GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRK ANAYASA MAHKEMESİNİN CUMHURİYETİN LAİK DEVLET NİTELİĞİNE İLİŞKİN YORUMU

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 105 - 157, 13.07.2023

Selçuk Abdullah Evliyaoğlu

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin nitelikleri, Anayasa’nın 2. maddesinde
sıralanmıştır. Buna göre, Cumhuriyet’in Anayasa’da hukuken benimsenmiş
niteliklerinden biri, “laik” devlet olma niteliğidir. Fakat Anayasa, bu
madde içerisinde laik devlet olma niteliğine ilişkin başka bir açıklama
ya da tanımlama yapmamıştır. Belki bu noktada “din ve vicdan hürriyeti”
veya benzeri diğer anayasal kavramlarla ya da “Başlangıç” hükümleriyle
bir irtibat kurulabilirse de din ve vicdan hürriyeti ya da benzer kavramlar,
tıpkı laik devlet ilkesi gibi somut olaylar ya da norm denetimine konu
olabilecek çeşitli normlar bağlamında gene yorumlanmaya muhtaçtır.
Kısaca, “yorum” bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde,
hukuken bağlayıcı olan yorumu yapabilme kabiliyetine sahip mekanizma
ise Türk Anayasa Mahkemesidir. Mahkemenin “laik devlet” ilkesini ne
şekilde yorumladığını analiz edebilmek için bu çalışma kapsamında çeşitli
kararlar incelenmiştir. Laik devlet ilkesi ile ilgili seçilmiş bazı kararların
incelenmesi neticesinde, aradaki bariz farka binaen iki farklı dönemden
söz edilebilir. Birinci dönem kararları ışığında, laik devlet ilkesini
yorumlama konusunda “katı” bir yaklaşım benimseyen Türk Anayasa
Mahkemesinin ikinci dönem olarak adlandırılan süreçte ise “özgürlükçü”
bir yaklaşım sergilediği gözlemlenmektedir. Sonuçta, geçmişten
günümüze kadar Mahkeme, “laik devlet” yorumu bakımından “katı”
bir yaklaşımdan “özgürlükçü” bir yaklaşıma, “dayatmacı” veya “dışlayıcı”
laiklik anlayışından “pasif laiklik” anlayışına, belki de en doğru ifade ile
“ideoloji eksenli” yorum yönteminden “hak temelli” yorum yöntemine doğru belirgin bir dönüşüm sergilemiştir. Hak ve özgürlüklerin devletbirey ilişkisi çerçevesinde geniş ve özgürlükçü bir şekilde yorumlanması kuralı temel ilke olarak esas alındığında ise Türk Anayasa Mahkemesinin
günümüzde vardığı nokta olağan dışı değildir.

Anahtar Kelimeler

Laik devlet, yorum, Türk Anayasa Mahkemesi, ideoloji eksenli yaklaşım, hak temelli yaklaşım

Kaynakça

• AĞIRBAŞLI, Şennur (2012). “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 101., ss. 83- 102.
• ANAYURT, Ömer (2022). Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• ARMAĞAN, Servet (1998). “Anayasa Mahkemesi’nin 7.3.1989 t. ve 1989/1, K. 1989/12 s.lı Kararı -Gerekçenin Tahlil ve Tenkidi-”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6., S. 1-2., ss. 7-26.
• ARMAĞAN, Servet (1998). “Dünya Devletleri Anayasalarında Lâiklik Prensibinin Düzenlenişi”, Yeni Türkiye, C. 4., S. 22., ss. 732-741. ARSLAN, Zühtü (2005).
• “Jüristokratik Demokrasi ve Laiklik: Türk Laikliğinin Siyasal İşlevi Üzerine”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 38-39. http://www.liberal.org.tr/sayfa/juristokratik-demokrasi-ve-laiklik-turklaikliginin-siyasal-islevi-uzerine-zuhtu-arslan,196.php (Erişim Tarihi: 20/04/2023).
• ARSLAN, Zühtü (2005). Anayasa Teorisi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• ARSLAN, Zühtü (2022). Anayasa Mahkemesinin 60. Yıldönümü Konuşması, https://www.anayasa.gov.tr/tr/baskan/konusmalar/anayasamahkemesinin-60-kurulus-yildonumunde-yaptigi-acis-konusmasi/#_ ednref12 (Erişim Tarihi: 20/04/2023).
• ATEŞ, Toktamış (2000). Dünyada ve Türkiye’de Laiklik, Ankara: Ümit Yayıncılık.