrnâmesidir. Sûrnâmeler aynı zamanda Türk edebiyatının folklor unsurları bakımından zengin kaynaklarındandır. Sünnet, evlenme ve tahta çıkma nedeniyle yapılan şenlik ve eğlenceleri içeren sûrnâmeler, manzum ve mensur eserlerdir. Sûrnâmeler, yazıldıkları dönemdeki halkın geleneklerini, şenliklerini bütün yönleriyle hem yazılı hem minyatürler yoluyla aktarmaktadır. Minyatürler, Türklerin geleneksel kitap resimleme sanatı olarak bilinmektedir. Kültür ve sanatının önemli anlatılarından olan, Türklerde kökü Orta Asya’ya kadar uzanan bu minyatürler, Osmanlı’nın toplumsal ve kültürel yaşamında kıymetli bir belge niteliğindedir. Vehbî Sûrnâmesi’nde Levnî’nin yaptığı minyatürler de yer almaktadır. O dönemde yapılan ritüeller hem sûrnâmelere konu olmuş hem de minyatürlerde yerini bulmuştur. Bu çalışmanın evrenini Vehbî’nin sûrnâmesinin ana temasını oluşturan sünnet ve sünnet törenindeki ritüellerle beraber, Türk halk kültürüne ait kült ve motifler oluşturmaktadır. Çalışmada Vehbî’nin sûrnâmesine yansıyan, ağaç kültü, kurban motifi, atalar kültü, hayvan motifi, geleneksel Türk tiyatrosu, cirit oyunu, halk hikâyesi anlatıcılığı gibi halk kültürü oluşturan çeşitli unsurlar tespit edilip değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Edebiyatı, Sûrnâme, Geçiş Dönemleri, Kült, Motif, Minyatür.

Kaynakça

• Alptekin, A.B. (2002). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Akçağ Yayınları.
• Arslan, M. (1999). Türk edebiyatında manzum sûrnâmeler (osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri). Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Arslan, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve “hayat ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 58-71.
• Bascom, W. R. (1954). Four functions of folklore. Journal of American Folklore, 67, 333-349.
• Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap-Yayın.
• Çetin, Y. & Yayık, B. (2021). Tasavvuf Düşüncesinde Servi Ağacı ve Türk İslam Sanatındaki Yansımaları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 100, 485-514.
• Çobanoğlu, Ö. (2008). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Demir, C. (2008). Osmanlı minyatür sanatında nakkaş Levnî’nin surname-i vehbî minyatürlerinin ilköğretim 7. sınıf öğrencilerine sanat eğitiminde etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Duman, H. (2019). Türk mitolojisinde ejderha. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5 (11), 482-493.
• Durmuş, İ. (2021). Türk kültür çevresinde at. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), 1-12.
• Ekici, M. (2010). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Geleneksel Yayıncılık.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Eroğlu, E. & Kökten, Y. (2023). Kosova Türk halk kültüründe sünnet. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Art & Humanities Journal, 16, 1-7.
• Günay, Ü. & Güngör, H. (2019). Başlangıçtan günümüze türklerin dinî tarihi. Bilge Kültür-Sanat.
• Güzel, A. & Torun, A. (2015). Türk halk edebiyatı el kitabı. Akçağ Yayınları.
• Irlayıcı Tekbaş, S. (2008). Sûrname-i Vehbî minyatürlerindeki eğlence sahnelerinin resim eğitimi açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• İnan, A. (2000), Tarihte ve bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İSAM (2020). Temel İslam ansiklopedisi Cilt 6. İsam Yayınları.
• Kahraman, S. A. (haz.). (2016). 1720 şehzâdelerin sünnet düğünü sûr-ı hümâyûn Hâfız Mehmed Efendi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Koçan, N. (2007). Geleneksel sporlarımızdan ciritin rekreasyon amacı ile günümüze uyarlanması. Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, 2 (1), 31-39.
• Oğuz, M. Ö. & Gürçayır, S. (2005). Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. Geleneksel Yayınları.
• Öncül, K. (2019). Kültürleşme açısından Türk kültüründe sünnet. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7 (20), 123-129.
• Öngen Corsını, D. E. (2013). Osmanlı saray şenliklerinden günümüze bir kültür ürünü: nahıl. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 10, 49-57.
• Peker, S. (2015). Mezar ve türbelere kült merkezli bir bakış (Aksaray örneği). Kömen Yayınları.
• Roux, J.P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. Kabalcı Yayınevi.
• Sakaoğlu, S. (2003). Türk gölge oyunu karagöz. Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1995). Mitolojik dönemde at. E. Gürsoy-Naskali (Ed.) Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. TJK.
• Sezen, Y. (2004). Antropolojiden psikanalize kurban ve din. İz Yayıncılık.
• Sönmeztürk, G. & İşbilir, S. & Göçer, M. (2022). Selçuklu yıldız motifinin Mersin Olgulaşma Enstitüsü’nde sanatsal tasarımlara yansıması. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 6 (1), 48-60.
• Türk, H. (2016). Antakya’da dinlerarası hoşgörü ve Habibi Neccar örneği. Folklor/Edebiyat, 22 (87), 155-172.
• Türkiye Kültür Portalı. (2024, 10 Ocak). Türkiye Kültür Portalı web sayfası. https://www.kulturportali.gov.tr/portal/minyatursanati
• Türkmenoğlu, D.& Kılıç, B. & Birsel, Ç. (2018). Animasyon aracılığıyla kültürel ögelerin yeniden canlandırılması bağlamında Sûrnâme-i Vehbî elyazması. Journal of International Social Research, 11 (66), 566–574.
• Üçer, M. (2019). Türk kültür ve sanatında hayat ağacı. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Vehbî (2008). Sûrnâme: Sultan Ahmet’in düğün kitabı (Akt. Prof. Dr. Mertol Tulum). Kabalcı Yayınevi.
• Yardımcı, M. (2008). Geleneksel kültürümüzde ve âşıkların dilinde kına. Folklor/Edebiyat, 14 (54), 81-95.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(9), 117-136.