Gelenbevi Mekteb-i İdadisi’nin Mimarisi ve Bazı Mekânların İlk Keşfi Evvel İnşaat Defteri

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 31, 121 - 148, 06.10.2023

Burcu Öztürk Genç

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1272622

Öz

Osmanlı İmparatorluğu eğitim sistemi içerisinde 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamasi’nin yayımlanmasıyla birlikte, 18. yüzyılda başlayan eğitimde modernleşme hareketi sağlam bir zemin üzerine oturtulmuştur. Modern eğitime ve Osmanlılık fikrine önem veren II. Abdülhamid (1876-1909) Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nin uygulanmasını sağlamıştır. Bu dönemde rüşdiye, idadi ve sultanilerin açılmasına ve ülke geneline yayılmasına önem verilmiştir. Günümüzde Gelenbevi Anadolu Lisesi olarak anılan Gelenbevi Mekteb-i İdadisi de 1910/11’de kurulmuş ve 1913/14’te Sultanî seviyesine yükseltilmiştir. 1918’ de Sultanselim yangınında etkilenerek harap olan yapı, 1924’te tekrardan inşa edilmiştir. Osmanlı eğitim sistemi içerisinde idadilerin yeri içerik bakımından sıklıkla çalışılan konu-lardan birini teşkil etmektedir. Ancak 19. yüzyıl Osmanlı topraklarında tip proje olarak tanım-lanan bir usul ile yapılan idadi okul binalarının mimarlık tarihi kapsamında araştırılması nokta-sında, az çalışma görülmektedir. Bu çalışmada konu edinilen Gelenbevi Mekteb-i İdadisi’ne ait özgün plan ve cephe çizimleri, yapının mimarı ve inşaat mühendisini belirtirken, idadi binalarının mimarı konusunda da fikir vermektedir. Keşf-i evvel inşaat defteri ise yapının inşaatında kullanılan usuller, teknikler, malzemeler ve mekân tarifleri gibi detaylı bilgiler içermektedir. Ancak bu inşaat defteri yapının tamamını kapsamamakta olup, ana mekânlara sonradan eklenen bahçe birimleri, ıslak hacimler ve bazı tefriş elemanlarıyla kalan bazı ahşap işlerini ele almaktadır. İnşaat defterine ait verilerin incelenmesi Gelenbevi Mekteb-i İdadisi özelinde olduğu gibi aynı dönemde yapılmış olan diğer idadi binalarının inşaat süreçleri ve diğer teferruat hakkında fikir vermesi bakımından da önem teşkil etmektedir. Makale kapsamında ele alınan yapıya ait özgün plan ve cephe çizimleri ile keşf-i evvel inşaat defteri birlikte değerlendirildiğinde Gelenbevi Mekteb-i İdadisi’nin plan kurgusu, yapıda kullanılan malzemeler ve hatta malzemelerin markası, mimarlık ve mühendislik terimleri hakkında bilgi elde edilmesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gelenbevi Mekteb-i İdadisi, keşf-i evvel inşaat defteri, idadi binaları, Osmanlı mimarlık terimleri, idadi mimarları

Architecture of The Gelenbevı̇ School of Higher Education and The Construction Book Before The First Discovery of Some Spaces

Öz

Abstract With the publication of the Maarif-i Umumiye Nizamnamasi in 1869, the moder-nisation movement in the education system of the Ottoman Empire, which started in the 18th century, was placed on a solid foundation. Abdülhamid II (1876-1909), who attached impor-tance to modern education and the idea of Ottomanism, ensured the implementation of the Maarif-i Umumiye Nizamnamesi. During this period, importance was given to the opening of rüşdiye, idadi and sultanates and their spread throughout the country. Gelenbevi School of Higher Education (Gelenbevi Mekteb-i İdadisi), now known as Gelenbevi Anatolian High School, was established in 1910/11 and was raised to the level of Sultanate in 1913 /14. The building, which was devastated by the Sultanselim fire in 1918, was rebuilt in 1924. The place of idadis in the Ottoman education system is one of the most frequently studied topics in terms of content. However, in the 19th century Ottoman lands, there are few studies on the investigation of the idadi school buildings built with a method defined as a type project within the scope of architectural history. The original plan and façade drawings of the Gelenbevi School of Higher Education, which are the subject of this study, give an idea about the architect and civil engineer of the building, and also give an idea about the architect of the buildings of higher secondary schools. The construction notebook of the building contains detailed information such as the methods, techniques, materials and space descriptions used in the construction of the building. However, this construction book does not cover the entire building; it deals with the garden units, wet areas and some furnishing elements added later to the main spaces, as well as some of the remaining woodwork. Analysing the data of the construction book is also important in terms of giving an idea about the construction processes and other details of other idadi buildings built in the same period as in the case of Gelenbevi School of Higher Education. When the original plan and front drawings of the building and the construction book before the discovery are evaluated together, it is important in terms of obta-ining information about the plan of Gelenbevi School of Higher Education, the materials used in the building and even the brand of the materials, architectural and engineering terms.

Anahtar Kelimeler

Gelenbevi School of Higher Education, construction book, high school buildings, Ottoman architectural terms, high school architects

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2009). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1/0-M.S. 2/8, Ankara: Pegem Akademi.
• Çayır, M. ve Türk, İ.C. (2017). “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASED). 4:62-75. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/52677/694343
• Cezar, M. (1963) “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabiî Afetler.” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü Yayınları, 327-414.
• Demirel, F. (2010). Mekteb-i İdadi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum. https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=NzloxISBqOziz1x_bRMELA&no=Xj-CfyM9l7_Ay5VTyXrtjA
• Elçiçeği, B., Yılmaz, A. (2021). “Maârif salnâmelerine göre Halep idadisinde eğitim (1898-1904).” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 51-69. https://doi. org/ 10.32709/akusosbil.758448 Fortna, B. C. (2005). Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim (Birinci Baskı). Çev. P. Siral. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gündüz, M. (2019). “Osmanlı’dan Günümüze Uzanan Bir Eğitim Kurumu: Gelenbevi Ana-dolu Lisesi”. Milli Eğitim 48(24):213-239. Erişim: https://dergipark.org.tr/en/ pub/milliegitim/issue/50252/648918
• İgüs, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askerî Rüşdiyeler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Erişim:https://www.academia.edu/14322962/II_Abd%C3%BClhamid_ D%C3%B6nemi_E%C4%9Fitim_Sistemi_E%C4%9Fitim_Yap%C4%B1 lar%C4%B1 _ve_Askeri_R%C3%BC%C5%9Fdiyeler_Abdul_Hamid_IIs_Period_Education_System_Education_Buildings_and_Military_Secondary_Schools
• Karşıyaka, H. (2019). “Söğüt Hamidiye İdadisi”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araş-tırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 4, Söğüt Özel Sayısı/Special Issue for Söğüt, Aralık/December 2019: 21-38. ISSN: 2149-9535. https://doi. org/10.24186/vakanuvis.648927
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devi Eğitim Sistemi. Ankara.
• Kolay, E. (2018). Osmanlı Yerel Yönetim Sisteminin Mimari Alana Yansıması: Tanzi-mat’tan Cumhuriyet’e Belediye Binaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Erişim: https://tez.yok.gov.tr/Ulusal TezMerke-zi/tezDetay.jsp? id=p5wjuMEEfn_lu_g-ubzMGg&no=VfYejA7XHvwnxY1qi_XYcA
• Kuzucu, K (2006). “Osmanlı’dan Cumhuriyete Şehircilik, Mimarî ve Eğitim Anlayışındaki Değişmeler Bağlamında Sivas Kongresi Binasının Tarihçesi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.37-38: 103-125. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000063
• Mahmud Cevat (1338). Maarif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. C1. İstanbul.
• Örs, H. T (09.05.2019). “İzmit İdadi Mektebi”. İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2): 230-241. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/johass/issue/45351/560506
• Özgüven, B. (1990). “İdadi Binaları”. Tarih ve Toplum Dergisi, İstanbul, 82: 44-47. Erişim: https://www.academia.edu/11855633/%C4%B0dadi_binalar%C4%B1_High_school_buildings_in_late_Ottoman_period
• Said Paşa, Said Paşa’nın Hatıratı, C. I, Dersaâdet 1328.
• Somel, S.A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi. (1839-1908) İslamlaşma, Otok-rasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Temel, M. (2022), “Muğla İdadi Mektebi Binasının İnşaatı”, Asia Minor Studies, Cilt 10 Sayı 2, 153-172. https://doi.org/10.17067/asm.1077556
• Turkmen (2022),K. “Osmanlı’da Modern Eğitimin Günümüze Ulaşamayan Bir Temsilcisi: İnşa Süreci ve Mimari Detayları ile Kırşehir Mekteb-i İdadisi.” Art-Sanat, 17(2022): 529–550. https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.893286
• Yücel, H. A. (1994). Türkiye’ de Ortaöğretim, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• SALT Araştırma Kütüphanesi TMSSDOC0497, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/192400
• SALT Araştırma Kütüphanesi TMSSDOC0358 https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/193149
• SALT Araştırma Kütüphanesi TMSSDOC0130 https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/193248
• SALT Araştırma Kütüphanesi TMSSDOC0491 https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/192394
• SALT Araştırma Kütüphanesi TMSSDOC0694 https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/193369
• 4131 Numaralı ve 28 Muharrem 1329 (29 Ocak 1911) İrade-i Seniyye, BOA, İrade Maarif, Dosya No: 17, Gömlek No: 19
• B.O.A, İ.MF. 17/19
• B.OA. MF.İBT, 464-7
• B.O.A.MF.İBT, 471-96
• B.O.A. MF.MKT.1169-65