Political Activities of Bayezid Deputy Süleyman Sudi (Acarbay) Bey Who Was Put on The Agenda of Chamber of Deputies Concerning the Investigation of His Personal Correspondence

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 44 - 68, 30.11.2020

Şaban Ortak

https://doi.org/10.32709/akusosbil.776840

Öz

Süleyman Sûdî Bey, born in 1866, was the son of Abdülkadir Ağa. He completed his elementary and secondary education in Bayezit, and then, he took lectures in madrasah. Süleyman Sûdî Bey, who began his carrier as a clerk in the court of Karakilise, appointed to the first secretary of Court of First Instance of Tutak in 1887. Then, he was transferred to the secretary of Court of First Instance of Eleşkird in 1892. In 1904, he was dismissed from this duty, and appointed back to the first secretary in Tutak. As the result of elections held on January 9th, 1909, after the promulgation of the second constitutional era, he was elected as the deputy of Bayezit sanjak; and he continued this service in the second term as well. Few details are known about life of Süleyman Sûdî Bey, whose deputyship expired due to the annulment of the parliament on July 23rd, 1912.
He was elected as Bayezit representative to the first Grand National Assembly during the National Struggle began after the Armistice of Mudros in 1918, and he joined to the assembly on May 15th, 1920. In his service in the assembly, he served in the Committee of Internal Affairs (Dahiliye Encümeni) and Committee on Petitions (Dilekçe Encümeni), and in the Board of Review for Examination of Government Employees (Memurin Muhakematı Tetkik Kurulu). He also worked for the commission set up for refugees from liberated areas. During this period, Süleyman Sûdî Bey tabled four motions for parliamentary question, and introduced three bills for law drafts. He also made twelve speeches in the parliament, including one speech in a secret session. Süleyman Sûdî Bey, who was elected as Bayezit representative to the second Grand National Assembly in 1923; introduced one law draft and tabled a motion and made nine speeches in the parliament. He deceased on January 7th, 1928 in Bayezit, and his family took "Acarbay" surname.
Within his services in the assembly, his proposal for law draft in 1920, which was enacted, on administration of Bayezit as independent sanjak (müstakil sancak) is notable. Another proposal of Süleyman Sûdî Bey was opening of a high school by the name of Mustafa Kemal Pasha in the downtown of Karaköse district. Minister of Education İsmail Safa Bey attended the meeting on Süleyman Sûdî Bey's proposal in Committee of Education in the parliament. In this meeting, the proposal was refused due to the inadequacy of elementary education institutions in the area to raise sufficient number of students to the secondary education. Yet, in the same year, the decision to facilitate ten elementary boarding schools in Eastern Anatolia was taken; and his proposed project was transferred to the Ministry of Education. As one of the notable characters raised in Bayezit, Süleyman Sûdî Bey, along with his official duties, served as a deputy both in the Chamber of Deputies and in the Grand National Assembly, for two terms in each. During his service, he participated in legislative activities on national matters, as well as local issues.

Anahtar Kelimeler

Bayezit Sanjak, Süleyman Sûdî Bey, opening personal letters, Chamber of Deputies, Grand National Assembly of Turkey

Kişisel Mektuplarının Açılması Meselesiyle Meclis-i Mebusan Gündemine Gelen Bayezid Mebusu Süleyman Sûdî (Acarbay) Bey'in Siyasi Faaliyetleri

Öz

1866 yılında Bayezit'te doğan Süleyman Sûdî Bey, Tutak Aşar ve Ağnam Memuru Kapılar Kethüdâsızâde Abdülkadir Ağa'nın oğludur. İlk ve ortaöğrenimini Bayezit'te tamamlayan Süleyman Sûdî Bey ayrıca medrese eğitimi de almıştır. 1883 yılında Karakilise Mahkemesi'nde kâtiplik görevine başlayan Süleyman Sûdî Bey, 1887'de Tutak Bidayet Mahkemesi birinci katipliğine atanmışsa da 1892 yılında Eleşkird Bidayet Mahkemesi katipliğine nakledilmiştir. 1904 yılında bu görevden azledilen Süleyman Sûdî Bey, aynı yıl tekrar Tutak Bidayet Mahkemesi katipliğine atanmıştır. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra yapılan seçimlerde 16 Ocak 1909 tarihinde Bayezit Mebusu seçilen Süleyman Sûdî Bey, ikinci dönem Meclis-i Mebusan'da da aynı görevine devam etmiştir. 23 Temmuz 1912'de Meclisin feshi ile mebusluk görevi sona eren Süleyman Sûdî Bey'in 1912-1918 yılları arasındaki faaliyetleri hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.
1918 yılında Mondros Mütarekesi sonrasında başlayan Millî Mücadeleye katılan Süleyman Sûdî Bey, Birinci TBMM'ne Bayezit Mebusu olarak seçilmiş ve 15 Mayıs 1920'de Meclise katılmıştır. Mecliste Dâhiliye (İçişleri) ve Dilekçe Encümenleri ile Memurin Muhakemâtı Tetkik Kurulu'nda görev alan Süleyman Sûdî Bey ayrıca işgalden kurtarılan bölgeler muhacirleri için komisyonda çalışmıştır. Bu dönemde 3 kanun önergesi ve 4 soru önergesi veren Süleyman Sûdî Bey, 1'i gizli oturumda olmak üzere Meclis'te 12 kez konuşma yapmıştır. 1923 yılında yapılan II. TBMM seçimlerinde yine Bayezit Mebusu seçilen Süleyman Sûdî Bey bu dönemde; 1 kanun teklifi, 3 önerge vermiş ve 9 konuşma yapmıştır. 7 Ocak 1928 tarihinde Bayezit'te vefat eden Süleyman Sûdî Bey'in ailesi “Acarbay” soyadını almıştır.
Süleyman Sûdî Bey'in Meclisteki faaliyetleri arasında; Bayezit Livası'nın müstakil liva (bağımsız sancak) olarak idaresi için 1920 yılında verdiği kanun teklifinin TBMM tarafından kabul edilmesi ve yasalaşması önemlidir. Süleyman Sûdî Bey'in bir başka teklifi; 1924 yılında Karaköse Kaza merkezinde Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın ismi ile bir idadi açılmasına dairdir. Bu teklif TBMM Maarif Encümeni'nde görüşülürken Maarif Vekili İsmail Safa Bey de toplantıya katılmıştır. Bu toplantıda; Karaköse'de idadiye talebe yetiştirecek yeteri kadar iptidai mektep bulunmadığı gerekçesiyle bu teklif kabul görmemiş, ancak 1924 yılında Doğu Anadolu'da 10 tane yatılı iptidai mektep açılması planlandığı için bu teklifin Maarif Vekaleti'ne havale edilmesi kararlaştırılmıştır. Bayezit'in yetiştirdiği önemli siyasi şahsiyetlerden birisi olan Süleyman Sûdî Bey, memuriyetlerinin yanında hem Meclis-i Mebusan'da ve hem de TBMM'nde ikişer dönem mebusluk görevinde bulunmuştur. Bu görevleri sırasında gerek yerel ve gerekse ülke genelini ilgilendiren konularla ilgili olarak yasama faaliyetlerinde bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bayezit Sancağı, Süleyman Sûdî Bey, Meclis-i Mebusan, kişisel mektupların açılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi

Kaynakça

• Atatürk, K. (1994). Nutuk 1919-1927, (Yay. Haz: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz), Atatürk Araştırma Merkezi Yay, Ankara.
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Çankaya, M. A. (1968-1969). Son Asır Türk Târihinin Önemli Olayları ile Birlikte Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler, c. 2, Mars Matbaası, Ankara.
• Çoker, F. vd. (1995). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, c. III, (Yay.Haz: Fahri Çoker ve Türk Parlamento Tarihi Hazırlama Grubu), TBMM Yay, Ankara.
• Düstûr, Birinci Tertip, c. 4, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1299.
• Güneş, İ. vd. (1998). Türk parlamento tarihi meşrutiyete geçiş süreci I. ve II. meşrutiyet, c. II, (Yay.Haz: Prof. Dr. İhsan Güneş ve Türk Parlamento Tarihi Hazırlama Grubu), TBMM Yay, Ankara.
• http://tbmm.chp.org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=5667 (Erişim Tarihi: 09.12.2019).
• http://tbmm.chp.org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=5667 (Erişim Tarihi: 09.12.2019)
• https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d0 2/HT _47_1_2.pdf (Erişim Tarihi: 9.12.2019).
• https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d01/ SM_47_1_1.pdf (Erişim Tarihi: 09.12.2019).
• https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d02/ HT_47_1_2.pdf (Erişim Tarihi: 9.12.2019)
• https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d02/ HT_47_1_2.pdf (Erişim Tarihi: 9.12.2019).
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/ karartbmmc001/ karartbmmc00100036.pdf (Erişim Tarihi: 24.12.2019).
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/ kanuntbmmc001 /kanuntbmmc00100319.pdf ( Erişim Tarihi: 29.12.2019)
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/ kanuntbmmc002/ kanuntbmmc00200410.pdf (Erişim Tarihi: 30.12.2019)
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi.
• Meclis-i Umumi Zabıt Cerideleri, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, İn'ikâd: 3, c. 1, s. 32.
• Resmi Gazete.
• Süleyman Sûdî, “Fırkalar Dolayısıyla”, Yeni Gazete, No: 549 (22 Şubat 1325/7 Mart 1910), s. 2.
• Tercüman-ı Hakîkat
• Tozlu, S. (1997). Trabzon-Erzurum-Bayezit Yolu (1850-1900), (Yayınlanmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Tunaya, T.Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler, c. 1, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Yıldırım, M. (2018). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bayezit Sancağı (1908-1918), (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Ağrı.