PARTİ İÇİ DEMOKRASİ YOKLUĞU SİYASİ PARTİ KAPATMA NEDENİDİR

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 1 - 60, 13.07.2023

Osman Can

Öz

21. yüzyılda demokrasiler demokrasi düşmanı olarak etiketlenen
siyasi partilerden çok parti içi demokrasinin bulunmadığı veya asgari
koşulları itibarıyla yetersiz şekilde işletilen merkez kitle partilerinden
zarar görmektedir. Bu siyasi partiler şeklen demokrattır, toplumun
geneline hitap eder, marjinal veya radikal sayılabilecek bir programları
yahut demokrasiyle bağdaşmayan bir siyasal amaçları yoktur. Bu partiler
iktidara gelebilmekte veya iktidarın gerçekçi alternatifi olabilmektedir.
Bu nitelikleriyle de seçmen davranışları bakımından rasyonel tercihler
olarak görülmektedir. Parti içi demokrasi yokluğu veya asgari koşulları
itibarıyla yetersizliği muhalefette iken anayasal düzeni ve demokrasiyi
koruma mekanizmalarının veya kamuoyunun radarına girmemekte,
iktidara geldiklerinde ise devletin meşru şiddet kullanma tekeline sahip
olabilmektedir. Parti içi demokrasi yokluğu, parti içinde demokratik bir
iradenin oluşmasını imkânsızlaştırdığı için parti içinde egemen kişi veya
grup sultasının devlet gücüyle donatılmasını mümkün kılmaktadır. Bu
aşamada sadece demokrasi ilkesi değil hukuk devleti ilkesi de temel
esaslarıyla sarsılmaya ve insan haklarına saygı kaybolmaya başlar.
Popülizmin yükselişi olarak gözlemlenen bu yeni fenomen, mücadeleci
demokrasi ile parti içi demokrasi arasında ilişki kurulmadığı için
yaptırımsız kalmakta; daha doğrusu olası yaptırımlara ilişkin hukuki
farkındalık üretilmemektedir.
Bu çalışmanın temel amacı, parti içi demokrasi ilkesinin yaptırımsız
bırakılamayacağını, aksine demokrasi ilkesinin ön koşulu olması nedeniyle demokrasiye aykırılık için öngörülen yaptırım sistemi içinde
düşünülmesi gerektiğini, eksik olanın hukuki farkındalık ile doğru
metodolojik ve dogmatik yaklaşım olduğunu göstermektir.
Çalışmada öncelikle parti içi demokrasi kavramının çerçevesi çizilecek
ardından parti içi demokrasiye ilişkin genel manzara ele alınacaktır. Bu
başlıklarda demokrasi ilkesinin uygulanabilirliği için devlet teşkilatının
demokratik bir şekilde ve siyasi partilerin de demokrasi ilkesine
göre örgütlenmesi gerektiği vurgulanacaktır. Daha sonra mücadeleci
demokrasi ve parti içi demokrasi arasındaki ilişki ele alınacak ardından
mücadeleci demokrasiye ilişkin geleneksel yaklaşımın işlevselliği üzerinde
durulacaktır. Kurumlar ve usuller kapsamında demokratik yaşam için
zorunlu olan bireysel ve kolektif özgürlükler, siyasi partiler ve devletin
yapılanması alanına ilişkin kurumsal tercihler demokrasinin kaderini
belirler. Bu doğrultuda bir sonraki bölümde parti içi demokrasinin
negatif özgürlük alanı olup olmadığı tartışılacaktır, zira ilkenin partilerin
iç özgürlükleri kapsamında görülmesi, ilkenin bağlayıcılığını ve anayasa
koyucunun iradesini ortadan kaldırmaktadır.
Daha sonra parti içi demokrasinin tesisi için yasa koyucunun, Anayasa
Mahkemesinin ve siyasi partilerin yükümlülükleri ele alınacaktır.
Bir sonraki bölümde bir anayasal direktif olarak parti içi demokrasi
takdire bırakılmadığı ve bir temel hak sınırlaması olmadığı ele alınacak
ve parti içi demokrasi ilkesinin asgari koşulları belirlenecektir. Son
bölümde parti içi demokrasinin yaptırımı konusu ilgili Anayasa ve yasa
hükümleri bağlamında ve içtihadi yaklaşımlar boyutuyla tartışılacaktır.
Bu başlık altında parti içi demokrasi ilkesinin demokrasi ilkesinin temel
bileşeni olduğu ve parti içi demokrasi ilkesine aykırılığın Anayasa’nın
68. maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen demokrasi ilkesine de
aykırılık teşkil edeceği ve bu maddeye bağlanan yaptırıma tabi olduğu
ileri sürülecektir. Aynı zamanda parti içi demokrasi ilkesine aykırılık
Anayasanın 68. maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan tüm değerlere
zarar verebildiği için bir bütün olarak Anayasa’ya aykırılık nedeniyle
kapatma yaptırımını meşrulaştırabileceği veya Anayasa Mahkemesi
tarafından tüzel kişiliğinin sona erdiğinin tespitinde gerekçe olarak ele
alınabileceği savunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Parti içi demokrasi, mücadeleci demokrasi, parti kapatma, Anayasa Mahkemesi, pozitif yükümlülükler

Kaynakça

• AKYOL, Taha (2012). Atatürk’ün İhtilal Hukuku, İstanbul: Doğan Kitap.
• BECKER, Jürgen (1992). Die Wehrhafte Demokratie des Grundgesetzes, içinde ISENSEE, Josef ve KIRCHHOF, Paul (Hrsg.), Handbuch des Staatsrechts, Bd. VII, Heidelberg: C. F. Müller.
• BEŞİKÇİ, İsmail (1978). Cumhuriyet Halk Fırkası Tüzüğü (1927) ve Kürt Sorunu, İstanbul: Komal Yayınları.
• BOSUTER, Kudret (1969). Türk Siyasi Partiler Sisteminde Parti İçi Demokrasi, Ankara: Ulusal Basımevi.
• BÖHMELT, Thomas, EZROW, Lawrence ve LEHRER, Roni (2022). “Populism and Intra-party Democracy”, European Journal of Political Research, C. 61, S. 4, ss. 1143-1154. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12509 (Erişim Tarihi: 17/4/23).
• CAN, Osman (2012). The Constitutional Court as Defender of the Raison d’Etat?, içinde GROTE, Rainer ve RÖDER, Tilman J. (Eds.), Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheaval and Continuity (ss. 259-278), LondonNew York: Oxford University Press. CAN, Osman (2022). “İki Meclis, İki Kuruculuk, İki Gelenek”, içinde TBMM Yüzüncü Yıl Armağanı, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• CAN, Osman (2021). Siyasi Parti Kapatma Davaları, İstanbul: Legal Yayınevi. DAHL, Robert (2020). On Democracy, New Haven: Yale University Press. DEMİREL, Ahmet (2013). Tek Parti’nin İktidarı, İstanbul: İletişim Yayınevi.
• EROĞUL, Cem (1970). Demokrat Parti, Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: Sevinç Matbaası
• ERSSON, Svante ve LANE, Jan-Eric (2003). Democracy: A Comparative Approach, London: Routledge.
• FUKUYAMA, Francis (1992). End of History and the Last Man, New York: Free Press.
• GRIMM, Dieter (1995). Politische Parteien, içinde BENDA, Ernst, MAIHOFER, Werner ve VOGEL, Hans-Jochen (Hrsg.), Handbuch des Verfassungsrechts I (ss. 599-657), Berlin: De Gruyter Verlag.